Капачите кои во летниот период ги посетуваат плажите крај Пула најверојатно не знаат дека се сончаат на карпи кои се стари стотици милиони години. Многу од тие плажи во древното минато биле калливо крајбрежје на плиткото тропско море, по кое чекореле диносауруси од сите видови и големини. По игра на природата, некои од овие траги во калта успеале да се скаменат и да се зачуваат под дебелите карпести слоеви, се додека дејството на морето и другите природни сили повторно не ги открија.

За пронаоѓање на траги од диносауруси на Златните карпи крај Пула потребна е поголема „индијанска“ вештина за читање на траги, отколку кај подобро зачуваните отисоци на тие животни на блискиот остров Бриони. Имено, тука се изложени на отворено море, кое немилосрдно прави ерозија, ги оштетува трагите и ги прави непрепознатливи.

Во еден разговор со д-р Златан Бајрактаревиќ од Геолошко-палеонтолошкиот завод на ПМФ, за поставување на скулптура на диносаурус на островот Бриони, професорот ми покажа многу добри фотографии со траги на диносауруси на Златните карпи. Знаев дека таму уште има стари траги, но сега повторно се заинтересирав и одлучив сам да одам и да го истражам тоа наоѓалиште. Да споменеме дека гранката палеонтологија која се бави со траги се нарекува ихнологија.

Скриени траги

Д-р Александар Мезга од Геолошко-палеонтолошкиот завод и неговите соработници за сега новото откритие на траги од диносауруси во Пула го опишаа само во кусо научно известување: Ново наоѓалиште на траги од диносауруси од доцниот алби период на Истра, Хрватска. Очигледно е дека ова богато наоѓалиште треба детално да се истражи. Во текот на мојата посета на Пула во 2009, веќе по дваесет минути барање на плажите успеав да најдам една поголема карпеста плоча веднаш до брегот, на која имаше траги на мали тероподи (диносаурус месојад) и нешто поголеми сауроподи (диносауруси со долг врат кои биле тревопасни).

Тука имаше и оддели траги на поголеми тероподи, кои беа долги околу три до четири метри. Меѓутоа, ми се причини дека гледам и остатоци од многу поголеми тропрсти стапала, подолги од половина метар, што би значело дека животното било долго околу 9 до 10 метри.

Продолжив понатаму низ брегот и најдов уште поинтересни траги. Малку подалеку открив траги од голем сауропод и слабо зачувани остатоци од траги на голем теропод. Меѓутоа, не бев сигурен дали се работи за дејство од ерозијата или тие траги навистина се од диносаурус. Веќе заморен од скокањето по карпите решив да се спуштам низ грубите бетонски столбови до брегот и таму зинав од зачуденост. Голема водена локва исполнуваше длабочина во карпата која одговараше на познатиот облик на тропрста трага од нога на теропод. Но, каков бил тој теропод! Се прашував како оваа трага до сега никој не ја забележал. Одговорот беше едноставен: тој отисок е толку голем па веројатно никој не помислил на тоа дека е траг од животно. Земав метро и измерив 135 сантиметри! Должината на стопалото беше малку покуса, бидејќи диносаурусот извлекувајќи ја ногата од калта, средниот најдолг прст го влечел по калта. Одземајќи 15-20 сантиметри од првобитната мерка, се уште останале остатоци од траг од 115 до 120 сантиметри од должината на стопалото.

За споредба, најголемата трага на светот е на познатиот северно американски вид на диносаурус Тираносаурус рекс, кој изнесува „само“ 86 сантиметри. Според моите груби проценки, „пулското чудовиште“ било долго 20 метри и тежело 10 тони и повеќе!

Да се заштити наоѓалиштето

Постои само еден кандидат кој одговара на тие мерки. Тоа е античкиот Spinosaurus aegyptiacus. Неодамна италијанскиот палеонтолог Кристијано дал Сашо врз основа на фосилите на вилицата на еден голем спиносаурус открил дека „должината на тој теропод многу ја надминува должината на останатите грабливци“. Својот примерок го оценил најмалку 17 метри и 9 тони. Заборавив да споменам дека Истра и Далмација со островите за време на периодот креда биле дел од африканскиот континент, т.е. дел од стариот суперконтинент Годван. Фотографиите и описот на откритието веднаш ги испратив на пријателот, познатиот американски палеонтолог и специјалист за траги на теропод Џејмс Фарлоу, кој работи на универзитетот во Индијана, барајќи негово мислење.

Тој ми одговори: „Трагата е еродирана, но формата е вистинска и веројатно се работи за вистинска трага. Би сакал да видам барем уште една трага од истото животно во близина“. Истата година во декември повторно отидов во Пула и се случи чудо. Најдов отисок и на другото стопало! Беше со вистински пропорции и големина и се наоѓаше на вистинското место, како животното да стоело мирно на местото држејќи ги нозете паралелно. Штета тој отисок од десната нога беше послабо зачуван. Сепак, имајќи ги предвид и другите траги кои ги најдов долж таа плажа, како и неверојатното поклопување со формата и пропорциите на трагите од Бриони, не се сомневам дека трагите се вистински. Се надевам дека во некоја од следните посети на Пула ќе најдам уште подобро зачувана трага со отисоци, а сосем е сигурно дека наоѓалиштето наскоро ќе го посетат и експерти од Геолошко-палеонтолошкиот завод.

Во секој случај, наоѓалиштата на трагите од диносауруси на пулските плажи, согласно одредбите на Законот за заштита на природата, на соодветен начин треба да се заштитат од понатамошно уништување и да се искористат во промоција на туристички и научни цели.