Не прави идол или слика на она што е горе

Врската меѓу Бог Отецот со Синот, пред сè, го поставува прашањето за монотеизмот (еднобоштвото): Новиот Завет јавно го потврдува Божеството на Христос (Јн. 1, 1), но никако не го одрекува строгиот монотеизам. Отецот и Синот се едно/единствени – тоа го провозвестува Самиот Господ (Христос) (Јн. 17, 22), но различните пристапи кон оваа вистина предизвикале жестоки расправи. Биле предложени две лажни решенија на прашањето. Едното им припаѓа на т.н. модалисти, кои порекнувале секаква разлика меѓу Отецот и Синот. Второто е од – аријаните (еретици, следбеници на Ариј), кои на Синот Му ја порекнувале полнотата на Божеството. Од друга страна, совршената реалност на човечката природа во нашиот Господ Исус Христос го покренува прашањето за соодносот меѓу човечкото и Божественото во Неговото Суштество. Споровите по овој повод добиле широк замав во периодот што следел по редакцијата на нашиот Символ на верата, и било потребно Црквата со нови определби да го уточни – особено на Соборите во Ефес (431) и во Халкидон (451) – она што веќе се подразбирало во Никео-Цариградскиот Символ.

Овде треба да се истакне, дека членовите од Символот на верата, кои се однесуваат на Личноста на нашиот Господ Исус Христос и Неговото дело, а исто така, и определбите на наредните Вселенски Собори, никако не може да се разгледуваат како неосновани размислувања, кои, така да се рече, ја заматиле чистотата на евангелското благовестие, бидејќи Црквата во тие догмати ја заштитува самата основа на новозаветното откровение – (основата на) благовестието за спасението што му е дадено на човештвото во Исуса Христа. Сепак, ако Христос не е Бог и Човек во сета реалност и полнота, бездната меѓу Божественото и човечкото не е надмината. Ние уште ќе се навратиме на ова прашање, кога ќе стигнеме до членот на Символот кој се однесува на Воплотувањето и Откупувањето.

Од шесте членови на Символот на верата, кои се однесуваат на второто Лице на Пресвета Троица, првиот говори за онтолошката, а тоа значи и предвечната врска на Синот со Отецот; другите пет членови го објаснуваат Христовото дело за спасението на светот.

Црквата во вториот член од својот Символ на верата Го исповеда, пред сè, едниот Син Божји. Со тоа се отфрла еретичкото учење за посинувањето, според кое Исус бил само човек посинет од Бога. Но, само Исус Христос според својата природа е – Син Божји.

Синовството на христијаните кои преку Крштението стануваат во Христа чеда на Бога, никако не ја укинува суштинската разлика меѓу нествореното и створеното битие. Ние стануваме синови на Бога според благодатта. Христос пак, е Син на Бога според природата. И само затоа што Христос е Син Божји според природата, ние можеме да бидеме синови Божји според благодатта.

Исповедајќи го Синот „од Отецот роден пред сите векови”, ние не велиме, дека тоа раѓање просто му претходи на создавањето, туку тврдиме,дека тоа е надвор од времето, бидејќи поимот „време” е сврзан со поимот „створеност.” Затоа читаме во Евангелието: „пред да биде Авраам, Јас сум” (Јн. 8, 58), а не се вели „Јас бев”, што би укажувало само на претходење во времето. Да забележиме, дека тоа тврдење за „раѓањето пред сите векови” било насочено против еретичките зборови на аријаните за Синот: „имало време, кога Тој (Синот Божји) не постоел”.

Синот е „Светлина од Светлина, Бог вистински од Бог вистински” (1 Јн, 5. 20), бидејќи, покрај личното начело (то ест оние лични својства, по кои ги разликуваме Лицата на Пресвета Троица едно од друго), трите Божествени Лица се совршено истоветни, за што пишува св. Григориј од Ниса: „Иако ја исповедаме неизменливата природа на Бога, ние не ги порекнуваме разликите меѓу Причинителот и Причинетиот, и само во тоа доловуваме, дека Едниот е различен од другиот” (Quod non sint tres dei. Migne. PG, t.45, col.133). За да ја изрази таа совршена сличност на Отецот и Синот, апостолот Павле ни кажува, дека Христос е „образ/икона на Бога” (2 Кор. 4, 4). Во Посланието до Евреите односот на Синот кон Отецот е изразен во вакви зборови: “Сјаење на Неговата слава и печат на Неговата суштина” (Евр. 1, 3). Еден од отците од III век, св. Григориј Чудотворец епископ Неокесариски, прекрасно и збиено го изложил тоа богословие на образот во своето исповедање на верата: „Еден е Бог Отец на живото Слово, на ипостасната Премудрост и Сила и Образ на Оној што вечно-постои; Совршен е Родителот на Совршениот, Отец на Синот еднороден, еден е Господ, Еден од Едниот, Бог од Бога, Образ и Изобразување на Божеството, дејствено Слово, Мудрост што го опфаќа составот на сè, и Творечка Сила на сето создание, вистинит Син на вистинитиот Отец, Невидлив на Невидливиот, Непропадлив на Непропадливиот, Бесмртен на Бесмртниот, Вечнопостоечки на Вечнопостоечкиот” (PG, t.46, col.912).

Уточнувајќи го прогласеното во првите зборови на вториот член на Символот, Црквата секогаш исповеда наспроти (еретикот) Ариј и неговите следбеници, дека: Синот е „роден, не створен”, бидејќи предвечното раѓање на Синот од Отецот, како и исходењето на Светиот Дух, е акт на Божествениот внатретроичен живот кој нема ништо заедничко со созданието.

Не може да се направи дури ни аналогија меѓу раѓањето на Синот од Отецот и творењето (на светот) кое е акт на Пресвета Троици ad extra (кон надвор), бидејќи, како што прекрасно говори св. Григориј Неокесариски: „нема во Троица нешто створено или служителско; нема ништо внесено, што порано/некогаш не би постоело, а отпосле би настанало” (исто).

За да расчистат засекогаш со секоја двосмисленост, отците на Вселенскиот Никејски Собор прогласиле, дека Синот е „едносуштен на Отецот.” Тоа било логичен заклучок од претходните тврдења: совечноста (заедничкото вечно постоење) и рамнобожественоста на Божествените Лица, нивното совршено суштинско единство. Силата на терминот се состоела во тоа дека тој ја исклучувал секоја неопределеност. Еретиците пак, аријани многу ползувале, или изрази од Св. Писмо, толкувајќи ги во интерес на своите теории, или пак, (употребувале) нејасни формулации, кои би можеле да се разберат со повеќе значења. Затоа, по неопходните разјаснувања, сите православни учители на Црквата, на крајот се сложиле токму за овој термин („едносуштен”). Едносуштноста на Божествените Лица – е еден од основните догмати на христијанското учење.

Вториот член на Символот на верата завршува со тврдењето дека сè било создадено преку Синот. Тоа е одглас на учењето што јасно е изразено во Новиот Завет (Јн. 1, 3; Кол. 1, 16). Сè што е создадено е творба на трите Божествени Лица. Сепак, секое од тие лица е причина на битието на особен начин што му е својствен токму Нему (на Неговиот начин/образ). Ако Отецот е – првичната Причина, а Духот – усовршителна Причина, тогаш Словото може да се нарече – дејствувачка Причина.

Символот не говори нашироко за тоа, туку само го потврдува вeрувањето што се установило во Преданието со прости зборови: „сè преку Него настана.” Таа краткост е лесно разбирлива: од една страна, тој догмат, откриен во Евангелието не бил оспорен меѓу христијаните, а од друга страна, Символот е исповедање на верата, и во него не требало да се воведуваат чисто умствени теории кои, колку и да биле правилни, не можеле да претендираат да станат правило на верата.