БИБЛИЈАТА И НАУКАТА

Тука се наоѓаат уште максимите и мудрите изреки (Книга на Мудрите изреки, Мудри изреки и Мак­си­ми­те на историските Книги), благословите и клетвите, за­коните кои Пророците им ги дале на луѓето откако го примиле боже­стве­ното пратеништво.

Е. Жакоб бележи дека овие зборови се пренесени, би­ло по роднински пат, било со помош на светилишта, во форма на проповеди за народот одбран од Бога. Ова брзо се прет­вора во приказна, како што е Јо­та­мо­ва­та басна (Судии 9, 7-21) во која „се упатуваат сте­бла­та да го помагаат кралот кој ќе владее над нив и им се об­раќаат по ред на маслинката, на смоквата, на лозата и на трнот“, што му допушта на Е. Жакоб да напише: „...оживено со фабулотворна функција, раскажу­ва­ње­то не се збунува пред темите и епохите чијашто ис­то­ри­ја била малку позната“, и да заклучи:

„Веројатно е дека она што го кажуваат Стариот За­вет, Мојсеј и патријарсите, му соодвествува само на апроксима­тивниот историски развиток на фактите, но проповедниците, уште во фазата на усното прене­су­ва­ње, знаеле да употребат толку шарм и имагинација за меѓусебно да поврзат толку различни епизоди во врска со почетокот на светот и човештвото кои успеале да ги претстават како историја, до­волно веројатна за кри­тич­ките духови“.

Има причини за мислењето дека по населувањето на еврејскиот народ во Ханаан, кон крајот на XIII век пред нашата ера, е употребувано писмо за да биде тра­ди­цијата сочувана и пренесена, но без некоја целосна стро­гост, дури и кога се работело за она што на луѓето им се чинело дека најмногу ја заслужува вечноста, а тоа значи законите. Меѓу овие последните, законот чиј­што ракопис и се припишува на Божјата рака, Де­ка­логот (Десетте заповеди), во Стариот Завет е пре­не­сен преку две верзии: Книгата на Излезот (20, 1-21) и Пов­торените закони (5, 1-30). Вдахновението е исто, но варијациите се отворени. Се грижат во врска со оп­ре­делу­вањето на важната документација: договори, пис­­­ма, попис на личностите (судии, високи градски фу­н­к­ционери, родослов­ски листи), попис на по­да­ро­ци­те, по­пис на пленот од војната. Формирани се архиви кои при­брале информации за време на последната ре­дак­ци­ја на конечните дела кои ни ги донеле книгите што ги имаме. Така, во сите книги се внесени различни ли­тературни видови: им останува на специјалис­тите да ги истражуваат мотивите за ова собирање на хетеро­клит­ни­те документи.

Интересно е да се спореди овој процес на фор­ми­ра­ње на неусогласена збирка која го претставува Ста­ри­от Завет, на почетната основа на усното предание, со она што се случило под друго поднебје и во други вре­миња, во текот на раѓањето на примитивната ли­те­ра­тура.

Да го земеме, на пример, раѓањето на фран­цус­ка­та лите­ратура во епохата на кралството на Франките. Ис­тото усно предание управува со чувањето на бит­ни­те факти: војните кои често се војни за одбрана на хрис­тијанството, раз­лич­ни­те драми во кои се прос­ла­ву­ваат јунаци од кои, со векови подоцна, ќе се инс­пи­ри­раат трубадурите, хроничарите, авто­ри­те на раз­лич­ни­те „циклуси“. Така, почнувајќи од XI век од хрис­ти­јан­ската ера, ќе се родат оние јуначки песни кои реал­но се мешаат со легендата и кои ќе го формираат први­от споменик на една епопеја. Меѓу сите, нај­славна е Песната за Роланд, романсирана песна за една важ­на во­ена случка при враќањето од една шпанска екс­пе­ди­­­ци­ја, во која се просла­вува Роланд, ко­ман­дан­тот на во­е­ната заднина на царот Карло Велики. Жрт­ва­та на Ро­­ланд не е епизода измис­лена за потребата на рас­­ка­зот. Се случила на 15 август 778 година; всуш­ност, се ра­­ботело за еден напад на баскис­ки­те горјани. Овде ли­­тературното дело не е само легендарно; тоа има и ис­ториска основа, но сепак, исто­ричарите не мо­жат бук­вално да го земат.

Изгледа дека паралелата повлечена меѓу ра­ѓа­ње­то на Библијата и таквите профани литератури сосема при­лега на реалноста. Таа никако не оди кон тоа биб­лис­киот текст кој луѓе­то денес го имаат, да го стави во ма­гацинот на мито­лошките колекции, како што тоа го пра­ват толку системат­ски негатори на идејата за Бог. Мо­же целосно да се верува во реалноста на соз­да­ва­ње­то, во законите кои Бог му ги пре­даде на Мојсеј, во бо­жес­твената интервенција во човечките работи, во вре­ме­то на Соломон, на пример, може да се тврди дека суш­тината на овие факти ни е изложена сметајќи, пред сè, дека деталот на описот треба да го подложиме на стро­га критика; толку е големо учеството на луѓето во запи­шу­ва­ње­то на оригиналните усни преданија.