БИБЛИЈАТА И НАУКАТА

Во продолжение ќе говориме за ставот на хирстијанските автори кон научните грешки на библиските текстови – нивно критичко испитување

Фрапирани сме од разнообразноста на реакциите на хрис­тијанските коментатори во врска со пос­то­е­ње­то на мно­гуте грешки, неверојатности и кон­тра­дик­ции. Некои призна­ва­ат некои од нив и не избегнуваат во своите дела да се спра­ват со тешки проблеми. Дру­ги­те, пак, весело помину­ваат пре­ку неприфатливите твр­дења, посветувајќи и се на буквал­ната одбрана на текс­тот трудејќи се да нè убедат со помош на апо­ло­гет­ски декларации кои се засилуваат со неочекувани ар­гументи, со надеж дека лесно ќе се заборави она што го отфрла логиката.

Р. П. де Воа, во својот Вовед во преводот на Би­ти­е­то, го дозволува постоењето на овие критики, дури и збо­рува за нивната основаност, но според него, об­јек­тив­ната реконсти­туција на настаните од ми­на­то­то е бес­полезна. Тоа што Биб­лијата преземала, пи­шу­ва тој во своите белешки, „сеќавање на една или на по­ве­ќе ка­тастрофални поплави во долините на Тигар и Еу­фрат кои традицијата ги зголемила до димен­зии на уни­­верзална катаклизма“ има мало значење; „само што, а тоа е битно, светиот автор му дал на ова се­ќа­ва­ње универзална поука за правдата и за милоста Божја, за човечкото зло и за спасението кое му се дава на пра­вед­­ни­кот“.

Така е оправдана трансформацијата на една по­пу­лар­на легенда во настан со божествени размери, нас­тан кој му се нуди на верувањето на луѓето, почнувајќи од мигот кога еден автор го искористил како илу­стра­ци­ја за една религиозна поука. Таквиот апологетски став ги оправдува сите човечки злоупотреби во пра­ве­ње­то на списите за кои се вели дека се свети и дека го со­држат Зборот Божји. Да се дозволат такви човечки вплет­кувања во божественото, значи дека се бранат си­­те човечки манипулации со библиските текстови. Ако постои теолошка намера, тогаш секоја ма­ни­пу­ла­ци­ја ­станува легитимна, па така се бранат и оние „свеш­тенски“ автори од VI век, со легалистички пре­о­ку­пации кои резултирале со познатите фантастични при­­­казни.

Значителен број христијански коментатори сме­та­ле дека е остроумно овие грешки, неверојатности и кон­традикции на библиските приказни, да ги објаснат ис­такнувајќи го следно­во оправдување: библиските ав­то­ри се изразувале во завис­ност од социјалните фак­то­ри, од различните култури и мен­талитети што рез­у­л­ти­рало со дефиницијата – посебни „лите­ратурни ро­до­ви“. Воведувањето на овој израз во суптилната ди­ја­лек­тика на коментаторите ги покрива сите тешкотии. Се­која контрадикција меѓу два текста ги има како об­јас­ну­вање разликите во начинот на изразување на се­кој автор, не­говиот посебен „литературен род“. На­вис­ти­на, аргументот не го прифатиле сите, бидејќи му не­дос­тасува сериозност. Но, сепак тој во наше време це­лос­но не исчезнал, и, во случајот на Новиот Завет ќе се види обидот на некоректен начин да се објаснат тол­ку флагрантни котрадикции во евангелијата.

Друг начин да се прифати она што логиката би го от­фрлила, ако се нафатела со спорниот текст, е да се за­о­би­коли спомнатиот текст со апологетски раз­гле­ду­ва­ња.

Искажувањата на кардиналот Данило во врска со По­то­пот кои се појавиле во ревијата Бог живее (Dieu Vivant) - бр. 38, 1917, стр. 95-112, под насловот „Потопот, крштевањето, судот“, от­криваат ваков начин на изразување. Тој пишува: „Нај­древната традиција на Црквата во теологијата на По­топот го видела симболот на Христос и на Цркв­а­та“. Тоа е „епизода од еминентно значе­ње“... „судот кој ја погодува целата човечка раса“. От­како го цитирал Ори­ген кој во своите Хомелии за Езекиил зборува за „про­паста на целата вселена спасена во ковчегот“, кар­ди­на­лот го евоцира значењето на бројот осум „кој го из­разува бројот на спасените во ковчегот (Ное и не­го­вата соп­руга, трите сина и нивните три жени)“. Тој го презема на своја сметка она што Јустин го пишува во својот Дијалог: „тие го дале симболот на осмиот ден во кој нашиот Христос вос­крес­на од мртвите“ и пи­шу­ва: „Ное, првородениот во новото созда­вање, симбол на Христос, кој го реализирал она што Ное го сим­бо­ли­зирал.“ Тој продолжува со споредува­њето на Ное кој е спасен со помош на дрвото на ковчегот и водата по кое тоа пливало, од една страна, и, водите на крш­те­вањето („водите на Потопот од кои се раѓа новото чо­вештво“) и дрвото на крстот, од друга страна. Тој ин­систи­ра на вред­нос­тите на оваа симболика и зак­лу­чу­ва, ставајќи го акцентот на „духовното и док­три­нар­но­то на сакраментите на Потопот“.

Би можело многу да се зборува за овие апо­ло­гет­ски споредувања. Тие коментираат, да се потсетиме, една случка чија вистинитост е неодбранлива – со уни­вер­залното мерило и во епохата во која ја става Биб­ли­јата. Пред коментарот како што е овој на кар­ди­на­лот Данило, се присеќаваме на средно­вековната епоха ко­га требало текстот да се прими онаков како што е, и на тоа дека никакава дискусија, освен конфор­мис­тич­ка, не доаѓала предвид.

Сепак, охрабрува констатацијата дека пред оваа епо­ха со наметната темнина можат да се откријат мно­гу логични ставо­ви, како што е оној на св. Августин, кој произлегува од една мисла која необично оди пред сво­ето време.

Во епохата на црковните оци, проблемите на кри­ти­ките на текстовите морале да се наметнат, така што св. Августин евоцира една од нив во своето писмо бр. 82 чијшто најкарак­теристичен дел го наведуваме:

„Единствено на овие книги на Светото Писмо, кои се нарекуваат канонски, сум научил да им посветувам тол­ку внимание и таква почит, така што верувам дека ни­ту еден од авторите, додека ги пишувал, не можел да ма­ми. Кога во овие книги ќе најдам тврдења кои очи­глед­но и се спротив­ста­ву­ваат на вистината, тогаш се сом­невам дека или текстот (во мојот примерок) е пог­ре­шен, или дека преведувачот не го прикажал ко­рек­т­но оригиналниот текст, или пак дека мојата инте­ле­ген­ци­ја не е доволна“.

За свети Августин било незамисливо дека еден свет текст може да содржи грешки. Свети Августин мно­гу јасно ја дефинирал догмата како непогреш­ли­вост. Пред еден пасус, за кој се чинело дека и про­тив­ре­чи на вистината, тој помис­лувал да ја бара при­чи­на­та за тоа, а не ја исклучувал и прет­поставката за чо­веч­киот извор. Таквиот став е став на вер­ник кој има кри­тички дух. Во епохата на св. Августин не пос­тое­ла мож­ност за конфронтација на библискиот текст со на­у­ката. Објективност на гледањето на работите ед­нак­ва со неговата би овозможила да се елиминираат мно­гу тешкотии кои, во наше време, се јавуваат со спо­ре­ду­вањето на некои библиски текстови со науката.

Специјалистите на нашето време, пак, сосема спро­­тивно, се трудат да го одбранат библискиот текст од секакво обви­нување заради грешките. Р. П. де Воа во својот Вовед во Битието ни ги дава причините кои по секоја цена го наведу­ваат на оваа одбрана на текс­тот, дури и ако тој е очигледно, историски или научно, не­прифатлив. Тој од нас бара да не ја разгледуваме биб­лиската историја „преку правилата на оној вид ис­то­рија со која се занимаваат современиците“ небаре пос­тојат повеќе начини на разгледување на ис­то­ри­ја­та. Рас­ка­жана на погрешен начин, историјата станува, сите тоа го прифаќаат, историски роман. Но, овде таа ги избегнува нормите кои произлегуваат од нашата кон­цепција. Библис­киот коментар одбива секаква кон­тро­ла на библиските при­казни со помош на гео­ло­ги­јата, палеонтологијата, податоци­те од предисторијата. „Библијата не зависи“, пишува тој, „од ниедна од овие дисциплини и, кога би сакале да ја конфрон­тираме со податоците од овие науки, би можело да се дојде само до нереални спротивставувања или до реални согласу­вања.“ (Вовед во Битието, стр.35) Треба да се забележи дека овие одразувања се нап­равени поради оние работи што во Битието вооп­што не се во хармонија со податоците од модерната на­ука, особено првите единаесет поглавја. Но, ако не­кои приказни се целос­но верифицирани во наше вре­ме, како што се тоа некои епи­зоди од времето на пат­ри­јархот, авторот во потврдувањето на библиската вис­тинитост не пропушта да се потпре врз модерните со­з­нанија. Тој пишува: „Сомнежите на кои биле под­ло­­жени овие приказни мора да попуштат пред по­во­л­ни­­те сведоштва кои им ги донесува ориенталната ис­то­ри­ја и архе­ологијата“.(Вовед во Битието, стр.34) Со други зборови, ако науката ги потврдува биб­лиските приказни, таа се смета за ре­ле­­вантна, а ако ги поби­ва, недозволено е упатувањето на неа.

За да се согласи несогласното, т.е. теоријата на вис­тини­тоста на Библијата со неточниот карактер на оп­ределени факти прикажани во приказните на Ста­ри­от Завет, модерни­те теолози се зафаќаат со ре­ви­ди­ра­ње на класичните поими за вистинитоста. Би из­ле­г­ле од рамките на оваа книга кога би сакале детаљно да ги изложиме суптилните разгледувања кои надолго се развиваат во делата со тема за вистинитоста на Биб­ли­ја­та, како што е тоа во делото на О. Лорец (O. Loretz,1972). Колкава е вистинитоста на Библијата? (Le Centurion.) Да се задоволиме со тоа да го спомнеме само ова рас­у­ду­ва­ње што се однесува на науката:

Авторот бележи дека Вториот ватикански концил „доб­ро внимавал да даде правила за разликување на вис­тината од невистината во Библијата. Фунда­мен­та­л­ни­те разгледува­ња пока­жуваат дека тоа е не­воз­мож­но, па така Црквата не може да решава за вис­тин­и­тос­та или за невистинитоста на науч­ни­те методи, така што во принцип и на општ начин ќе го раз­ре­ши пра­ша­њето за вистинитоста на Светото Писмо“.

Очигледно е дека Црквата не би можела да се из­ја­с­ни за вредностите на еден „метод“ како средство за прис­­тап кон знаењето. Овде се работи за нешто со­се­ма друго. Не се ра­бо­ти за дискутирање околу тео­ри­и­те, туку за добро утвр­дени факти. Дали во наше време не е потребно да се биде го­лем научник за да се знае де­ка светот не бил создаден и дека човекот не се по­ја­вил на Земјата пред триесет и седум или триесет и осум века пред нашата ера, и дека оваа проценка која потекнува од биб­лис­ките родословија може да биде прогласена за по­греш­­на без никакво сомневање? Авторот кој овде го ци­тиравме мо­ра да го знаел тоа. Неговите тврдења за на­ука­та има­ат за цел само да го свртат проблемот на дру­га страна, за да не мора тој да се разгледува пра­вил­но.

Потсеќавањето на сите овие ставови на хрис­ти­јан­ски­те автори кон научните грешки на библиските текс­тови, добро ја илустрира непријатноста што тие ја пре­дизвикуваат, и невозможноста да се дефинира друг ло­гички став, покрај оној кој го признава нивното чо­веч­ко потекло, и не­воз­мож­нос­та на нивно прифаќање ка­ко дел од една објава.

Непријатноста, која во христијанските средини вла­дее кога станува збор за Објавата, била изразена во те­кот на Вто­риот ватикански концил (1962-1965), кога би­ле потребни, ништо помалку туку пет редакции за да се постигне соглас­ност за конечниот текст и за да прес­тане „оваа болна ситуа­ција која се заканувала да го задуши концилот“, според изра­зувањето на мон­си­њо­рот Вебер (Weber) во воведот во кон­цилскиот до­ку­мент бр. 4 за Објавата. (Le Centurion, 1966.)

Две реченици од овој текст кои се однесуваат на Ста­риот Завет (погл. IV, стр.53), ги евоцираат не­со­вр­ше­нството и зас­тареноста на определените текстови на начин кој не допушта никакво оспорување:

„Земајќи ја предвид човечката положба што му прет­ходи на спасувањето што го донел Христос, кни­ги­те на Стариот Завет му овозможуваат секому да осо­знае кој е Бог а кој е човекот, како и кој е начинот на кој Бог, во својата правед­ност и милосрдие, пос­та­пу­ва со луѓето. Овие книги, иако содржат не­со­вр­ше­н­ства и застарености, сепак се сведоци на вистинска бо­жес­твена педагогија“.

Не би можело да се рече, со помош на ка­рак­те­рис­ти­ките „несовршен“ и „застарен“ применети на некои тек­стови, дека тие се подложни на критика и дека мо­жат дури да бидат и напуштени; принципот многу јас­но е дозволен.

Овој текст е дел од заедничката декларација која, иако е дефинитивно изгласана со 2344 гласа наспроти 6, не морала да биде толку квази-еднодушна. И на­вис­ти­на, во коментари­те на службениот документ, под пот­писот на монсињорот Вебер, се наоѓа една ре­че­ни­ца која јасно го коригира тврд­ењето за застареноста на определени текстови содржани во свечената дек­ла­ра­ција на концилот: „Без сомнение, некои книги на из­ра­елската Библија имаат временско ограни­чува­ње и во себе содржат нешто несовршено“.

„Застарен“, израз од службената декларација, без сом­не­ние не е синоним на „временското ог­ра­ни­чу­ва­ње“, израз на коментаторот, а што се однесува на епи­те­тот „израелска“, што коментаторот на чуден начин го додал, тој како да су­ге­ри­ра дека текстот на кон­ци­лот ја критикувал само евреј­ската верзија, а тоа, всуш­ност, воопшто не е така, ако се знае дека во текот на кон­цилот, Стариот Завет бил предмет на расу­ду­ва­ње што се однесува на несовршеноста и на застаре­носта на некои од неговите делови.

Pa, nemoj da reces, zasto ne si vo pravo!

Pa svoite stavovi gi baziras delumno na Biblijata koja nema svoi saglam izvori, a na toa ni ukazuva i pisuvanjeto na PROSVETITELOT, koja e povekje apokrifna otkolku avtenticna, a delumno na lugje koi nikad ne bile vo drusto so Isus, i site nedostatoci vo nea gi pravdas so toa kako ne bilo bitno!?