МАНАСТИРИ

Arhivska građa samostana veoma je vrijedna sa stajališta franjevačke i opće povijesti, posebno Bosne i Hercegovine. Fra Leonardo Čuturić radio je na sl*ganju i uređenju arhiva i podijelio ga je u 23 skupine prema sadržaju dokumenata: dokumenti vezani za Fojnicu, dokumenti pisani bosančicom, stvari iz osobnog života pojedinih fratara, ono što se usko odnosi na samostan i crkvu, o školstvu, o turskim zakonima, o župama fojničkog distrikta, životopisi istaknutih Fojničana, ulomci iz raznih arhiva, kronike i pisma, dokumenti o književnom i prosvjetnom radu franjevaca i drugo.

Posebna skupina su turski dokumenti, njih oko 3000, s kratkom naznakom sadržaja na poleđini dokumenta. Veoma su važni za proučavanje perioda turske vladavine u Bosni i Hercegovini. Velik dio dokumenata objavio je Josip Matasović u djelu Fojnička regesta. Također je vrijedna i zasebna skupina od 156 dokumenata pisanih bosančicom.



Među najvrjednije dokumente, a u današnje vrijeme i najzanimljivije spada Ahdnama, povelja sultana Mehmeda II Osvajača dana fra Anđelu Zvjezdoviću 1463. godine. Također je tu i bujrultija Skender-paše iz 1486. godine.

Fratri su čuvali ne samo službene dopise nego i druge neslužbene, ali važne spise. Takav je sadržaj i fojničkog samostanskog arhiva. Evo nešto od sadržaja arhiva:

• Fojnički ljetopis
• Enchiridion fra Mate Krističevića o prošlosti ovog samostana
• Dnevnik fra Grge Martića
• Prijevod sultanskih fermana na latinski, koji je uradio pomoćnik austrijskog konzula dr. Atanacković 1818. godine
• Darovnica Juraja Rakoczyja franjevcima Bosanske provincije iz 1692. godine
• Homilije u 2 sveska, pisane u prvoj polovini XVI. stoljeća
• Rukom štampani misni napjevi fra Vice Vicića, što ih je kasnije izdao fra Franjo Jukić
• Pokušaj prijevoda Svetog pisma
• Zabilježeni narodni običaji
• Turski fermani
• Službeni turski spisi registrirani u 10 svezaka, i mnogi neregistrirani
• Mnogi samostanski računi, čak iz 17. stoljeća, pisani bosančicom
• Zemljišne isprave
• Rukopisi fra Bone Perišića
• Mnogi povijesni podaci povađeni iz arhive Propagande iz Rima
• Dnevnik fra Mije Gujića
• Korespondencija fratara ovog samostana: fra Bone Perišića, fra Mije Gujića, fra Nikole Krilića itd.
• Zbirka vlastoručnih pisama poznatih ljudi iz Bosne: biskupa Ilijića, Miletića, Šuljića, Vujičića, zatim Jukića, Martića, baruna Filipovića i drugih
• Školska izvješća iz fratarskih pučkih škola

Dakle, ovo je samo letimični pregled arhiva!

ЧУДОТВОРНАТА МОЌ НА МАНАСТИРОТ "СВ. ЈОВАН БИГОРСКИ"
Доаѓаат со мака, заминуваат со солзи радосници

Крај реката Радика, во близина на Дебарското Езеро, сместен е Бигорскиот манастир. Пред него со сета своја убавина е распослана планината Кораб, која заедно со манастирскиот комплекс го надополнува живописниот предел. Дојди да се надишеш од воздухот, да им се нагледаш на убавините и да си ја смириш душата во тишината, велат оние кои барем еднаш ја поминале портата на овој манастир.
Тишината, мирот и спокојот се нарушени само на големите празници, кога верниците доаѓаат во манастирот да им помогнат на монасите и да го прослават празникот. Тогаш се чистат одаите во конаците, трпезариите, се прават јадења за гостите кои сакаат празниците да ги минат тука. Но, верниците во "Св. Јован Бигорски" доаѓаат и други денови, кој по мака, кој на поминување да запали свеќа, кој да подари нешто што си ветил, кому, пак, му се сонило да го посети манастирот. Луѓе од различни генерации.
"Немој да не сликате, не сакаме, зашто овде сме по своја желба", велеа повеќе млади кои на неколку дена дошле во манастирот. Момчињата и девојчињата не сакаа да си ги кажуваат имињата, бегаа од апаратот, а ги имаше од Струга, Дебар, Радовиш, Кавадарци... Имаше православни и муслимани. Студенти и средношколци. Сите тие во овој манастир си го наоѓаат својот духовен мир.
Едно девојче, забрадено и во долго здолниште, додека ја чистеше трпезаријата, ни рече дека поради ситуацијата и ставот на јавноста кон младите кои сакаат да се замонашат, не сака ниту да кажува која е ниту, пак, да ја сликаат за да не си има проблеми од дома.
"Честопати доаѓам тука, вели таа, некогаш кога доаѓам ги информирам моите родители, но некогаш не им кажувам за да не си создавам проблеми. Јас сум студент од внатрешноста, студиите добро ми одат, но обожавам да доаѓам тука и да му служам на Бога. Чувството кога сум тука не можам да го опишам, тоа е нешто посебно".
Друго девојче, пак, средношколка, ни раскажа дека прв пат кога кажала оти ќе оди во манастирот и ќе преспие една вечер, родителите почнале да негодуваат. Но, сепак, се согласиле и ја пуштиле да дојде. "Тоа беше само еднаш, вели таа, и оттогаш три години не ми дозволуваа. Дури сега повторно дојдов во "Св. Јован Бигорски" со мојот дечко и ќе останам неколку дена. Овде повеќе ми се допаѓа отколку да дремам по кафулињата. Тоа ми е некако изживеана работа, не сакам да ме туркаат низ преполните кафулиња со чашата во рака. И мојот дечко доаѓа, всушност мене желбата да одам во манастир тој ми ја пренесе. И секогаш кога имаме време, доаѓаме заедно".
Убавината на манастирот е позната не само во Македонија, туку и пошироко. Доказ за тоа се една група странци кои се воодушевуваа шетајќи се низ манастирските одаи.
"Ова навистина е прекрасно", извикуваше една жена од групата посетители, која постојано сликаше со својот апарат.
"Јас сум од Копенхаген, Данска, и наш пријател, заради здравјето, ни ја препорача бањата "Косоврасти". Таму престојуваме десетина дена, но денешниот ден го искористивме за да го посетиме манастирот и навистина сме воодушевени од убавината на овој духовен дом. Ова е нешто што не се опишува. Направив многу фотографии кои ќе им ги покажувам на моите пријатели од Данска", ни рече Анет.
Секој од монасите во манастирот си има свое задолжение. Искушеникот Јовица требаше да ги прошета гостите и сите да ги запознае со значењето на манастирот. Меѓу гостите што доаѓаа имаше многумина кои по постот сакаа да се исповедаат и да се причестат. Кога завршуваат обврските, sвоното го означува повикот за ручек за сите гости што во моментот ќе се најдат тука. А по ручекот, по три пати на 15 минути со клепалото се повикуваат верниците на богослужба.
"Богослужбата во овој манастир, вели искушеникот Јовица, е нешто што го прави 'Св. Јован Бигорски' поинаков од другите. Тоа е прекрасното оригинално византиско пеење, најстарото црковно пеење што може да се слушне само во овој манастир. Ова пеење е благодарност на игуменот во манастирот, отец Партение, кој со своето искуство од светогорските манастири, каде што бил искушеник, и со обновувањето на монашкиот живот во 'Св. Јован Бигорски' го има пренесено тука".
Во Бигорски доаѓаат верници и од православна и од муслиманска вероисповед. Кога имаш мака, не е важно каде треба да појдеш. А "Св. Јован Бигорски", велат, има чудотворна моќ и затоа го посетуваат сите. Искушеникот Јовица кажува дека бил сведок кога една мајка со солзи радосници дошла во манастирот и раскажувала како нејзиното дете проодело од чудотворната моќ на иконата на св. Јован Крстител. Имало случаи кога луѓе се исцелиле од рак, неми луѓе проговориле, мајки добиле пород... "Кога ќе дојдат луѓето со мака, раскажува тој, претежно се чита молитва пред иконата. Значи, онаму каде што сака Бог, се надминуваат и природните закони. Она што за луѓето не е можно, за Бога се може. Само потребна е вера. Таа ги поместува и планините..."
В. Миленковска
Фото: О. Теофиловски

***

ЧУДОТВОРНА ИКОНА

Манастирот "Св. Јован Бигорски" е од 11 век. Ктитор е првиот охридски поглавар под византиска власт, архепископот Јован. Повод за да се изгради манастирот е чудотворната икона на св. Јован Крстител, која дошла по воздух, на чудотворен начин, и застанала крај тогашните извори. Во знак на тоа чудо, архепископот во 1020 година ги поставил темелите на манастирот. Само таа икона е останата од тој период, зашто Турците, во време на Османлиската Империја, манастирот три пати го рушеле до темел. На старите темели во 1800 година повторно по ист план е изграден манастирот. Иконата е заштитена со сребрен оклоп, а врз него се наредени украси дадени во знак на благодарност од страна на верниците.
"Доаѓаат, раскажува искушеникот Јовица, се молат пред иконата и Бог се смилува на нив преку молитвеното застапништво на св. Јован. Една жена во Австралија долго време немала деца, се лекувала во разни клиники. Од водата роднините и пратиле во шише. Останала бремена, родила син и во манастирот донесе плочка со изгравирано бе*е, која стои пред иконата. Исто така, на една мајка од Струга на сон и се прикажало дека треба да го посети манастирот. Таа дошла со болното бе*е во раце, го пуштила пред манастирот и тоа само влегло внатре, проодело. Ова се само дел од примерите за чудотворната моќ на иконата, а ги има многу. Тоа се гледа по разните подароци, прстени, синџирчиња и разни приврзоци кои ја красат иконата".

***

МОШТИТЕ НА СВЕТЦИТЕ

Во манастирот е сместен саркофаг во кој се наоѓаат мошти на светители. Како се сакрафисани светителите, така се сместени и моштите од св. Јован Крстител, апостол Јаков, св. Пантелејмон, св. Естатеј, св. Параскева, св. Марина и св. Трифун, а под восок е запечатена мала честица од крстот на Господ Исус Христос. Од Цариградската патријаршија моштите се донесени 1820 година од Хаџи Наќе од Беличица. Саркофагот, пак, е правен од Дичо, познат зограф од тие краишта. Како што е чудна иконата, така се чудотворни и моштите. Луѓето кои доаѓаат тука, без оглед од која вероисповед се, велат дека им се случувале чуда и затоа го нарекуваат чудотворен манастир. И самите мошти се чудотворни, од се*е испуштаат свето миро. Тоа е кога самата коска лачи течност, која се собира во памук и се чува како нешто свето.

***

ИКОНОСТАС

Во "Св. Јован Бигорски" е сместен и прочуениот иконостас изработен од ореово дрво од двајцата браќа Петар и Марко Филиповски од селото Гари уште во 1830 година. Покрај резбарите, тогаш во манастирот биле и монасите, и како што монасите читале хронолошки од Светото писмо, така копаничарите го резбале дрвото. Неколку години пред да се почне иконостасот се донесени иконите во манастирот, па како е поставена иконата, така под неа е изрезбана сликата.
"На иконостасот, објаснува искушеникот Јовица, е изрезбан Стариот и Новиот завет, со најважните сцени од самата Библија. Резбањето е чудесно направено. Срцевината на дрвото е останата внатре. Денешните копаничари не можат да разберат како е изработен. Во почетокот било планирано целиот иконостас да биде позлатен. Почнале да го позлатуваат од централниот дел, но тогашниот игумен го спречил позлатувањето, зашто од самото ставање на златото се пополнувале некои празнини и се губела самата убавина на резбата. А самата убавина на резбата е многу поскапа од златото".