Православни проповеди - текстови, MP3

Протојереј Александар Шмеман

8. И во Светиот Дух...

Ете го тој дел од Символот на верата во превод од црквенословенски на македонски јазик, бидејќи на словенски јазик тој, се плашам, би постанал понесфатлив од сите останати: “И во Светиот Дух - говори Црквата - Господ Кој животвори, Кој излегува од Оца, Кому Му се поклонуваме заедно со Отецот и Синот и Кој говорел преку пророците...” Кој е овој Свет Дух, Кого Символот го нарекува “Господ Кој животвори” и на Кого не повикува да се поклониме заедно, то ест, еднакво како на Отецот и Синот? Да се говори за Светиот Дух, да се објасни верата во Него на нашиот рационален човечки јазик е неизмерно потешко отколку да се говори за Отецот и Синот. Бог како Творец на светот, како Отец Кој љуби, како Седржител - тоа делумно нашиот ум може да го прими. Во Неговиот Единороден Син ние веруваме, затоа што Му веруваме на Христа, затоа што го љубиме Неговиот образ, затоа што Тој Самиот тврди за себе дека е - Син Божји. Но кога се обидуваме да говориме за Светиот Дух, тогаш ни е тешко, ако не и невозможно, да ја почувствуваме, примиме, сознаеме Неговата разлика од Отецот и Синот, или поедноставно, да ја примиме смислата на црковната вера во Троичниот Бог, во Единиот Бог, Кој ни се открива во три лица или личности. Меѓутоа, таквото знаење за Бога, таквиот религиозен опит за Него Црквата секогаш го сметала и денес го смета за врв на верата, врв на духовниот живот, таа најпоследна и сеопфатна вистина, како знаење кое Евангелието го нарекува вечен живот.

Пред се, да се запреме на зборот дух кој, иако за нас звучи вообичаено и “самоочигледно”, далеку е од таа самоочигледност уште при првиот обид да се определи. Ете, на пример, ние говориме: “целиот дух на творештвото на Пушкин е - светол”. Што значи тоа? Што сакаме со овие зборови да изразиме и пренесеме? Не тоа ли дека секоја реалност, со тоа и творештвото на Пушкин, ние можеме да ја примиме и ја примаме не само во нејзината “објективност”, “фактички”, но и во силата која ја излачува - потврдна или одречна. За Пушкин може да се каже, дека кај него има стихови кои се сериозни и шеговити, длабоки и површни, среќни и трагични. А сепак, велиме ние, духот на творештвото на Пушкин е - светол. И велиме така без разлика на тоа што Пушкин, во суштина, не проживеал многу среќен, а тежок, во последните години - и едноставно несреќен живот. На тој начин, она што го нарекуваме дух на творештвото на Пушкин - тоа не е едноставно одраз на неговиот карактер во неговите дела. Тоа е нешто многу подлабоко, најдлабокото во Пушкин, подлабоко од неговото сознание, идеи, настроенија, тоа што навистина живее и ни светли низ неговото творештво. Ние малку мислиме на ова, но од наведениот пример може да се заклучи дека постои духовна длабочина и духовна власт, духовна мера на животот. Духот со ништо не се поистоветува, а сепак - во се присуствува, низ се просветува, тој е, во најпоследна смисла - живот на животот. Тоа е она за што во Евангелието е речено: “Духот дише каде што сака, и не знаеме од каде доаѓа и каде оди...” На староеврејски јазик, на кој е напишана Библијата, зборот “дух” - “руах” - пред се, означува ветер, сила, која е невидлива за очите, а со тоа не помалку може да ги придвижува нештата, невидлива, но очигледна сила на животот. И затоа, кога го употребуваме зборот “Дух” за Бога, тогаш истовремено ја утврдуваме невидливоста на Бога и Неговото присуство, Неговото дејство, Неговата животворна сила во светот и во животот. Светиот Дух - тоа е Бог во Неговото дејство, во Неговата “животворна” сила во нас, во светот, во целата природа. Светиот Дух - тоа е присуство на Бога секаде и секогаш. Ете зошто и Го нарекуваме - Дух, а исто така Господ, и најпосле, животворен. Без опитот на ова присуство - на невидливиот, но достапен за чувствата Бог - Бог би бил “идеја”, и при тоа, најслаба, најнедокажлива, такаречено, најапстракна од сите идеи. Ние не можеме да го “покажеме Бога” и затоа не можеме да Го докажеме, како што не можеме ни да му ја покажеме, ни да му ја докажеме радоста и убавината на сончевата светлина на слепородениот, како што не можеме да му го докажеме светлиот дух на творештвото на Пушкин на оној кој, не знаејќи го рускиот јазик, не може да го прочита. За идејата на Бога бескрајно може да се спори и да не се дојде до ништо. Но на опитот на Неговото духовно присуство не му требаат никакви докази. Овој опит еднаш засекогаш го изразил, воплотил апостол Павле, велејќи: “радост и мир во Светиот Дух”.

Понатаму Символот на верата говори: “Светиот Дух Кој од Оца исходи”. И повторно, за да сфатиме што ова значи, се ползуваме со истиот земен пример. Духот на творештвото на Пушкин е од Пушкин, но тој не е Пушкин. Низ духот на творештвото на Пушкин ние можеме да го узнаеме Пушкин, но дури знаејќи ги сите подробности од биографијата на Пушкин, не ќе го узнаеме духот на неговото творештво, ако не ги прочитаме неговите дела. Светиот Дух - тоа е присуство, јавување, дејство во светот на љубовта на Отецот, мудроста на Отецот, созданијата на Отецот, но Тој не е Отецот. Тој целиот е од Бога-Оца, затоа што самиот Тој е - Бог, но Тој не е Отец. Духот Божји од Оца исходи, за Отецот и Синот сведочи, кон Оца приведува, но Тој не е Отецот, не е ни Синот. Ако Бог е Оној Кој љуби, Синот е Оној Кој е љубен, тогаш Светиот Дух е Љубовта, која ги соединува, нивното единство, нивната единствена светлина, сила и вистина. Тој е здив на Бога во светот, Тој е Оној низ Кого ние, според зборовите на Достоевски, “се допираме до други светови”. Тој е отсјај на Божествената убавина и Божественото добро, Тој е Оној Кој се во светот го разоткрива како пат кон Бога, како стремеж кон Него, како радост на Неговото присуство. Оној Кој љуби, Оној Кој е љубен, Љубов: светлата тајна на Троица, откровение на последната тајна на битието Божјо.

Ние веруваме во еден Бог, но не во Бог-самец, не во Бог-самољубец, не во Бог кој во себе и низ себе живее. Бог е Љубов, говори христијанството. А љубовта е свртеност кон Другиот - давање на себе на Него. Отецот, говори Евангелието, Го љуби Синот и се Му дал Нему. Синот, говори Евангелието, Го љуби Оца и Себеси се дава Нему. И најпосле, дарот на љубовта, самата љубов - како дар, радост, полнота, битие, жед и владеење, давање и примање - е Светиот Дух. И низ оваа љубов, низ ова давање Бог го создава светот, секого од нас го повикува во битие, секого од нас го прави љубен и својата љубов, својот дух му го дарува на секого, за секој да може да се приопшти на Божествениот живот. И ние Му се молиме на Духот: “Дојди и всели се во нас!” Ние Му говориме: “Утешител, Ризница на добрините, Животодавец...” И Тој се вселува во нас, не поучува, според зборовите на Христа, на секоја вистина, ни дарува вечен живот. Ете ја светлозарната тајна на христијанската вера, тајната на Бога - Троица, на Бога - Љубов...

Кој говорел преку пророците...

Да се запреме на зборовите на Символот на верата за Светиот Дух: “...Кој говорел преку пророците”, то ест, во превод од црквенословенски: “Светиот Дух... Кој говорел низ пророците”. Во христијанската вера сфаќањето на пророштвата и пророците зафаќа огормно место. Ќе забележиме дека во обичната употреба на зборот “пророштво” станал истозначен со зборот “претскажување”. Пророк - тоа во нашето сознание е оној кој ја претскажува иднината, нешто како “јасновидно”. Со целата сила треба да се нагласи дека иако “претскажувањето на идината”, без сомнеж, влегува во религиозното, христијанско восприемање и сфаќање на пророштвото, тоа, како прво, со себе не го исцрпува ова сфаќање и, како второ, не се покажува во него како главно, централно. Добра половина од Стариот Завет се состои од пишувањата на пророците, но тие сосема не се сведуваат на претскажувањето на иднината. Суштината, длабочината на пророштвата е во друго, и само во однос кон ова “друго” може вистински да се сфати односот на пророците и пророштвата за иднината. Суштината на пророштвата е во дарот на возвестување на луѓето на волјата Божја, скриена од човечкиот поглед во настаните од човечкиот живот и историја, но која се открива на духовниот поглед на пророците. Оваа суштина на пророштвата особено добро е изразена во генијалната религиозна песна на Пушкин “Пророк”. “...Кон мене стаса глас на Бога / Пророку, стани, гледај, слушај / Со моја волја в твоја душа / Мориња мини, мини низ гори / и со збор срца “на луѓе гори!

Можеме само да се восхитиме со каква полнота и сила во овие малку, а прекрасни и бесмртни стихови, е изразена суштината на пророштвото и повикот на пророкот. Пророк - тоа е оној кој го слушнал гласот Божји, то ест некој таинствен, кон него и само кон него свртен повик, заповед. Овој глас говори: “стани”, и тоа значи - излези од суетниот и празен живот, кој ти, како и повеќето луѓе го живеат, раскини ги патиштата на прозаичноста, која од нас ја сокрива длабоката, потајна смисла на она што се случува. Потоа овој глас говори: “гледај, слушај”. Тоа е заповед да се види, тоа е заповед да се слушне. Да се види тоа што не го гледаме со нашиот обичен, кон земјата и кон земното, прикован поглед... Да се слушне тоа што ни пречи да ја слушнеме вревата на секојдневната суета. Да се увиди другото - главното, да се слушне другото - главното. И понатаму: “со Моја волја в твоја душа”. Тоа значи - стани служител не на твоите земни и човечки мислења, планови, желби, а на Мојата - Божествена - замисла, Мојата - Божествена - волја. И завршува гласот, обрнат кон пророкот: “Мориња мини, мини гори, и со збор срца на луѓе гори!” Мориња и земји - тоа значи целиот свет, целата вселена, целата творба Божја. И тоа значи дека, иако пророкот, како и секој човек, е ограничен со времето и просторот, живее во определени услови, е сведок на определени настани, неговата Божествена мисија која го повикува светот, ја надвладува оваа ограниченост. Или, можеби, подобро е да се каже вака: во најмалото нешто тој гледа, тој слуша, тој ја разликува волјата Божја, то ест смислата и значењето на ова најмало нешто за целиот свет, за секој човек, за цела историја.

Почитувајте ги старозаветните пророци. Тие пишуваат за настани: војни, преврати, убиства, освојувања, во светска перспектива, на некои малечки држави, за луѓе и настани одамна заборавени од сите и од точка на гледање на нашите современи проблеми, современи знаења - всушност, ништожни. Сите овие царства на историјата, меѓусебни војни на кој е посветен огромен дел од Библијата, денес можат да се поминат со авион за два-три часа. Зошто треба се тоа, не само да го знаеме и помниме, но уште и да го признаваме за свештено, боговдаховено Писмо, Слово Божјо? Затоа што пророците - во овие мали настани - самите ја гледаат и ни ја разоткриваат - волјата Божја, веќе не само за овие народи и настани, а за самиот човек, за животот, за светот. За нив, пророците, се станува знак, откровение, повик, поука. Низ малото нешто во целата своја неизречена величина се разоткрива замислата Божја за нас. Замисла не само за тоа што се извршува сега, но исто така, и пред се, за крајната цел на создадениот свет. Во оваа смисла пророштвото повикува и на сегашното, и на минатото, и на идното.

Ова “видување”, оваа волја Божја, оваа замисла Божја и ја разоткрива пророкот, со неа ги гори срцата на луѓето. Бидејќи тоа не е едноставно “објаснување” и не е едноставно “претскажување”, како кај гатачките и јасновидците. Тоа е повик, и не само повик - тоа е и суд. Тоа е разоткривање на волјата Божја и повик таа да се прими. Тоа е разобличување на злото и повик за борба со него. Тоа е пројава на љубовта Божја и повик да се љуби Бог. Црквата решително го отфрла и осудува одењето кај севозможните гатачки и претскажувачи на идното. Зошто? Затоа што ова одење го претпоставува фатализмот, и тоа значи - одрекување на слободата. Пророштвото, напротив, е страстен повик кон слобода, кон ослободување од фатализмот и пасивноста кои го поробуваат човекот.
“Ако не се покаете, ќе загинете!” Ете ја, на крајот на краиштата, суштината на пророштвото. Тоа секогаш е пројава на два, и само два пата, меѓу кои цело време, секогаш, во поголема и помала мера е повикан да одбере човекот. Патот Божји и патот не-Божји, и затоа против-Божји.

“Ако не се покаете...” Но тоа значи дека човекот може да се покае, може да го надвладее гревовниот фатализам, може да се промени, може да ја одбере волјата Божја... Мисијата на пророкот - ги гори срцата на луѓето со овој повик, ги повикува кон овој избор... Пророштвото е од Бога, од Светиот Дух. Бидејќи на нашето земно знаење не му е дадено да ја види таинствената и Божествена смисла на се она што се случува во светот. Може да се каже дури дека колку е пошироко нашето знаење за светот (а денес тоа достигнало нечуена ширина), толку е се помалку тоа длабоко. И ете возвестува тоа длабоко знаење и испраќа Свет Дух на пророците.
Треба да се додаде дека, според христијанската вера, дарот на пророштво му е даден, во некоја смисла, на секој христијанин, бидејќи секој од нас го примил дарот на Светиот Дух. Секој од нас е повикан кон длабок живот и кон длабоко знаење. И секој од нас, овој повик го задушува во себе и го заменува. И за тоа, тој да се воспостави во нас, ние се молиме во молитвата упатена на Светиот Дух: “Пријди и всели се во нас”. И уште на крајот: “Пророштвата не гаснете ги” - ни говори апостол Павле.

Протојереј Александар Шмеман

10. Во едно крштевање...

“Исповедам едно крштение, за прошка на гревовите...” Евангелието по Матеј завршува со заповедта на Исуса Христа на своите ученици: “Дадена Ми е секоја власт на небото и на земјата; одете и научете ги сите народи, крштевајќи ги во името на Отецот и Синот и Светиот Дух, учејќи ги да чуваат се што сум ви повелал, и Јас сум со вас во сите денови до свршетокот на векот. Амин”.
Во светлината на овие зборови, а исто така во светлината на смислата на зборот “крштевање” како што тој се употребува во Евангелието, ние и треба да се погрижиме да го сфатиме исповедањето на крштевањето во Символот на верата.

Ќе започнеме со последното. Ако Евангелието завршува со заповедта да се крстат сите народи, тогаш тоа започнува со расказот за крштевањето, со кое крштевал Јован Претеча, и кое од него го примил во реката Јордан и самиот Христос. За современиците на Евангелието крштевањето, на грчки “баптизам”, то ест символичко нурнување во водата, било сфатлив обред. Тоа означувало дека човекот се спознал себе извалкан од гревот, се кае и жедува да се очисти, да му се прости, и повторно да се роди. Водата, изворот на животот, изворот на очистувањето, овде била најсоодветен, “самоочигледен” символ, а нурнувањето во водата - најраспространет обред. Примајќи го крштевањето од Јован, Христос на овој обред му дал нова смисла. Тој го соединил овој обред со Себе. “Ете го Јагнето Божјо, кое ги зема на себе гревовите на светот” - говори Јован Крстител, гледајќи го Исус како му се приближува. И кога пред вознесението на небото воскреснатиот Христос им заповеда на апостолите да ги крстат сите народи, тоа значи дека Тој им остава на нив и на нивните следбеници, на заедницата на сите оние кои ќе поверуваат во Него - знак, дар, сила на простување на гревовите и обновување на животот, кој Тој, Синот Божји и Спасителот, им го донел на луѓето. Учењето на Христа за љубовта кон Бога и кон ближниот, за праведноста и чистотата може да се восприеми со умот. Но на секој оној, кој макар еднаш во животот го прочитал Евангелието, не може, а да не му стане очигледно, дека примањето на учењето на Христа во христијанството, во Евангелието е неразделно од верата во Него. Бидејќи Неговото учење - не е философија, не е морал, и односот кон тоа учење не зависи од нашиот однос кон тоа, која философија и морал ни го предлага. Учењето на Христа - тоа е пред се, блага вест, возвестување дека во светот се јавил Бог, и се јавил - за да ги спаси луѓето од гревот и смртта, да им дарува нов, свет живот. Затоа оној кој поверувал во Христа жедува за соединување со Него, жедува за дарот на спасението, за нов живот. Крштевањето во христијанството - е знак на овој дар, или, како што говори Црквата - тајна; во тајната, то ест во нурнувањето во водата во името на Отецот, Синот и Светиот Дух - невидливо се отстварува соединувањето со Христа, и во Него со Бога Отецот и со дарот на Светиот Дух.

Апостол Павле говори дека во крштевањето ние се соединуваме со Христа низ подобието на смртта и воскресението. Нурнувањето во водата - тоа е знак на смртта, смртта на човекот, во неговата потполна заробеност во материјата, гревот, егоизмот, страстите. Излегувањето од водата - тоа е знак на воскресение и оживување, почеток на нов живот во единство со Христа. Христос - според верата на Црквата - воскресна од мртвите и смртта, според зборовите на апостол Павле, врз Него повеќе нема власт. И ете, својот воскреснат и бесмртен живот, својата љубов, силата на својата победа Тој ни ја дарува во крштевањето. Оттука е таа восхитувачка радост, која го опкружува крштевањето во раната Црква, оттука е верата во него, како во духовно, но реално соединување со Христа. “Сме се погребале со Него низ крштевањето во смртта, како и Тој да одиме во обновен живот” - пишува апостол Павле.

За христијаните крштевањето - тоа е основа на Црквата. Бидејќи Црквата, т.е. заедницата на верните во Христа, тоа не е едноставно организација за распространување на учењето на Христа и за взаемна помош и подршка. Тоа е единство во Христа на сите оние кои од Христа го примиле дарот на новиот живот и простување на гревовите. Единството на верата, т.е. примањето на Христа како Бог и како Спасител. Единство на љубовта кон Него, и во Него - еден кон друг. Расејана по целиот свет, среде сите народи, Црквата сочинува нов народ Божји, кој не е соединет преку крвта и плотта, ни преку земни интереси, како што се државата и нацијата, не преку јазикот, и дури не преку заедничката историска судбина, а народ соединет преку верата во Христа, љубовта кон Него и Неговиот опит на присуство. “Јас сум со вас во сите денови до свршетокот на светот”.

На земјата човекот се раѓа како член на определен народ или нација. Но христијанинот се раѓа и стапува во новиот народ Божји преку крштевањето. “Водата на крштевањето - пишува еден христијански светител - за нас е гроб и мајка”. Гроб затоа што во оваа вода човекот умира, ограничен само на земното и материјалното, само на “плотта и крвта”. Мајка затоа што во оваа вода се раѓа новиот човек, простен, очистен, повторно роден, кој веќе овде и сега живее со нов и вечен живот...
Цело време луѓето Му приоѓаат на Христа, го слушаат Неговиот глас, Му го даваат своето срце, својата љубов, својот живот. Ова самопредавање на Христа и е крштевањето. Давајќи се себе на Него, тие од Него го примаат Неговиот живот, Неговото самопредавање на нас. И ова самопредавање на Христа на нас - е крштевањето.

Отец Гаврил

Беседа за смирението

Во името на Отецот и Синот и Светиот Дух

Се она што во Евагелието е напишано треба да се прифати како и за нас да се однесува. Така, и од овој евангелски настан со жената хананејка, ние можеме да видиме каков е и каков треба да биде нашиот однос кон Господ.
Жената хананејка бидејќи не била од избраниот народ Израилев, односно, не била од Црквата Божја, го преставува сиот пандат човечки род, дека сите сме грешни. Меѓутоа, таа препознавајќи го Господа, познавајќи (откривајќи) Го Исуса дека е вистинскиот Бог, дека е Он Месијата, Спасителтелот на светот, Кој треба да се роди од коленото Давидово, од избраниот народ, таа иако друговерка, пристапила при Него за да го моли за нејзината ќерка која била болна.
Но гледате како Господ и одговара? Тој воопшто не и обрнува внимание иако неговите ученици, правејќи се дека се грижат за оваа жена повеќе од Него, Го молеле да ја излечи ќерката, односно да ја отпушти, на што Господ и одговорил со навредливи зборови; дека не е добро да се фрла лебот од трпезата на децата Господови и да се растура на кучињата.
Прво, не и обрнува никакво внимание, а потоа ја споредува со куче. Но нејзината вера, љубов и надеж кон Господ не се намалила, туку таа и понатаму била упорна и знаела дека е грешна и заслужува секоја осуда и презир, а Господ е добар и милостив и ќе ја излечи нејзината ќерка, и продолжувала да вика по Него. Затоа на крај Господ јавно пред сите свои ученици ја пофалува за нејзината силна вера и нејзината ќерка во тој час оздравела.

Од тука можеме самите себе да се испитаме каков е нашиот личен однос кон Господ. Тоа најмногу можеме да го видиме преку односот кон нашиот духовниот отец, а после и кон секој еден.

Многумина ќе речат дека го сакаат својот духовен отец, го почитуваат и слушат, некои дури и го фалат пред луѓето, но кога духовниот отец нема да одговори на нивните барања и нема да го одвои “потребното” внимание што тие го бараат, кога ќе постапи според промислата Божја со цел за излекување на своето духовно чедо, тогаш тие брзо се соблазнуваат и му отвараат простор на ѓаволот да делулва преку сеење на лоши помисли кон него, турајќи им на незрелите духовни чеда помисли дека нивниот Отец не се грижи за нив, е ваков или таков, се со цел да го помрачи неговиот лик во нив, а со тоа самите си го затвораат патот кон Бога, кон чистењето на своето срце од страстите и кон спасението.
Меѓутоа, по примерот на оваа жена треба да видиме и знаеме дека духовниот Отец, ги сака духовните чеда и сака да ги лечи на начинот на кој што тој умее и знае и му е полезно на духовното чедо, а не на начинот на кој што тие сакаат и мислат дека е практично и добро, бидејќи Духовниот Отец секогаш го бара Божјото, а духовните чеда пак знаат да бидат и пристрасни и да постапуваат според своите страсти. Гледате дека Господ Си има своја педагогија.

Тука е многу значајно да се спомне дека жената хананејка никогаш не престанала да ја изговара молитвата на умот и срцето, односно, Исусовата молитва, Господи Исусе Христе помилуј ме. Коренот на оваа молитва се наоѓа во овие нејзини зборови. Таа ништо друго не викала освен Сине Давидов помилуј ме. И покрај искушенијата што доаѓале: да молчи, била отфрлена и понижена, таа сепак била упорна и имала голема вера и смирение да претрпи се, само да добие исцеление на својата ќерка, или според аскетско – исихастичкото толкување, ќерката на жената ја претставува нејзината болна душа, односно нечисто срце.
Господ е милостив и ни го дава начинот на исцеление, пред се во љубовта, верата и надежта во Бога. Бог е добриот Пастир, и што и да ни се случи во нашиот живот како Божја промисла, е за наше добро и спасение, макар тоа и да ни изгледа како лошо, и за се треба да благодариме на Бога.

И друго што треба да извлечиме поука од денешното Евангелие е, дека треба да имаме континуиран подвиг во молитвата Исусовата . Во молитвата треба само да бараме покајание, прошка на гревовите и заедница со вечниот и жив Бог.
Смирението, пак, е темел на се. Да се понизиме и да станеме пониски од сето создание, да се смириме до самата земја, и постојано да благодариме на Бога за се. Трошка, трошка, но и таа трошка е доволна за моето спасение. И верувајте дека само на тој начин ние ќе можеме да го очистиме нашето срце од страстите, и само на тој начин ќе можеме да бидеме со Бога. Амин


Изменето од Miki_P - 24.Декември.2008 во 14:55

Несмелов В. И.

Прашањето за смислата на животот во учењето на новозаветното откровение

На првите страници од Библијата се раскажува за еден крајно важен настан, за чие значење обично говорат само богословите, макар што тој настан има и длабока философска смисла. Таму, имено, се раскажува дека под влијание на зла разумна сила, туѓа на нашиот свет, човекот престанал да се задоволува со расположивата реалност и посакал да стане бог. Следствено, тој во однос на самиот себе создал необична илузија и, врз основа на таа илузија, ја отфрлил својата стварна состојба во светот во полза на друга состојба – не реално постоечка, туку посакувана состојба. Но, бидејќи претставата за таа посакувана состојба претставувала негирање на реалноста, само по себе е разбирливо дека и реалноста можела да содржи во себе единствено негирање на човековата илузија. На секој чекор таа му укажувала на човекот дека тој не е бог, туку е обична ништожност: со глад и студ и со сите други неволји таа постојано ја уривала претензијата на човекот на особена положба во светот и постојано ја потврдувала неговата целосна зависност од случајните дарови од природата. Но самата околност дека човекот можел да се прелаже смиот себеси со желбата за божествен живот, дека можел да биде незадоволен со својата реална положба во светот и да ја отфрли таа положба – самата таа околност докажува дека човекот не е случајна творба на земјата и дека не е вистински роб на природата. Зашто, обично животно никогаш не си создава какви било илузии, и затоа никогаш не ја негира реалноста во која постои. За обичноо животно дури и чувството на жестока болка, дури и измачувачкото страдање поради насилна смрт не ја негираат реалноста, туку само непроменливо ја потврдуваат; бидејќи во областа на животната мисла секое страдање е ограничено само со сознанието за простиот факт дека заедно со пријатните појави во животот, во реалноста постојат и непријатни појави, и ако тие постојат, со нив ништо не можеш да сториш, зашто е таква самата реалност. Доколку животните би расудувале поинаку, тие, секако, би можеле и да ја негираат реалноста, а ако ја негираат, би можеле да се стремат кон нејзина промена, и ако се стремат кон нејзина промена, тогаш навистина би го манифестирале таквиот стремеж во светот – но такви стремежи досега не се забележани. Животните живеат единствено затоа што дошле на свет, а само човекот живее затоа што може да го реализира својот живот.

Човекот не само што живее, туку и си дава отчет за својот живот, и затоа што си дава отчет за својот живот, тој може да живее не како што соодветствува, туку како што тој сака. Од личните размислувања над фактите тој си создава жива претстава за богатствата на животот и од гледна точка на таа претстава ја оценува својата положба во светот и се поставува себеси во однос на творечкиот живот. Доколку реалноста не се совпаѓа со неговите претстави за богатството, за среќата во животот, тој не се задоволува со неа и се стреми да ја промени и да ја приспособи за задоволување на своите потреби. Во тие свои стремежи тој за себе постепено создал богата култура на секакви полезни растенија, постепено скротил и ги научил да му служат голем број диви животни, измислил занаети, открил различни видови индустрии и со тоа ги поставил својот живот и својата благосостојба надвор од каква било зависност од случајните дарови на природата. Во овие стремежи за создавање независна положба во природата, тој го поврзал богатството на својот живот со богатството на животите на множество други луѓе – тој, имено, врз себе ја прифатил обврската да ги ограничува дивите пориви на својата физичка сила и своите лични склоности и желби да ги усогласува со желбите и со склоностите на целата заедница на луѓето, и така станал силен, поради колективната сила на својата заедница и со тоа ја поставил основата на цивилизацијата, односно на позитивното законско определување на условите и на формите на својот живот, кога грубото самоволие го заменува законот кој подеднакво ја ограничува волјата на секој член од заедницата и, преку тоа ограничување ја гарантира слободата на личниот живот на секој од нив.

Во грандиозниот развој на тие процеси на културата и на цивилизацијата, човекот го преобразувал целиот земен свет, и на крајот станал негов господар. Но, неговото гордо владеење над светот не му дало дури ни трошка од онаа среќа во чија содржина реалноста би се совпаднала со мечтата на човекот и во неговата вознемирена душа би го вратила изгубениот рај. За постигнување на својата среќа, во текот на својата многувековна историја, тој вложил неизмерен труд и пролеал море крв и солзи, но со тоа острата противречност меѓу злото на реалниот и богатството на посакуваниот живот не само што не се изгубила, туку, спротивно, со секој нареден чекор во неговиот развој станувала се поголема и поголема. Златниот век на луѓето секогаш им изгледа како да е зад нив, но не во некаква неизмерно далечна историја, туку сосема блиску зад нив. За секое поколение златниот век речиси секогаш се поистоветува со времето на нивните дедовци и прадедовци, така што во сознанието на секое поколение квантумот на страдањето несомнено се зголемува и, следствено – придвижувајќи се постепено напред во развојот на културата и на цивилизацијата – луѓето всушност не се чувствуваат посреќни, туку обратно – се чувствуваат понесреќни од своите предци. Следствено, содржината на човековиот живот во стварноста никогаш не соодветствува на оној принцип во чие име таа содржина се создава од страна на луѓето, т.е., принципот на богатството на животот, и таа постојана несоодветност постојано ги тера луѓето да се свртуваат кон поточното дефинирање на самиот тој прицип: што треба да се смета за богатство на животот и каде треба да се бара тоа богатство?

Практично решение на тоа прашање е, директно, животот на секој одделен човек, бидејќи секој човек секогаш и безусловно се стреми во својот живот да го достигне највисокиот можен степен на среќа, и затоа секој човек безусловно живее – ако не со директна илузија на каква-таква среќа, тогаш барем со мечта за среќа и надеж дека ќе ја стекне. Философијата секогаш се занимавала со теориско решавање на ова прашање, и уште од дамнешни времиња разработила три различни решенија за него. Според едното решение, богатството на животот се состои во задоволствата, според второто – во достигнувањето на лична и општествена полза, и според третото – во добродетелите. Првото од овие решенија треба да се прифати како основно, а второто и третото – како дополнителни, затоа што ползата и добродетелите секогаш може да се разгледуваат како најдобро средство за остварување на задоволството. Но, дополнувајќи го основното решение на проблемот на богатството, вториот и третиот одговор, очигледно, го дополнуваат само од страната на неговата определеност, зашто тие не само што ништо не внесуваат во неговата содржина, туку, напротив, во значителна мера ја ограничуваат. Вториот одговор, имено, вели дека не е секое задоволство богатство, туку само она коешто е полезно; третиот одговор во тој поглед оди уште подалеку, бидејќи вели: не е секое полезно задоволство богатство, туку само морално полезното задоволство. Следствено, вториот и третиот одговор не говорат директно за тоа што треба да се смета за богатство во животот, туку само за тоа по кој пат треба да се бара тоа богатство. Така, тие поставуваат јасни критериуми за определување на вредноста на задоволствата како богатство на животот, но бидејќи патиштата за достигнување на тоа богатство им изгледаат различни, и вредностите на задоволствата ги утврдуваат различно. Принципот на утилитаризмот го поставува богатството надвор од човекот – во материјалните производи на човековата активност и во социјалните услови на живеење, коишто го зачувуваат и го зголемуваат степенот на ефективноста на културниот труд. Принципот на идеализмот укажува на богатството во самиот човек – во спознанието на човекот за својата сопствена вредност и во развојот на таа вредност по пат на бескрајно усовршување. Принципот на утилитаризмот, очигледно, обезбедува напредок и среќа во животот и затоа тој нема потреба од оправдување, туку само од разјаснување. Принципот, пак, на идеализмот, напротив, како принцип кој ја истакнува ништожноста на секое богатство во светот, но и ништожноста на самиот свет, не само што преку себе не ги обезбедува среќата и напредокот во животот, туку директно го осудува човекот на многу страдања, и затоа тој принцип има потреба не само од разјаснување, туку и од оправдување. Во интерес на тоа оправдување, идеализмот и го поставува прашањето: во име на што човекот треба да живее на земјата – заради достигнување на задоволства по пат на страдање, или заради достигнување на некаква друга цел? Од решавањето на ова прашање се развива нов принцип на живеење, покрај принципот на богатството. Од решавањето на тоа прашање се развива прашањето за смислата на животот, и макар што принципот на богатството не го отстапува своето место, тој сепак ја губи својата врховна позиција и му се потчинува на друг принцип – на принципот на разумот на животот, од чија гледна точка се определува содржината на богатството.

Во своите барања на смислата на животот, древните грчки философи го поимале човекот како носител на идеални основи и изразувач на идеални цели на животот, но тие не биле во состојба точно да ги определат тие основи и јасно да ги покажат тие цели. Во своите длабоки размислувања за човековиот живот, тие успевале да стасаат само до создавањето на одделни идеи, несомнено големи според својата содржина, но сосема безнадежни според својата сила. Кај грчките филозови идеалот на човекот целосно се поистоветувал со идеалот на мидрец кој го следи единствено гласот на својот разум и, соодветно на силата на разумниот живот, не само што царува над светот преку своите творечки преобразувања на истиот тој свет, туку и успева да извојува и уште поголема победа – победа над самиот себе. Со таа победа над самиот себе, тој слободно го избегнува секој порок и слободно овладува со секакви добродетели, така што во својот живот станува пријател на боговите и според своето совршенство се изедначува со нив. Но, искажувајќи ги ваквите и слични на нив состојби, големите философи на паганскиот свет не биле во состојба да ги воплотат дури ни во својот сопствен живот. Множество творци и проповедници на моралната философија, како што е познато, не биле во состојба да ги поднесат животните страдања и завршиле со самоубиство, па дури и им го советувале тоа и на своите ученици, во случај да малаксаат од животната борба. Очигледно, мечтата за изедначеност со боговите за нив останала само мечта. И, повторно очигледно, нивната голема заслуга се состоела само во тоа што тие јасно го спознале и одлучно го поставиле жешкото прашање за разумот на животот и во својата философија активно се стремеле кон барањето на тој разум, но сепак не успеале да го пронајдат. Во светот беше, и светот преку Него стана, но светот не Го позна. Дојде при своите, и Своите не Го примија (Јован 1:10).    

Најдлабока анализа и највисоко решение на прашањето за смислата на животот се дадени дури со појавата на христијанството, во учењето на новозаветното откровение и во областа на христијанската философија.

1. Христијанството му говори на човекот дека тој не постои заради смртта и не постои да биде сенка во таинствените пребивалишта во митолошкиот Ад, туку постои за вечен разумен живот на небото, во Божјото царство на светлината и на вистината. Следствено, христијанството му ветува на човекот не проста бесмртност на неговиот дух, туку целосна возобнова на сето негово битие при воскресението од мртвите, и тоа ветување на христијанството претставува, само по себе, основен пункт во содржината на христијанскиот светоглед. Имено, преку тоа ветување, христијанинот се сознава себеси како земен член на небесното царство, и во тоа сознание тој ја открива конечната вистина за своето постоење (Филипјаните 3:18-20). Следствено, нарушувањето на тој пункт на верата нужно повлекува со себе и нарушување на сиот христијански светоглед (1 Коринтјаните 15:14-17), затоа што во тој случај на човекот му останува единствено да се дефинира себеси како среќно или несреќно чедо на земјата, кое не знае зошто од самата таа земја е одгледан и зошто, по својата смрт, заминува во истата таа земја за вечност. Човекот навистина така се дефинира во содржините на сите пагански светогледи, и врз тој светоглед неизбежно се уривале сите генијални мечти на философијата за божественото величие на човекот. Смртта постојано се смеела над тие големи мечти, се смеела над нив во случајот кога го прекинувала веселиот животен тек на некој среќен човек, и уште погрубо се смеела кога го прекинувала тешкиот след на страдањата на некој сирот страдалник; затоа што во последниот случај смртта, имено, се покажува како единственото богатство за човекот, како тој да живеел на земјата единствено затоа за да страда, а страдал единствено затоа за да умре. Но, во текот на вековите мудроста човечка не измислила никаква друга дефиниција за човек; така, кога во светот се појавило христијанското откровение на конечната вистина за човекот, тоа подеднакво ги довело во недоумение како Евреите, така и паганите, затоа што паганите таа вистина ја барале на сосема погрешен пат, а Евреите го очекувале нејзиното откровение во сосема друга форма. Затоа едните виделе во христијанството само едно безумие, а другите се соблазниле од него (1 Коринтјаните 1:23) – па сепак, во привидно соблазнителната проповед на тоа привидно безумие луѓето за прв пат нашле јасна определба на смислата на животот и, од гледна точка на таа смисла, сосема задоволително можеле да си ја објаснат сета историја на човештвото.    

Христијанството му го ветува на човекот истото она учество во божествената слава и живот (Откровение 21:3, 4, 23-27; 22:3-5), заради чие посакување човекот некогаш ја изгубил својата едемска градина; и христијанството му вели на човека дека тој, всушност, и се појавил во светот за да стекне небесно живеалиште (2 Коринтјаните 5:1-5), така што тој не постои заради светот, туку за самиот себе, а светот, пак, постои само како средство за остварување на врховната цел на човековиот живот. Таа цел била определена уште пред создавањето на човекот (Ефесјаните 1:3-5), и таа била смислата на човековиот живот, и била благо на човековиот живот, но човекот на ја остварил; затоа што било предвидено човекот да дојде до таа цел само преку свое активно развивање и усовршување, а тој посакал таа цел да се оствари сама по себе, заради самата негова желба да биде тоа што му било предодредено да го достигне со труд. Таа човекова желба не се исполнила. Но, бидејќи во таа своја желба човекот решението на својата сопствена волја го ставил над одлуката на Божјата волја, тој ì бил оставен на својата сопствена волја, и таа волја го повела кон целта на неговиот живот по долг, заобиколен пат на семожни искушенија.

Првата дефиниција на својата активност базирана на сопствената волја човекот ја искажал преку сознанието за судбинскиот закон за животната борба за опстанок. Поради силата на тој закон, човекот со голем напор морал да го поддржува својот живот, и затоа крајната цел на неговото посотење на земјата, природно, била поместена и заменета со друга насушна цел – да живее за да си обезбедува средства за живот (Битие 3:17-19). Следствено, тој, наместо да ги чувствува задоволствата од сопствениот развој, морал да ги чувствува само страдањата на животот, проследени со минималната радост заради своето опстојување.

Поради сето тоа, напоредо со деградирањето на целта на живеењето, кај човекот природно дошло и до деградација на претставата за богатствата на животот, зашто за него веќе претставувало големо богатство ако не страда во текот на животот. Но, бидејќи во оваа негативна формулација содржината на богатството на животот целосно се совпаѓа со деградацијата на содржината на целта на животот, тоа богатство станало за човекот крајна цел на неговиот живот. Во стремежот кон таа цел, и во директните интереси за нејзино реализирање, со огромни вековни усилби човекот постепено создал високи форми на култури и цивилизации (и во нив го развил својот живот), коишто постојано му создавале и му нуделе нови и нови средства за животни задоволства и за насладување со животот. Но, според мерата на својот развој, човечкиот живот сè повеќе и повеќе ја губел својата смисла.

Развојот на културата и на цивилизацијата нужно создавал остри разлики во положбите и во состојбите на луѓето, и поради тие разлики нужно го дефинирал човековиот живот како непријателство и војна на сите против сите. Таквата дефиниција произлегувала од истиот оној принцип во чие име се создавал и се развивал животот. Кога богатството на човекот се бара само во насладувањето од животот, тогаш секој човек, којшто има таква претстава за богатството, нужно треба да се стреми кон него, за да стекне најголемо количество средства за достигнување на своето богатство. А бидејќи тие средства не само што се исти за сите луѓе, туку се и заеднички, очигледно е дека секој човек, кој ги стекнува тие средства, е принуден да овладува со нив на штета на богатството на секој друг човек, и затоа човековиот живот треба да се дефинира како постојано мешање на славењето на победниците и жалењето на победените. Едни луѓе се силни, други се слаби; едни се славни, други се непознати; едни се богати, други се сиромашни – и така се извршува споменатата разлика во сите аспекти на животот како неизбежна разлика на успехот и на неуспехот во жестоката борба да достигнување на богатството. И ако успешните луѓе можат да се насладуваат со својот живот, и во тоа насладување ја полагаат сета смисла на својот живот, тогаш е очигледно дека за страдалната маса на човештвото таквата смисла не постои, а доколку (освен насладувањето) не постои никаква друга смисла во животот, тоа значи дека за несреќниот живот на таа маса воопшто и не постои каква било смисла. Така и било во стварноста. До сознанието за таквата бесмисла на животот, постепено, долго време пред појавата на христијанството, дошла сета културна маса на древното човештво, и малку по малку сиот цивилизиран Исток се нафатил на активно преиспитување на сите жешки прашања на животот. Но таквото преиспитување не довело до никакво возобновување на човековиот живот, зашто животните прашања се поставувале и се решавале според гледна точка на еден и ист принцип на богатството како единствена животна цел. Единствено философијата на будизмот одлучно се посомневала во вистинитоста на тој принцип, и единствено таа решително го отфрлила тој принцип, но таа во негова замена не оставила никаков друг принцип. Таа едноставно се ограничила на негирање на смислата на животот, сметајќи го појавувањето на животот на земјата за некаква несфатлива судбоносна грешка на божеството, и затоа будизмот можел на луѓето да им укаже само на една вистинска среќа – на смртта, и само на една разумна цел на животот – гасењето на волјата за живот.

Таквата философија во вид на религиозна догма на еден многумилионски народ му дала на светот поразувачки пример за човечка беспомошност да создаде разумна основа на животот, и поразувачки пример на трагична состојба на човекот, осуден да живее и да исповеда бесмислие на животот, односно да живее и, истовремено, да го негира својот живот. Па сепак, таа жална философија на будизмот е многу подлабока и подобра од другите Источни философии, зашто не го соблазнувала човекот со никакви призрации на богатство и, следствено, таа во никаков случај не можела да го спречи човекот да страда поради бесмислата на животот при постоење на вера во неговата смисла. Другите религиозни философеми, изградени врз претстави на богатството како цел на животот, макар што во таа цел внесувале доволна основа за живот, сепак не биле во состојба човекот да го направат среќен само со таа една основа на животот; затоа што господарењето на стариот принцип безусловно ја отфрлало самата можност за возобнова на животот, и затоа фактичкото бесмислие на животот кај сите формации на религиозниот светоглед ја задржало сета своја сила. Елиминирањето на тоа бесмислие можело да произлезе единствено од нова обоснованост на животот, но древниот свет, колку и да ја барал таа нова основа, не можел да ја најде, па дури и во своите последни дни, во јасната зора на христијанството, тој во грчко-римската философија дошол само до сознанието за неопходноста да направи една суштинска корекција во старата философија на будизмот. Ако будизмот, за избегнување на страдањето во животот, учел за гасење на волјата спрема животот, римската философија од последниот период почнала директно да говори за негирањето на волјата за живот, односно стасала до отворено проповедање на самобиството како единствено средство човекот разумно да се ослободи од сите измачувања.

http://www.esnips.com/doc/86f6acf5-ad0e-4db5-88fb-695111381908/Arhim.Otac-Sava-Man.Vaznesenje-Beseda-

http://www.esnips.com/web/OtacTadej/

http://fb.esnips.com/doc/ba15ca81-7398-4bfd-8303-c166ed72ac64/24-o-putu-i-vaspitanju-dece