Антон Панов

   Феноменот на најпознатото дело на Антон Панов
'Печалбари" го донесе обичниот човек на сцената
На 70-годишнината од премиерата на претставата 'Печалбари", да се потсетиме на драмата никната од срцевината на нашата земја, на еден силен писател што ја изненади тогаШната јавност со својата појава

Антон Панов е роден во 1907 или 1908 година во Дојран, во трговско семејство. Детството го помина под импресија на војната, чиишто последици и дојранчани ги чувствувале на своите плеќи. Уште на 17-годишна возраст останал препуштен самиот на себе и со сопствени сили се борел за развојот на сопствената интелектуална личност. Неговата драма †Печалбариии се појавува како резултат на таа животна борба, но и на формирањето на неговиот талент за литература. Таа претставува плод на долгите авторови набљудувања и размислувања за македонскиот начин на живеење и на сфаќање на животот. Драмата †Печалбариии, како што тврди и самиот автор, е голема негација на појавата на комплексот печалба, негација на градскиот ситнотрговски дух, негација на една општа црта на ситничарење, што се протегала врз целиот Балкан. †Печалбариии доаѓаат како осуда на сў негативно, што се јавува како израз на животните конвенционалности и опачини.
Трагедијата на главниот лик Костадин произлегува од тие два елемента: од конвенционалноста на жената Симка и од изопаченоста на средината. Костадина го нагризува изопаченоста и тој Ј подлегнува на печалбата - стихија, но во исто време имајќи ја на ум трагичната судбина на својот татко и насетувајќи на крајот иста судбина и за својот син. Сите заминуваат, многумина се враќаат, но некои и коските ги оставаат таму.
Под наслов "Огромен успех на Печалбари во Скопјееи, списанието †Сценааи (Белград 10.03.1936 година) пишува: "Печалбари, првото дело на младиот јужносрбијански (читај македонски) драматичар Г. Антоние Пановиќ, беше прикажана во вторникот пред целосно полн салон. Младиот писател беше предмет на спонтани овации и воодушевување на гледачите. Последната слика, со својата драматичност, толку ја возбуди публиката, што сета сала придушено плачеше над несреќната судбина на младата печалбарка и нејзиниот синни.
Внесените дополнителни столови во театарскиот салон не можеле да ја задоволат желбата на скопската публика. Поимотните граѓани од соседните градови (Тетово, Гостивар, Куманово, Велес), не жалеле пари за да дојдат на претставата. Целиот град, пишуваат весниците, особено деловите во кои претежно живеел домашниот печалбарски свет, зборувал за успехот на претставата. За да го провери интересот на публиката, Управата вовела една вонредна претстава и сите места ги распродала. "В театар се оди како на причесна, а главните јунаци од пиесата станаа најпопуларните личности во Скопје. Посебно треба да се истакне дека Театарот ги привлече во својата зграда и луѓето кои никогаш пред тоа не стапнале во неа. Среќен што се гледа себеси на сцената и го слуша својот говор, локалниот свет почна поживо да се интересира и за другите приредби во Театарот (((†Глумачка реччи бр.19, Белград, 1.05.1936 година).
По премиерата, Антон Панов изјавил дека напорите вложени од актерите во изведбата на †Печалбариии биле несебични и со голема љубов. Во таа пригода, особено му се заблагодарува на режисерот Јосиф Срдановиќ, кој во доволна мера се доближил до неговата концепција, и на Перо Јовановиќ, кој со ликовите го изразил карактеристичниот тип на Македонецот, потоа на Мери Подхраски, која ја играла конвенционалната и топла Симка, и на госпоѓата Срдановиќ, којашто ја совладала најкомпликуваната ролја; на Стојчевиќ кој со правилното сфаќање реално го протолкувал Костадина; на Перо Матиќ кој го дал стихијниот тип на Караман Атанас како жртва на печалбата и стихијата.
За прикажувањето на †Печалбариии се говорело како за успешен потфат македонскиот фолклор да се прикаже во вистинската светлина и во него да се најдат мотиви за драмско уметничко творештво. "Во нас допира до солзи 'лелекот' кој нў гони душевните народни кризи да ги сфатиме како рефлекси на дневното трпење во натпреварот за залак. И оттука внатрешното согорување на 'печалбарите' се искачува сў до голготска трагичност. Ние мораме да се соживееме со сите животни перипетии на овој народ, кој се истакнува со карактерни особини за култ кон работата и честааи (Скопски гласник, 21.03.1936 година).
Во еден друг критички осврт се вели: "Во прекрасните народни мелодии и носии, народот на Јужна Србија (читај Македонија) ги покажа богатството и силата на својот дух, кој уште од Немањиќ па сў до денешен ден успеал целосно да ја зачува својата сила, без да потклекне и под најтешките удари на тешкото и долго робување. Денес на јужносрбијанските (читај македонските) песни се воодушевуваат не само браќата од разни краеви на нашата земја, туку и странците. Тој херојски народ не потклекна под ниедна тешкотија што му ја нанесуваше непријателот, туку сите тешкотии ги поднесуваше простум. Тој не даде само луѓе кои се истакнаа во овој крај, туку има свои претставници и за општојугословенското дело. Такви луѓе имаме многу, како одлични војници и политичари, писатели итн., така што неисцрпниот вруток на овој народ не пресуши ни по војнатааи (Вардар, 15.04.1936 година).
Со †Печалбариии театарот организирал турнеја низ Македонија и Србија во градовите: Лесковац, Врање, Сурдулица, Владичин Хан, Власотинце, Куманово, Кочани, Штип, Велес, Прилеп, Ресен, Охрид, Струга, Дебар, Ростуше, Гостивар, Тетово, Приштина, Вучитрн и Косовска Митровица, на која биле прикажани 27 претстави пред 4.590 гледачи. Премиерата на †Печалбариии, е одржана на 3 март 1935 година, а потоа е изведена уште девет пати пред 6.715 гледачи. Со тоа претставата имала рекорден просек гледачи во сезоната, т.е. по 671 лице на претстава. Претставата се прикажувала и во наредните четири сезони, поточно во сезоните 1936/37, 1937/38, 1938/39 и 1939/40. Вкупниот број прикажани претстави изнесува 71, што ги гледале вкупно 28.442 гледачи.
Народниот театар во Ниш ја прикажал пиесата †Печалбариии на 7.05.1936 година, во режија на Драгослав Кандиќ; Народно позориште во Белград на 3.09.1936 година, во режија на Радослав Весниќ; Народно позориште на Босанска Краина на 7.04.1937 година, во режија на Васо Косиќ; Народно позориште во Сараево на 30.10.1937 година, исто така во режија на Васо Косиќ. По војната пиесата †Печалбари и е поставувана на сцените на: Македонскиот аматерски театар при Централната македонска младинска комисија во Софија на 1.12.1946 година, во режија на Герасим Младенов; Обласниот македонски народен театар во Горна Џумаја на 7.11.1947 година, во режија на Илија Милчин и Крум Стојанов; Српско народно позориште во Панчево на 14.01.1951 година; Народно позориште од Ниш на 5.04.1951 година; Народно позориште од Лесковац на 31.05.1951 година; Народно позориште од Крагуевац на 21.10.1951 година; Народно позориште од Заечар на 18.09.1952 година; Народно позориште од Бела Црква на 25.06.1952 година; Народно позориште од Цетиње на 4.04.1953 година; Народно позориште од Крушевац во мај 1954 година; Народно позориште во Косовска Митровица во 1954/55 година; Народно позориште во Шабац на 27.02.1955 година; Народно позориште во Мостар на 7.10.1955 година; Народно позориште во Титово Ужице на 17.11.1956 година; Народно позориште во Зеница на 17.11.1956 година и Народно позориште во Суботица на 12.01.1961 година.
Една мошне добра драма никната од срцевината на нашата земја, еден снажен писател ја изненади тогашната јавност со својата појава. Антон Панов со †Печалбариии решително влезе во современата македонска литература.
Иако драмските творби пишувани на македонски јазик се појавија најдоцна во рамките на големото словенско јазично семејство, тие со својот квалитет и освежувачки теми извојуваа значајно место во драмското творештво во пошироки рамки. За ова сведочи прикажувањето на сцените на кои претставите се презентираа на македонски јазик.
Но, по ослободувањето, некој како да сакаше да си поигра со пиесата †Печалбариии и со нејзиниот автор во Македонија, а и не само со него. Дали тоа беше зависта спрема авторите за постигнатиот успех пред војната и нашиот примитивизам, односно идејата дека од нас сў почнува а не од сите заедно, но факт е дека премиерата на †Печалбариии во повоено Скопје се одржа дури во 1949 година, пет години по ослободувањето, како дваесет и прва премиера.

Каснаковски дали и Антон Панов е србин,или можи е бугарин???

ЦРНО ЈАГНЕ, ДИВ БАЛКАН
ПЕТРЕ БАКЕВСКИ

     
     
     
Кај Чапа растеше гневот, незадоволството. Целиот лов мораше да му го предаде на својот стопан, а тој му даваше ситна заработувачка, колку да преживее. Се чувствуваше во стеги, како да беше насила втурнат во поликатникот. Еден ден реши да отиде кај Антон Панов. Се беше распрашал кој е човекот, зошто дошол во Дојран, зошто живее осамен живот. Во Дојран слушаше разни приказни за враќањето на писателот во неговото родно место. Едни велеа дека е протеран од Белград, други дека се одродил од својот народ, прифатил да го викаат Антонио Пановиќ оти Србите му дале многу пари, па сега се кае, бега од тој грев, не сака никого да види. И којзнае дали осаменоста го лекува гревот! Тоа е миговно бегство, на брзаница повлечен потег кој ја допира бездната. Се пропаѓа, се тоне, се допира дното. Чапа слушаше и други приказни за Антон Панов. Некои луѓе му зборуваа дека токми нешто големо, дека е поврзан со некоја тајна македонска организација која се подготвува да дигне востание против Србите. Тоа посебно го беше заинтересирало, оти неговиот гнев кон Србите, кон сиромаштијата и кон заробеноста во пиликатникот, го предизвикаа да го побара. Чапа дозна дека тој е писател кој пишува на свој мајчин, македонски јазик. Дозна и за големиот успех на неговата пиеса "Печалбари", ама сето тоа докрај не му беше јасно. Некои работи му изгледаа нелогични. Ако од српската власт е прифатен, му е изведена драма, станал славен, му дале пари, зошто се вратил во Дојран? Не можеше да најде логично објаснување, освен тоа дека е тајно испратен од организацијата, дека подготвува нешто големо и важно. А, Антон Панов беше свој, чуден човек. Ја сакаше осаменоста, од дете копнееше да се врати во родниот крај, го сакаше езерото, риболовот, и над сў птиците, оти тие од детството му гракаа во сонот, во несониците. Посебно ги сонуваше таму во Белград, оти ноќите му беа осамени, долги. Мугрините ги пречекуваше сам, со студец во постелата, копнееше неговата татковина еден ден да биде слободна, замислуваше голем, блескотен театар крај Вардар, ама театар што ќе го изгради неговиот народ и што ќе се гордее дека во него ќе играат македонски артисти, слободно ќе зборуваат на македонски јазик и што еднаш ќе дојде слободата без потсечени крилја. Беше опседнат со пиликатникот. Сакаше да напише драма, така ја нарече, "Пиликатник", тоа му беше идејата. Имаше многу симболика во насловот. Сега така го доживуваше својот народ и својата земја. Затворени во пиликатник, постојано некој им ги потсекува крилјата на луѓето, им ја одзема волјата за живот, им ја сотрува слободата, ги затвора во мрежи над главите, им го смрежува и небото, а птиците прогонувачи им ги пушта да им ја цицаат крвта. Голема идеја беше тоа. Тој знаеше дека во птиците се крие душата на човекот. Секоја птица е една човечка душа. Но, како да ги разликува добрите од лошите птици, ашто на земјата постојат и добри и лоши луѓе. Тој одговор го бараше секое утро, посебно кога се загледуваше во летот на птиците. И посебно кога ги набљудуваше оамените птици, оти преку осаменоста, преку последниот крик, преку очајот и паѓањето, најмногу се патува кон вистината. Таа е скриена во паѓањето, миговна е, трепнува, може да се дофати. Тресокот на земјата, во водата, последната предишка пред скончувањето е порака што како глуво ехо се разнесува до човекот. Тоа е порака, голема порака, треба да се разбере и да се растајни. Но, како? Тоа го мачеше Антон, тоа му го кинеше сонот. Му пројуруваше трпнеж во душата, му пламнуваше немир и неспокој, ги бараше тајните патишта за одгатнување на големата загатка. Знаеше дека сў е поврзано, слеано, проткаено и зависно едно од друго. Земјата и небото се допираа, водите и сонцето постојат заемно, смртта и животот се условени едно од друго, постојат и љубовта и омразата, доброто и злото, изгревот и заодот, светкавиците и тишината, сонот и јавето, сў постои едно наспроти друго, и сў е условено, се врти во земната и ѕвездена оска на постоењето.

Крај езерото, во густеж од чинари и тополи, си имаше воденица. Ја сакаше воденицата. Сам мелеше жито, си правеше брашно. Имаше направено и фурна, мала, колку за свои потреби. Во неа печеше убав, набабрен леб што мирисаше на буковина. Поголем дел од денот го минуваше на воденицата. Тука и пишуваше. Тоа беше негов свет во кој ги стивнуваше јанѕите на осаменоста.

Чапа дојде пред воденицата. Го побараа Антон. Се чудеше како може писател да работи, да живее во воденица. И зошто му е воденица? Само што се поздравија, Чапа му рече:"Велат, си бил писател. Ти си првиот човек-писател што го запознав. Писателите се чудни луѓе. Така сум слушал. Ама,ти не ми изгледаш чудно. Обичен човек, добро развиен, мажиште. Сам ли си?".

Антон не знаеше на што побргу да му одговори.

"Некој ти ја наполнил главата со разни бубалки", му рече.

"Не се бубалки", му возврати Чапа. "Јас сакам да читам. Сум читал повеќе книги, знам нешто за некои писатели".

"Остави ги книгите, батали ги писателите!", му рече Антон, одмавна со раката, влезе во воденицата, а миг потоа извади две столчиња, повторно влезе, изнесе масиче, го покани Чапа да седнат. "Седни, не сме во пиликатник, бре", додаде, се насмеа, па продожи: "Имаш ли некоја мака?"

Чапа носеше кратка коса, црна, очите му играа во лицето, беше слабичок, но печено момче, жилаво, пред да изговори некој збор ги мрдаше, ги шеткаше јаболкниците во образите, вртеше лево-десно со главата, нервчик. Тоа за што дојде кај Антон не беше мака! Како да му одговори! Помисли малку, се почеша по кратката, црна коса, седна на столот, му рече:

"Немам мака. Не е тоа мака!"

"Тогаш што е работата?"

"Имам една идеја, скриена желба, копнеж, сон, морам да летнам одовде".

"Да летнеш?!" се зачуди Антон.

"Да летнам! Да, да летнам!"

"Како да летнеш?"

"Како птица. Птиците летаат. Како нив сакам да летам!"

"Ама, човекот не може да лета".

"Може!"

Антон помолкна, стана од столот, направи чекор-два кон влезот на воденицата, се сврте кон Чапа, го праша: "Сакаш ракија?"

Чапа беше изненаден од понудата. Не очекуваше дека ќе биде срдечно пречекан, па уште и почестен со ракија.

"Ракија, зачудено возвикна. "Да, сакам, сакам!" го рече тоа, иако дотогаш не пиел ракија, ја избегнуваше, не сакаше, и покрај тоа што многу рибари го тераа понекогаш и да се напие. Овој пат веднаш ја прифати понудата од Антон оти му беше важно со овој човек да поразговара, да му ја каже својата идеја, да се спријатели и да му помогне да летне како птица.

Антон донесе шише со ракија, две чоканчиња, влезе во воденицата и бргу-бргу се врати со неколку големи црвени домати, носеше и чинче, рече, "Да си направиме и малку мезенце, оти ракија без мезе не се пие, убива ракијата", па пак влезе внатре, извади зејтинче, киселинка, донесе и солца, троа сиренце, "Козјо е, убаво, најубаво сирење!", додаде и почна да ги сече доматите, да го подготвува мезенцето. Ги наполни чоканчињата, го фати своето чоканче за врат, го потчукна другото, му рече на Чапа: "Ајде, на здравје!" Чапа голтна од ракијата, лута беше, остра, серт, голтна уште еднаш, сети како низ грлото му минува оганче, гори, низ градите му пламнуваа жарчиња, го згрчи лицето, лутеница го стори, воздивна длабоко, "Оф", рече, "ама ракија!".

И повторно истиот случај,како може од „ бугарски „ град да излезе србин???
Има многу вакви примери ,ама не ви одат во прилог на вашата бугарштина,па така ќе негирате и што уште не.

Но треба да знаете дека и овој не бил Попович.Како што реков порано презимето.

Е да не забравиме Никола Пашиќ

чоли напиша: Антон Панов вераоватно се е родил како Бугарин (сигурно така е пишело на екзархиското крштелно свидетелство во 1906 г.). Антоние Панович до 1941 г. бил Србин (jужен) а умрел како Македонец во 1968 г. Што има чудно?

Согласно твојата логика, од 1393 година се до создавањето на Бугарската Егзархија, во Бугарија се раѓаа Грци, затоа што сите имаа грчки имиња, запишани така во крштениците, тоа и самите добро го знаете, особено оние што чуваат крштеници од периодот пред Егзархијата.

чоли напиша: --- ПП: Само ме осветли на каков език били напишани творбите му: Препородени (1950), Самракот (1951), Градинар (1958), Пиликатник (1959)? Ако са на српски език, значи Панович е умрел како Србин.

Сите дела му се пишувани на македонски јазик, на српски литературен јазик нема дело дури ни во периодот меѓу двете светски војни.

чоли напиша: Зоштото неможе да е верно следново: Неговата драма „Печалбари“ е напишана на македонски јазик во периодот меѓу двете светски војни, време во кое употребата на македонскиот јазик била забранета и в истото време долото му да е наградено со награда на Српската кралска академиjа. Нема логика. По вероватно делото му е пишано на jужносрбиjански диалект, како тогава са викали на македонските говори. ("Печалбари", првото дело на младиот јужносрбијански драматичар Г. Антоние Пановиќ... Денес на јужносрбијанските песни се воодушевуваат не само браќата од разни краеви на нашата земја, туку и странците...) Би ли пеjстнал не само корицата, но и делови од "Печалбари" за да видим "македонскиот език" на коj е пишана пиесата?

Делото е пишувано на македонскиот народен говор. Доколку сакаш да го прочиташ, но на македонски стандарден јазик, повели.

чоли напиша: Македон напиша: Делото е пишувано на македонскиот народен говор. Доколку сакаш да го прочиташ, но на македонски стандарден јазик, повели. Веке ги видов "Печалбарите" адаптирани кон современата литературна норма. Се пак е интересно да се види во оригинал, зоштото македонските говори са доста различни. Дали доjранските говори са по близки до егеjските или до централните говори?

Чоли, дејствието во драмата "Печалбари" се случува во едно село во Западна Македонија, а не во Дојран, а тоа ме тера да помислам дека нема да се употребува дојрански говор за да се опише говорот на селата во Западна Македонија.