Дали постои Бог?

Човекот постоел пред раѓањето, ќе постои и после смртта. Не се создал тој самиот, туку бил создаден уште пред да се спознае себе си. Не го создале неоргански битија околу него, затоа што тој поседува разум, а тие не, туку него, а и сите овие светови, од непостоење ги создал Единиот Возвишен Бог. Единствено Тој оживува и усмртува. Тој е Оној Кој сè создава и ако сака сè уништува. Овој Бог не е сличен на ништо од овие светови. Тој е од секогаш, не е создаден, Тој е за секогаш, нема да исчезне. Моќен е, нема граници на Неговата моќ. Сè знае и ништо не е скриено од Неговото знаење. Праведен е, но Неговата праведност не се одредува со мерилата на човечката праведност. Тој е Оној Кој ги поставил законите на вселената, кои ние ги нарекуваме природни закони, и сè што е во неа складно го направил. Отсекогаш ги определил сите подробности и облици, како и сè што ќе им се случи на живите и на неживите битија: движење и мирување, постојаност и промени, активности и неактивности. На човекот му подарил разум кој размислува за многу нешта кои му ги потчинил на неговиот разум, со кој го реализира она што ќе го избере. После овој привремен живот создадал вечен живот - во идниот свет, во кој добротворот ќе биде награден со џенет[1], а грешникот казнет со џехенем[2].

            Овој Бог е еден и единствен. Нема придружник кој се обожува освен Него, ниту пак има посредник преку кој Нему му се приближува, и кој кај Него без Негова дозвола се завзема. Обожувањето, во сите негови видови, само кон Него, искрено се упатува.

            Сите видливи битија кои со сетилата се чувствуваат, како и оние за нас невидливи - Му припаѓаат Нему. Некои од нив се неживи, а некои живи, задолжени со должности. На некои од тие битија својствено им е само доброто, а тоа се само мелеците[3]; на некои им е својствено само злото, а тоа се шејтаните[4], додека на некои им е својствено и доброто и злото, а тоа се џините и луѓето. Тој, Возвишениот Господар одбира некои од луѓето и им испраќа ангел со Неговиот закон, да им го предаде на луѓето, преку пратениците.

            Овие Божји закони содржани се во книгите и посланијата кои се објавени од небесата. Последната од нив ја поништува претходната или ја корегира. Последната книга е к*ранот. Сите книги пред него се изменети, или исчезнале и се заборавени. Единствено к*ранот останал сочуван од промени и пропаст. А, последниот од спомнатите пратеници е Мухамед ибн Абдулах ел-Ареби ел-к*рејши. Со него се запечатени пратеништвата, а верите со неговата Објава, така да нема веровесници и пратеници после него.

ВЕРУВАЊЕТО ВО БОГА

            Верувањето во Бога содржи четири претпоставки:

1) Бог постои без создател и предизвикател;

2) Тој е Создателот на сите светови;

3) Тој е Господар и Владетел на сè;

4) Тој е Бог Кој единствено се обожува, без да Му се придружува здруженик.

БОЖЈОТО ЕГЗИСТИРАЊЕ

            Рековме, во шестиот принцип, дека верувањето во Божјото постоење е темелна и очигледна вистина која се спознава преку интуицијата пред да се прифати преку рационален доказ. Таа воопшто не е потребно да се докажува, затоа што доказите за нејзината исправност се наоѓаат во секое нешто. Нема да ги изложувам овие докази, затоа што тие се толку многубројни па не сме во состојба сите да ги наброиме. Дамаскиот алим[1], шејхот[2] Џемалудин ел-Касими, спомнал многу докази во својата книга „Делаилу ет-тевдих“, иако ја напишал пред повеќе од половина век. И покрај сето тоа, денес се појавија нови докази кои ги открила модерната наука, непознати пред педесетина години. Па кој ќе погледне во книгата „Алах се открива во периодот на науката“, која ја напишале триесетмина врвни научници од областа на природните и анатомските науки, потоа во книгата „Науката повикува во верата“, ќе пронајде дека вистинскиот научник и обичниот човек (лаик) се верници, а дека неверувањето се појавува кај полунаучниците, кои спознале половични знаења и со тоа ја уништиле природната вера, исламот. Не ја досегнале вистинската наука која повикува кон верата, па паднале во неверство.

            Во овие две книги се наоѓаат текстови кои претставуваат плод на размислувањата на овие научници, како што е, на пример, Франк Ален, кој докажал дека учењето за вечноста на светлината, како што тврди грчкиот филозоф, е апсурдно и невозможно и дека науката открила дека секое нешто има период, т.е., почеток кој ја негира нејзината вечност. Ова се зборовите на Роберт Морис Беџ, пронаоѓачот на радарот, потоа хемичарот Џон Кливленд и физичарот Џон Херберт.

            Би сакал да ги прочитам овие две книги и сличните на нив, а тие се многубројни. Не би сакал повторно да ги наведувам старите докази за Божјото егзистирање, оние докази со кои се служеле апологетите, ниту новите докази до кои дошле овие научници. Ќе укажам само на еден од к*ранските докази, а тие се јасни, очигледни, неспорни, силни, искажани со јазик кој го разбира и обичниот човек, а ја исполнува душата на научниците кои ја разбираат нивната смисла, восхитувајќи се на нивната сила, прецизност и јасност. А, на двајцата, и на лаикот и на научникот, не им преостанува ништо друго освен да кажат: „Ова е вистина!“ Возвишениот Алах нè предупредува во к*ранот, само со еден збор, дека доказот за нас е во нашите битија. Па како тогаш да го негираме мнението чија вистинитост потврдува нешто што е испишано на нашите чела?! Возвишениот вели: „И во вас самите, па зарем не гледате?“ Длабоко во нашите души чувствуваме дека Тој постои, бараме засолниште кај Него во тешкотиите и во големите несреќи. Преку нашата природа која верува и инстиктот за вера ги гледаме доказите во себе и во светот околу нас. Потсвеста верува во Неговото постоење интуитивно, а свеста преку доказот. Па како атеистот го негира Бога, а самиот тој е доказ за Неговото постоење?!

            Тој е како оној кој го носи твојот имот во својата рака и тврди дека не го зел, ниту пак го допрел, или пак како оној кој носи мокра облека, од која капе вода и тврди дека не се приближил до вода. Ова е најосновна вистина, но зошто гледаме дека повеќето луѓе не посветуваат внимание на тоа?! Одговорот на ова е: затоа што не размислуваат за себе! Заборавиле на Бога, па Тој одлучил да се заборават самите себе си. Тие бегаат од себе си, се плашат од издвојувања, не може ниту еден од нив да остане сам со себе, без работа. Затоа се забавува со празен разговор или безвредна книга, или со некоја работа која го преокупира и во која му поминува животот, како да си е на самиот себе си непријател кого го мрази и од кого бега. Како својот сопствен живот, а тој е главниот негов капитал, да го носи на грбот за да го фрли и за да се ослободи од него. Погледни во повеќето луѓе, ќе ги најдеш како јадат и како пијат, спијат и се будат, копнеат за уживање, се оддалечуваат од болка, настојуваат на овој свет да остварат добро за себе, за своето семејство и за оние кои ги сакаат. Еден од нив, на пример, кога ќе осамне, го чисти своето тело, облекува облека, јаде, оди на работа, работи за да собере иметок и за да ја зголеми добивката. Потоа се враќа дома, руча и се одмара. Тогаш повторно се враќа на работа или се одлучува за забава. Бара со што ќе го исполни слободното време, во што ќе го истроши животот, додека повторно не почувствува глад, па тогаш јаде, или го совладува дремеж, па спие. Потоа го дочекува новиот ден и ја повторува програмата од претходниот ден. Се сеќава на своето минато, а тоа не е ништо друго освен денови кои чувствува дека ги проживеал на овој свет. Размислува за својата иднина, а таа не е ништо друго, освен денови за кои претпоставува дека ќе ги проживее на овој свет.

            А, што се однесува до муслиманот, тој не се задоволува во животот само со јадење и пиење, со работа или со забава, туку се прашува: „Откаде сум дојден? Каде одам? Што е почетокот? Што е „крајот“? Набљудува и согледува дека неговиот живот не почнал со раѓање за да заврши со смртта. Увидува дека бил ембрион во мајчината утроба уште пред да е роден, а уште пред да стане ембрион бил сперма во внатрешноста на татко си, а пред тоа бил крв која тече во татковите вени, а таа настанала од храната која тој ја изел, а оваа била растение кое изникнало од земјата, или животно кое се хранело со растенија. Тоа се фази низ кои поминал пред раѓањето, а за кои не знаел ништо. Долг синџир, чиј мал број на алки е видлив, а останатите ги сокрива од нашите очи целосна темнина. Па како ќе се создаде сам себе си со својот разум и волја, а постоел, пред да имал разум и волја? Никој од нас не знае за себе си пред својата четврта година од животот. Никој не се сеќава на раѓањето! Кој се сеќава на своето раѓање? Кој се сеќава на времето кога бил во мајчината утроба? Ако постоел уште пред да знае за своето постоење, можно ли е да се каже дека сам себе си се создал? Прашај го ова атеистот, ако го сретнеш, и кажи му: „Дали ти самиот себе си се создал со својата волја и разум? Дали си ти тој кој се создал себе си во утробата на својата мајка? Дали ти ја избра жената која ќе ти биде мајка? Дали ти ја доведе акушерката да те извади од утробата? Дали си ти, тогаш, создаден од ништо, без создател? Тоа е апсурдно и невозможно! Тогаш, дали те создадоа овие созданија кои биле пред тебе: планините, морињата, Сонцето, планетите?

            Декарт во периодот на испробувањето на скептицизмот, по кој бил познат, се сомневал во сè. Кога дошол до себе си, не можел да се сомнева во своето постоење. Затоа што тој е оној кој се сомнева, а неопходно е кај сомнежот да постои оној кој се сомнева. Затоа ја изговорил својата славна поговорка: „Мислам, значи постојам!“ Постои, нема сомнеж во своето постоење, па кој тогаш го создал? Дали го создале овие материјални битија? Тоа се нешта кои немаат разум, а тој е разум. Може ли да дарува разум оној кој нема разум? Оној кој не поседува нешто, не може ниту да даде. Таков бил ставот на Авраам,[3] нека е Божјиот мир над него, кога го видел својот татко како делка кипови со длето и изработува од каменот форма која неговиот народ ја смета за божество. Каменот што го обработува човечката рака, а потоа човекот го обожува!? Бог кој го создавам и барам од него да создава што сакам!? Тоа здравиот разум не го прифаќа! Па каде е тогаш Вистинскиот Бог?[4] Авраам, нека е Божјиот мир над него, почнал да истражува и размислува. Се спуштила ноќта и на небото се појавила сјајна ѕвезда. Не излегла од Земјата како каменот од кој се прават кипови. Не ја направил човекот со своја рака, за потоа да ја обожува. Му рекол на својот народ дека го пронашол вистинскиот бог. Тогаш се појавила Месечината и исчезнала ѕвездата. Видел дека Месечината е поголема и посјајна, па рекол дека Месечината е бог. Потоа се појавило Сонцето кое го отстранило месечевиот факел и чија светлина ја преплавила Земјата. Авраам, нека е Божјиот мир над него, рекол: „Ова е бог“. Но Сонцето зашло и ја оставило Земјата во темнина. Каков е овој бог кој заоѓа и го напушта своето кралство? Не, Сонцето не е бог кој мене ме создаде. Ниту пак овие созданија се богови. Ниту јас сум бог. Не сум се создал самиот себе си, ниту сум создаден од ништо. Останува само една можност, таа е исправна и вистинита, а сè останато е невистинито: зад сите овие нешта е Семоќниот Бог кој ги создаде, и нив, и мене и сите други нешта. Овој доказ к*ранот го изложил во единствена реченица, која претставува чудо - натприродно својство на Божјата објава и несоборлив доказ за атеистот кој му се покорува на разумот и го почитува, а тоа е цитатот: „Дали се создадени од ништо, или самите себе си се создале?!“

            Полуписмени, ограничени, атеистите говорат: „Природата, таа го создаде човекот, таа му го подари разумот!“ Некои учители овака ни говореа кога бевме малечки, во времето на Првата светска војна и после неа, оние учители кои го „почувствуваа мирисот на новата култура“, прво од Истанбул, а потоа од Париз, па помислија дека се просветени. А, зборовите „просветени“ и „просветител“ имаа во тоа време значење кое денес го има зборот „прогресивни“. Секое време има свои зборови и свои изрази, со кои нè исмејуваат нас како што ги исмејуваа Индијанците во Америка со монистрата и шарената облека како би им ја зеле, во замена, нивната земја. После, кога пораснавме, се прашавме: „Што е тоа природа?“ Зборот природа (табиа) во арапскиот јазик има облик на актив, а значење на пасив и на објект. Па ако е создадена, кој ја создал? Велат: „Природата е случајност, закон на веројатности и можности“. Прашавме: „Знаете ли на што личи овој говор?“ Сличен е на примерот на двајца кои залутале во пустината и во тоа лутање наишле на голем, убаво уреден дворец, со украсени ѕидови, скапоцени покривки, часовници, лустери. Еден од нив рекол: „Навистина ова е дело на некој голем мајстор!“ А, другиот му одговорил: „Овде имало една карпа, па надошол порој, ветар и други метереолошки фактори, и со изминувањето на многу векови, случајно настанал ѕид“. „А, покривката?“ - прашал првиот. „Се разлетала волната од овците, па потоа се споила. Тогаш дошла бојата па сето тоа се обоило и така настанала оваа прекрасна покривка“. „А, часовниците?“ - го прашал. „Железото се излило под влијание на временските фактори, потоа се испресекло и настанале кругови, и со изминувањето на многу векови настанал овој облик“. Зарем нема да кажете дека овој е лудак? Дали случајностите направиле клетката на црниот дроб, која се гледа само со помош на микроскоп извршува хемиски операции за кои се потребни многубројни апарати со кои можеш да наполниш една голема соба и кои повторно можат да извршуваат само дел од тие операции?! Оваа клетка го претвора вишокот на шеќер во крвта во гликорин, лачи жолчка, го регулира холестеролот во крвта, произведува црвени крвни зрнца, а извршува и други операции. Случајностите направиле на јазикот да постојат 9.000 мали жлезди за вкус, во секое уво 100.000 клетки за слух, во секое око 130.000.000 клетки кои примаат светлина.

            Земјата и нејзините чудеса и тајни, воздухот кој ја опкружува, живите суштества кои ги носи во себе, а кои не се гледаат, потоа чудесните облици на снежните снегулки кои паѓаат, ги создал со таква прецизност, направил во неа таква убавина која ја откривме дури во последно време. Набљудувај ја Земјата и нејзините минерали, тајните кои се складирани во неа, животинските и растителните видови, нејзините огромни пустини, пространите мориња, високите планини, длабоките долини! Потоа спореди ја со Сонцето и ќе ја согледаш како мала, безначајна во однос на него и неговата големина. А, Сонцето кое е поголемо од Земјата милион пати, во однос на галаксијата е како зрнце песок во најголемата пустина. Сонцето кое е оддалечено од нас стотина милиони километри, кога би ја мереле неговата оддалеченост со светлосни години (а брзината на светлината е 300.000 км во секунда) оддалечено е од нас 8 минути. Колкава е тогаш оддалеченоста на ѕвездата чија светлина доаѓа до нас за милион светлосни години? Светлосната година „одговара“ на десет илјади милијарди километри. Колку тогаш километри има во милион светлосни години? Овие галаксии, од кои една е и Млечниот Пат, за кои астрономијата не знае повеќе отколку дека тоа е осветлена област, и покрај нивната огромна големина која разумот не може да ја замисли, се движат со застрашувачка брзина, која ја преминува границата на бројките. Па како не доаѓа до судир помеѓу нив? Читав, од еден астроном, дека можноста за нивниот судир е како можноста да се судрат шест пчели кои се упатиле во земјината атмосфера. Пространството на оваа атмосфера во однос на пчелата е како односот меѓу оваа атмосфера и безбројните галаксии.

            Целата оваа вселена е во средиштето на огромна топка која претставува „семау ед-дуња“, најблиско небо. Таа топка е од вистинска маса на телото, а не празен простор.[5] Топката која ја опфаќа оваа вселена и она што е во неа, како Сончевиот систем и другите ѕведи, во однос на кои Сонцето е како јаболкото спрема планината, и галаксиите во кои се наоѓаат безбројни ѕвезди, ја затвора оваа вселена внатре. Таа топка која е заштитена и осигурана, има врата која се отвора и затвора. Бог ја создал како свод кој има длабочина. После неа е вселена, а Бог го знае нејзиното пространство, можеби како оваа првата, или поголема од неа, која ја опфаќа друга поголема топка, па трета вселена и трета топка. Потоа четврта, петта, шеста и седма вселена. Над нив се наоѓаат тела со прекумерна големина и обем, а тоа се Арш[6] и к*рсиј[7].

            А, најголемото чудо и еден од најсилните докази на Божјото постоење, дека оваа вселена постои во таков смален облик, што разумот не може да ја сфати неговата прецизност и минијатурност, како што не може да го сфати пространството на вселената, а тоа е атомот. Тој не може да се види освен со помош на електронски микроскоп. Тоа е телото кое учените луѓе и филозофите од минатото го нарекувале монада, дел кој не може понатаму да се дели. Во средиштето на овој атом се наоѓа вселената, микровселената и во него има јадро околу кое кружат електрони, како што кружат ѕвездите во вселената. Јадрото во однос на атомот е како пченичното зрно во однос на огромен дворец. Тоа е потешко од 1.800 електрони. Па дали сето ова е дело на случајноста?[8] Верниците ги весели тоа што празните зборови, како што се природа или случајност, престанале да ги спомнуваат јазиците на научниците. Тие се уште останале во употреба кај лаиците кои мислат дека имаат знаења, а не се ни блиску до вистинските научници.

БОГ Е ВЛАДЕТЕЛ И ГОСПОДАР НА ВСЕЛЕНАТА

            Третата претпоставка за верувањето е: Бог е Владетел и Господар на вселената! Располага со неа по Своја волја, оживува и усмртува. Можеш ли да ја одбиеш од себе смртта и да се направиш себе си вечен на овој свет? Тој ги дава болеста и здравјето. Можеш ли да го излекуваш оној на кого Бог му го ускратил здравјето? Тој дава богатство и искушува со сиромаштија, испраќа поројнии дождови и уништува.

            Може ли оној на кого му се дадени ќерки да ги преобрази во синови? Може ли неплодната да роди? Он ја одредува смртта на некои деца, додека на некои луѓе им дава да доживеат длабока старост. Испраќа бран на студенило и мраз на одредена област, а на другата и испраќа бран на топлина, а некоја област ја погодува со земјотреси. Видливи и очигледни нешта, а човекот не може да ги спречи.

МОНОТЕИЗАМ - ВЕРУВАЊЕ ВО ЕДНОШТВОТО НА БОГА

            Верувањето, дека Возвишениот Алах е Господар на световите и сопственик на сè, е дело на срцето. Тоа е догма која човекот ја прифаќа. Но, верувањето дека само Тој заслужува да биде обожуван, не се сведува само на догма и на принцип, туку го опфаќа и однесувањето, делото и обожувањето. Па кој ќе го одбие обожувањето на Бога или во обожувањето Му припише здруженик - не е верник. Доколку се реализира верувањето дека Бог е Создател и Господар на световите, што би било тогаш обожувањето? Прво што ни паѓа на ум е дека обожувањето на Бога е спомнувањето на Бога, молитвата, постот, учењето на к*ранот и слично на тоа, што приближува до Него. Ова е вистина. Меѓутоа, побожноста не се ограничува само на тоа. Секое корисно дело, шеријатски дозволено, кое верникот го извршува барајќи ја Божјата награда е побожност. Јаде, за да биде силен за извршување на она што му е заповедано. Неговото земање на храна со оваа намера е побожност. Се жени за да се направи себе си и својата сопруга крепосни и невини, и неговата женидба е побожност. Стекнување на имот со таква намера е побожност, како и неговото трошење за семејството. Стекнувањето на знаењето и дипломата е побожност. Извршувањето на домашните работи од страна на жената, послужувањето на нејзиниот сопруг и чувањето на нејзините деца е побожност. Секое дозволено дело, под услов оној кој го извршува да има намера Бог да е задоволен, е побожност. Значењето на побожноста е широко и ги опфаќа сите корисни човечки дела. Веројатно ова значење и оваа смисла се искажува со зборовите на Возвишениот: „И џините и луѓето ги создадов само за да Ме обожуваат!“

ДУХ И СМИСЛА НА ПОБОЖНОСТА

            Побожноста има дух и тело (форма). Нејзиниот дух е верувањето кое поттикнало на неа и целта заради која таа е извршена. Телото (формата) на побожноста е дело на екстремитетите, изговор на јазикот и движења на торзото. Молитвата ја сочинуваат, на пример, движења и изрази, стоење и седење, прегибување и спуштање ничкум на тлото (руку и сеџда), читање на к*ранот, спомнување и славење на Бога. Сето ова е телото, формалната страна на молитвата, но неопходна без која нема молитва. Ако двигателот на тоа не е исправно и чисто верување и ако се немало намера за извршување и покорување на Божјата заповед и барањето на Неговото задоволство, молитвата е мртво тело и форма без душа.

ДОЗВОЛИТЕ И ЗАБРАНИТЕ МУ ПРИПАЃААТ

САМО НА БОГА

к*рАНСКИ СТИХОВИ КОИ ГОВОРАТ ЗА БОЖЈИТЕ СВОЈСТВА

            Избегнував во оваа книга да влегувам во сколастички прашања и проблеми, и наведувања на разликите и неусогласувањата меѓу сколастиците. Но, кога е во прашање проблемот на стиховите кои говорат за Боќјите својства, неопходно е за тоа да се каже нешто повеќе, затоа што тоа е проблем за кој на долго и на широко се расправало. Возвишениот Алах се опишува Самиот Себе си во к*ранот со изрази кои се во основа поставени да упатуваат на земни значења и човечки намери, иако никој не е како Него, Господар и Создател. Возвишен е и Чист за да личи на созданијата Свои. Овие изрази, кога ќе се употребат и кажат за Бога, не можат да се разберат во исто значење во кое се разбираат кога ќе се употребат и кажат за созданијата. Кажуваме, на пример, „тој и тој е учен“, „тој и тој гледа“, а кажуваме дека Возвишениот Бог знае и гледа. Но, начинот на кој човекот знае и гледа не е како Божјето знаење и вид. Исто така, кажуваме: „Учителот седна на катедрата“. И кажуваме: „Возвишениот Алах се воздигна над Аршот!“ Го знаеме лексичкото значење на зборот „истиваун“ - седнува, се воздигнува, и го применуваме кога е во прашање учителот. Меѓутоа, не е можно ова исто значење да биде наменето и да мислиме на него кога велиме: „И Милостивиот Се утврди на Аршот“ (Та-ха, 5)

            Исламските научници во ова се сложни. Сите тврдат и признаваат дека цитатите за својствата се Алахов говор. Кога Возвишениот Алах вели: „А потоа Се воздигна над Аршот!“ (истева алел Арши), никој не може да каже дека не се воздигнал. Сите признаваат дека лексичкото, човечко значење на зборот „истева“ - „се воздигнал“ не било биквално во цитатот: „А потоа Се воздигна над Аршот!“ Но, овие научници и покрај тоа, имаат големи несогласувања околу тоа што се намерувало со овие зборови, откако се сложиле дека мора да се напушти учењето за лишеност на Бог од атрибути, како и учењето кое се засновува на споредувањето на Бог со другите суштества. Се прашуваат дали овие цитати имаат реално или метафоричко значење? Дали се објаснуваат и коментираат, или не? Оние кои се определиле за нивното коментирање кажуваат дека е „хакика“ - правата смисла и вистина за употребата на изразот во значењето на за кое е поставено. Ова е дефиницијата на „хакика“ кај повеќето сколастичари. Неспорно е дека овие изрази во арапскиот јазик настанале пред објавувањето на к*ранот и дека настанале за да упатуваат на овоземски, материјални значења. Дури, не се ни во состојба да ги изразат човечките чувства, а да не зборуваме и за објаснувањето на атрибутите на Возвишениот Бог, Создателот на луѓето. Приказите на убавината и нејзините форми се безбројни, а кај нас за сето тоа има само еден збор „џемил“ - убаво. Јазиците се немоќни да го опишат чувството на убавина. Ист е случајот и со љубовта, нејзините видови и категории, со различните доживувања и со сиромаштијата и ограниченоста на јазичните изрази да ги опишат овие видови и категории. Како тогаш да ги опфатат Божјите својства и да го објаснат нивниот квалитет? Ако „хакика“ е  - суштина, вистинита е употребата на изразот во значењето за кое е поставено, а изразите „истева“ - „се воздигна“, „џее“ - „дојде“, „хадиун“ - „оној кој мами“, „јемк*ру“ - „прави сплетки“, „несијехум“ - „ги заборавил“, поставени се да упатуваат на овоземските, материјалните и човечки значења. А во цитатите: „Се воздигна над Аршот“, „Дојде Твојот Господар“, „Тој ги мами“, „И Алах ги спречуваше“, „Па ги заборави“, не се употребени во ова значење во кое се настанати; овие изрази не се „хакика“, во согласност со наведената дефиниција на „хакика“. А тие кои негираат дека тие изрази се уотребени во метафоричко значење - меџаз, а меѓу нив е и Ибн Тејмие, ја дефинираат „хакика“ со друга дефиниција, па велат: „Толкувањето на овие изрази со метафоричко толкување и убеденоста дека тоа се имало во намера е неприфатливо, затоа што метафоричките знаења се, исто така човечки“. Ги набљудував овие цитати, и видов дека тие можат да се распоредат во три групи:

            1 - Во цитатот кој говори за Возвишениот Алах, како што е : „Милостивиот се возвишил над Аршот!“, не велиме дека не се возвишил, затоа што во тој случај би негирале нешто што Алах го утврдил и востановил. Исто така, не кажуваме дека седнал на Аршот, како што човек седнува на столче, затоа што во тој случај би Го споредиле Создателот со созданието. Туку веруваме дека е ова Алахов говор и дека Алах има во тоа намера, чија права смисла и детали не ги разбираме, затоа што тоа не ни го објаснил подетално, а човечкиот ум е немоќен да ја спознае оваа вистина.

            2 - Цитатите кои се наведени, по стилот познати кај стилистичарите како „мушакеле“ - еугма, т.е., означување на поим со несоодветен израз само затоа што доаѓа со нив во врска. На пример, како што некој рекол: „Велат: - Предложи нешто, ќе ти го подготвиме печено. Реков: - Испечете ми ги наметката и кошулата!“ И како што се зборовите на Ебу Темам за битката кај Амурија, со кои им одговара на астролозите, кои тврделе дека победата доаѓа само после зреењето на смоквите и грозјето: „Деведесет илјади, како лавовите на Шера, созреаја нивните кожи пред зреењето на смоквите и грозјето“. Цитатите кои се наведуваат во ваков стил се многубројни: „Заборавија на Алах, па и Он ги заборави“. Зборот „заборавија“ дошол во лексичко значење, а тоа е отсуство на факти од меморијата. Но, зборовите „фе несијехум“ - „па ги заборави“ дошле заради „мушакела“. Со неа не се мисли на тоа значење, затоа што Возвишениот Бог не заборава. И не е „Твојот Господар оној што заборава“. Со други зборови кажано, зборовите „заборавиле“ употребени се во значењето за кои се поставени, а зборовите „па ги заборавил“ употребени се како цитат во друго значење. Таков е и цитатот: „Тој е со вас било каде и да сте!“ Сите се сложиле дека тоа е пратење преку знаењето, а не од Битието, затоа што почетокот на цитатот утврдува дека Возвишениот Алах се издигнал над Аршот. Од таква природа се и цитатите: „Ќе се позанимавам со вас, о луѓе и џини!“; и „Сплетки коваа, а Алах ги отстрануваше!“; „Дволичните, навистина, настојуваат да го измамат Алах, но Алах нив ги мами“ (Ен-Нис’а, 142). Овие цитати не можат да се разберат во согласност со нивното лексичко значење, туку треба да се разберат во значење како Му доликува на Возвишениот.

            3 -Цитати чија намера и значење објаснуваат други цитати, како што е цитатот: „Евреите говорат: ,Раката на Алах е стисната!‘ Стиснати се рацете нивни и нека бидат проклети за она што го зборуваат. И двете раце Негови се отворени. Тој снабдува како што сака.“ (Ел-Маида, 64) На значењето на овој цитат упатува цитатот: „И не држи ја раката твоја обесена за вратот, а ниту раширена толку долго…“ (Ел-Исра, 29) Се разбира од овој цитат дека намерата на пружањето на раката е благородност и дарежливост, а не изискува Бог да има две раце, како кај луѓето или животните. Возвишен е Алах за да би бил сличен на нешто. Во к*ранот се наведува: „Пред рацете на милоста Своја“ - т.е., пред милоста Своја. „Пред раката на тешката мака“ - т.е., пред тешката мака. „Не му доаѓа лага пред рацете негови“ - т.е., не му доаѓа лага ниту од било која страна. А, ниту милоста, ниту маката, ниту к*ранот немаат две реални раце.[1]