ДНЕВНО-ПОЛИТИЧКИ настани, вести и актуелности

Ќе не' прислушуваат секаде и во секое време

Со новиот закон, „бубачки“ ќе се поставуваат дома, во канцеларија, во автомобил, а за да прислушува, на полицијата и' е доволно да се посомнева во некого

Новиот закон за кривична постапка, донесе нови грижи за борците за човекови права

Драстично ќе се зголемат овластувањата на полицијата и на обвинителите со новиот Закон за кривичната постапка, кој е во изработка. Но, поголем проблем може да биде ефикасната контрола на тие институции, особено во врска со посебните истражни мерки. Меѓу нив, како најпроблематични и погубни за човековите права се посочуваат прислушувањето на комуникациите и поставувањето прислушни уреди во приватни простории и во возила.

Новиот ЗКП предвидува сосема изменет систем на водење на кривичната постапка, почнувајќи од апсењата до завршувањето на судењата, за да имаме поефикасен, побрз и поекономичен систем на постапување со кривични дела. Главниот збор ќе го имаат обвинителите под чија „палка“ ќе работи и полицијата без можност, како што беше досега, да ги ескивира барањата што доаѓаат од обвинителството. МВР добива нов шеф - обвинителот.

ГОЛЕМИ ЗЛОУПОТРЕБИ

Во летото 2008 година на мала собраниска врата, без присуство на опозицијата, беа протуркани измените на Законот за следење на комуникациите со кои се воведе можноста полицијата да прислушува дури и ако само се посомнева дека некој сака да стори кривично дело. Се зголеми и листата со дела, па сега некој може да биде прислушуван само ако бил пријавен дека „барал“ поткуп за некаква услуга, значи без да има основано сомневање.

Борците за заштитата на правата на граѓаните се побунија дека со ваквата широка примена на прислушувањето најпогодени ќе бидат граѓаните и предупредија дека може да се очекуваат големи злоупотреби. Сепак, на јавната расправа за новиот закон за кривична постапка (ЗКП), која се одржа минатата недела во Охрид, никој од судиите и обвинителите, кои утре ќе треба да бараат и даваат налози за прислушување, не ги проблематизира разликите во ЗКП и во Законот за следење на комуникациите.

- Кога веќе полицијата добива поголеми овластувања, мора да се најдат механизми за нејзина ефикасна контрола. Мора да се најде начин како на обвинителите да им се засилат гаранциите за нивната независност и непристрастност бидејќи нивната улога не е само да гонат криминал, туку и да ги штитат човековите права. Реформата на ЗКП е најголемата и најзначајната реформа на правниот систем бидејќи тој е Устав за човековите права и слободи. Решенијата што се нудат треба да го поминат тестот на демократската правна држава од аспект на можноста за нивна злоупотреба и за санкционирање на таквите злоупотреби - рече Владо Камбовски, професор на Правниот факултет во Скопје.

МИНИМУМ КОНТРОЛА

Богданчо Гогов, професор на Полициската академија, вели дека при прислушувањето мора да има рамнотежа меѓу интересите на државата и на индивидуата за да се ограничи нарушувањето на уставно гарантираното право на приватност и семеен живот. Според него, поголемо нарушување на приватноста е кога се поставуваат прислушни уреди во домови и други приватни простории и во автомобили, отколку при тајно слушање на нечии комуникации.

- Во сегашната верзија на ЗКП се предвидува такви мерки да може да се применуваат за дела казниви над 10 години затвор, ако постои основано сомневање дека се извршени од организирана група, банда или друго злосторничко здружение. Значи за тешки кривични дела. Тие ќе може да се изречат ако постои соновано сомневање дека некој веќе презел одредени дејства или веќе го извршил делото. Барањето за прислушување го дава обвинителот, а налогот го потпишува судија - објаснува Гогов.

Правни и експерти за заштита на човекови права тврдат дека засилувањето на борбата против тероризмот, организираниот криминал и корупцијата во светот, а особено состојбата во САД и во Велика Британија по терористичките напади, кај нас беа искористени за да им се овозможи на полицијата и безбедносните служби легално да упаѓаат во приватноста на граѓаните кога ќе им се посака. Тие велат дека човековите права во Македонија доживуваат ерозија, особено ако се има предвид фактот што, како што велат, нема сила во државата (тоа не го може ни надлежната собраниската Комисија за надзор над работата на ДБК и Агенцијата за разузнавање), која може да влезе во Петтата управа во ДБК и да добие податоци за бројот на прислушуваните, за делата за кои се користи оваа специјална истражна мерка, за колку прислушувања има одобрение од истражен судија, дали имало злоупотреби и слично.

Моника Маковеј, советничка на премиерот за борба против корупцијата и поранешна министерка за правда на Романија, која е и иницијатор за озаконување на ваквите ригорозни мерки, прислушувањето е неопходно и при најпростиот облик на корупцијата - примање и давање мито и дека тоа е практика во многу европски држави.

Обвинителот - шеф на истрагата

Јавниот обвинител целосно ќе ја преземе истрагата за кривичните дела во сите фази од постапката, а истражните судии ќе станат судии за претходна постапка со задача да се грижат за правата и заштитата на осомничените и обвинетите. Ова е една од клучните новини во нацрт верзијата за измена и дополнување на Законот за кривична постапка, кој ќе претрпи измени во 80 отсто од содржината и со него казнено-правниот систем целосно се менува.

Наспроти првичните брзања, тој да биде што побргу донесен, професорите на Правниот факултет во Скопје, Владо Камбовски, Гордан Калајџиев и Гордана Бужаровска, со помош на ОБСЕ и на Фондацијата „Отворено општество“, успеале да добијат поддршка од Министерството за правда процесот на негово донесување да се забави. Измените на кривично-правниот систем други држави го прават и по 20 години.Со измените се предвидува воведување правосудна полиција, која постојано ќе му биде на располагање на обвинителот, кој ќе биде неприкосновен шеф на истрагата.

(Н.Н.С.)