БИБЛИЈАТА И НАУКАТА

Поголемиот дел од христијаните веруваат дека еван­ге­лијата ги пишувале директни сведоци на Ису­со­ви­от живот и дека поради тоа тие претставуваат верни све­доштва за нас­та­ни­те кои го украсувале неговиот жи­вот и неговото про­по­ве­да­ње. Како би можело, во при­суството на таквите гаран­ции за автентичност, да се дискутира за поуките кои од нив се из­вле­куваат, за да може да се доведе во сомнение вред­нос­та на ин­сти­ту­цијата на Црквата со применувањето на општи­те ди­рек­­тиви кои самиот Исус ги дал? Сегашните из­данија на еван­гелијата, наменети за популаризација, содржат ко­мен­та­ри чи­ја цел е таквите сфаќања да ги рас­про­стра­нат во јав­нос­та.

На верниците како аксиома им се претставуваат свој­­ства­та на редакторите на евангелијата како све­до­ци-оче­видци. Зар во средината на II век, свети Јустин не ги нарекол евангелијата – Мемоари на Апостолите? А потоа, со толкава прецизност се зборува за авторите што се прашуваме како би можеле да се сомневаме во ни­вната точност: Матеј бил добро позната личност, „чи­новник во царинарницата во Кафе­рнаум“; познато е, дури, дека ги познавал арамејскиот и грчкиот јазик. Ма­рко, исто така, совршено е идентификуван како со­ра­ботник на Петар; нема никакво сомнение дека тој, ис­то така, бил очевидец. Лука е „саканиот лекар“ за кој Павле вели: известувањата за него се многу пре­циз­ни. Јован е апостол, секогаш близок до Исус, син на Зе­бед, рибарот во езерото Генезарет.

Модерните студии за почетокот на хрис­ти­јан­с­т­во­то пока­жу­ваат дека овој начин на претставување на ра­ботите вооп­што не и соодвествува на реалноста. Ќе ви­диме што се случува со авторите на евангелијата. Што се однесува на де­це­ниите кои минале по Ису­со­ва­та мисија, треба да се знае де­ка настаните воопшто не се одвивале онака како што е ка­жа­но, и дека до­а­ѓа­ње­то на Петар во Рим никако не ги удрило те­мелите на Црк­вата. Токму спротивното, од мигот кога Исус ја на­пуштил оваа земја до втората половина на II век, или во текот на повеќе од еден век, евидентна е бор­ба­та меѓу две тенденции: меѓу она што може да се нарече пав­лов­ско христијанство и јудео-христијанството: пр­во­то пос­те­пено го потиснало второто и павловското хрис­ти­јан­с­тво триум­фи­ра­ло над јудео-хрис­ти­јан­ст­во­то.

Голем број дела настанати во овие последни де­це­нии, ба­зирани на откритијата на нашето време, овоз­мо­жиле да се дојде до овие модерни сфаќања со кои е по­врзано името на кардиналот Данило. Статијата која ја објавил во декември 1967 година во ревијата Сту­дии (Etudes): „Нов аспект на по­теклото на хрис­ти­јан­с­т­во­то – јудео-христијанството“, презе­мајќи ги пора­неш­ни­те дела, на христијанството му ја трасира исто­ри­ја­та, и ни допушта појавата на евангелијата да ја смес­ти­ме во еден контекст многу поинаков од оној кој го ис­так­­ну­ва­ат извештаите наменети за широките маси. По­долу ќе се најде збир од важните точки на неговата ста­тија со многу ци­тати:

По Исус, „една мала група апостоли“ формира една „еврејска секта, верна на правилата и на култот на храмот“. Сепак, кога на оваа секта ќе и се при­клу­чат преобратените, дојдените од паганството, ним им се предлага, ако може така да се каже, еден посебен ре­жим: Ерусалимскиот концил од 49-та година ги ос­ло­бодува од обрежувањето и од еврејските правила: „мно­гу јудео-христијани ја одбиваат оваа концеси­ја”. Оваа група сосема е издвоена од Павле. Дури и повеќе, во врска со паганите кои преминале во христијанство, Пав­ле и јудео-христијаните меѓусебно се борат (ин­ци­ден­тот во Ан­тиохија во 49-та година). „За Павле, об­ре­жу­вањето, сабатот и култот на храмот, од сега прес­та­на­ле да важат, дури и за Евреите. Христијанството тре­бало да се ослободи од евреј­ската политичко-ре­ли­ги­озна припадност за да се отвори кон паганите.“

За јудео-христијаните, кои останувале „лојални из­ра­ели­ти“, Павле бил предавник; јудео-христијанските до­кументи го квалификуваат како „непријател“, об­ви­ну­вајќи го за „так­тич­ка дволичност“, но „јудео-хрис­ти­јан­ството, сè до 70-та година го претставува мно­зин­ст­во­то на Црквата“, а „Павле останува изолиран“. То­гаш шеф на заедницата е Ја­ков, род­ни­на на Исус. Со не­го (на почетокот) се Петар и Јован. „Јаков можеме да го сметаме за столб на јудео-христи­јан­ство­то кое ре­шително останува ангажирано во ју­даизмот, нас­про­ти павловското христијанство“. Семејството на Исус за­зема важно место во оваа јудео-христијанска црква од Еруса­лим. „Наследник на Јаков ќе биде Симон, си­нот на Клео­пас, роднината Господов“.

 Кардиналот Данило овде ги цитира јудео-хрис­ти­јан­ските списи кои го изразуваат гледањето на Исус на оваа заедница, првобитно формирана околу апо­сто­ли­те: Евангелието на Евре­ите (според една јудео-хрис­ти­јан­ска заедница од Еги­пет), Клементовите Хи­по­ти­по­зи, Втората Апокалипса на Ја­ков, Евангелието според То­ма.

(Забележуваме дека сите овие списи подоцна ќе бидат осудени како апокрифи т.е. скриени од триумфалната Црква, што ќе се роди од успехот на свети Павле. По ова мрачно цензурирање на евангелската литература, таа ќе содржи само четири канонски Евангелија.)

„Со јудео-христијанство­то, без сомнение, треба да се поврзат најдревните споменици на хрис­ти­јан­ска­та литература„ која кардиналот Данило де­таљно ја спо­мнува.

„Јудео-христијанството не е доминантно во Еру­са­лим и во Палестина, во текот на првиот век на Црк­ва­та. Се чини дека јудео-христијанската мисија, пред пав­лов­ската мисија, се развила насекаде. Токму ова го об­јас­нува тоа што Павло­вите посланија постојано алу­ди­ра­ат на кавга“. Таа насекаде ќе наидува на истите не­пријатели, во Галатеја, Коринт, Ко­лосос, Рим, Ан­ти­о­хи­ја.

Сириско-палестинскиот брег, од Газа до Антио­хи­ја, бил јудео-христијански, „како што тоа го сведочат Де­лата апос­толски и Клементовите списи“. За пос­то­е­ње­то на јудео-хрис­ти­јаните во Мала Азија сведочат пос­ланијата на Павле до Га­латјаните и Колосјаните. Спи­сите на Папата известува­ат за јудео-хрис­ти­јан­с­т­во­то во Фригија. Во Грција, Првото пос­ла­­ние на Павле до Коринтјаните мисли на јудео-христија­ните, особено на оние во Аполос. Според Клементовото пос­ла­­ние и Хер­масовиот Овчар, Рим е „важен центар“. За Све­то­ниј и Тацит христијаните се една еврејска секта. Кар­ди­­на­лот Данило мисли дека првата евангелизација на Аф­рика била јудео-христијанска. Со неа се врзуваат Еван­ге­лието на Евреите и списите на Клемент од Алек­с­андрија.

Познавањето на овие факти има капитално зна­че­ње, за да се разбере во каква атмосфера на борба меѓу заед­ниците се пишувани евангелијата. Донесувањето во ред на текстови­те кои денес ги поседуваме, по тол­ку преработки на извори­те, ќе почне во 70-та година, во епохата во која двете ривал­ски заедници се во пол­на борба, а јудео-христијанството сè уште доминира. Но, со еврејската војна и со паѓањето на Еру­салим во 70-та година, ситуацијата ќе се смени. Кардина­лот Да­ни­ло вака го објаснува крајот:

„Бидејќи Евреите биле дискредитирани во Царс­т­во­то, христијаните сакаат да се издвојат од нив. Хе­ле­нис­тичките христијани тогаш ќе добијат предност: Пав­ле ќе извојува посмртна победа; христијанството по­литички и социолошки ќе се оддели од јудаизмот; тоа ќе стане трет народ. Сепак, до последниот еврејски ре­волт во 140-та година, јудео-христи­јанството ќе има кул­турна доминација“.

Од 70-та година, во периодот кој се датира пред 110-та година, ќе бидат создадени евангелијата: на Мар­ко, на Матеј, на Лука и на Јован. Тие не се првите пи­шувани христијански документи. Павловите пос­ла­ни­ја се многу постари од нив. Според О. Кулман (O. Culmann), Павле во 50-та година го ре­дигирал своето Пос­лание до Солуњаните. Но, без сомнение, тој ис­чез­нал неколку години пред да биде довршено Еванге­ли­е­то според Марко.

Најдискутираната фигура во христијанството која Ису­совото семејство и апостолите што останале во Еру­салим со Јаков ја сметале за предавник на Исусо­ви­те мислења – Пав­ле, го градел христијанството на ште­та на оние кои Исус ги собрал околу себе за да го ши­рат неговото учење. Бидејќи не го запознал жи­во­тот на Исус, тој легитимноста на својата мисија ја оп­ра­вдувал тврдејќи дека Исус му се јавил на патот кон Да­маск.

Си дозволуваме да се прашаме што би се слу­чи­­ло со христијанството без Павле и врз таа тема би мо­желе да се градат многубројни хипотези. Но, што се од­не­сува на евангелијата, да не постоеше борбата меѓу заед­ници­те созда­де­ни со раздорот на Павле, би мо­же­ле да се обложиме дека до денес не би ги имале списите што ги имаме. Јавувајќи се во периодот на ин­тен­зив­на­та борба меѓу двете заедници, овие „борбени“ списи, ка­ко што ги квалификува Р. П. Каненгисер, произ­лег­ле од многуте објавени списи за Исус, кога христи­јан­с­т­вото од павловски стил дефинитивно триумфирало и фор­ми­рало свој зборник на официјални тек­стови, „Ка­но­нот“ кој ги исклучил и ги осудил како спротивни на вис­тинското верување сите други документи, ако не и при­легале на лини­ја­та што ја одбрала Црквата.

Иако јудео-христијаните исчезнале како вли­ја­те­л­на заед­ни­ца, сè уште се слуша и се зборува за нив под опш­тиот израз „удаизираните“. Кардиналот Данило ва­ка го евоцира нив­ни­от крај:

„Отсечени од Големата Црква која постепено се ос­лобо­дувала од еврејските окови, тие на Запад брзо ќе пропаднат, но нивните траги можат да се следат од III до IV век на Исток, особено во Палестина, Арабија, Транс­јорданија, Си­ри­ја, Месопотамија. Некои ќе би­дат апсорбирани од исла­мот; другите, пак, ќе се врзат за православието, се­пак чувајќи ја основата на семит­ска­та кул­ту­ра, и неш­то од тоа продолжува да трае во Цркви­те во Ети­о­пија и во Калдеја”.