Византиска (Црковна) музика

Пеењето во Стариот и Новиот завет
     
Светото Писмо на Стариот завет често говори за небесни суштества кои Го слават Бога и Му пеат пофални песни (Езекиил 28, 13; Иса 14, 11; Иса 6, 3). Писателот на книгата Јов пишува: „Каде беше ти кога ги поставува основите на земјата? - кажи ако знаеш..., кога ликуваа утринските ѕвезди...“ (Јов 38, 4 и 7). Утрински ѕвезди е асоцијација за ангелите, жителите на небесниот свет, кој е создаден пред материјалниот. Ова значи дека уште од вечноста пеењето служело како израз на славата Божја. Со создавањето на видливиот свет, сите созданија го следат небесниот образец, од растителниот и животинскиот свет, па сè до човекот, и Му пеат на Бога и Го прославуваат во веки (Даниил 3, 52-90).

Музиката била дел од секојдневниот живот на старозаветниот народ и се поврзувала со сите сегменти на тогашното општествено и верско живеење. Се пеело во моменти на благодарност кон Бога (2 Мој 15, 1-19), во моменти на радост, кога се богослужело и принесувало жртви (1 Лет 23, 5; 1 Лет 25, 1; 2 Лет 29, 26-30; Неемија 12, 27 итн.), за време на работата во полињата, во домовите, во моменти на погреб и празници итн. Она што е најинтересно е фактот дека пеењето секогаш било придружувано со инструменти. Се смета дека тие биле донесени од Египет, односно по излегувањето од египетската земја, зашто изворите од тоа време сведочат за распространета употреба на разни видови инструменти во земјата на фараоните . Во текстот на Светото Писмо на Стариот завет може да распознаат главно три начини на изведба на музиката, односно три вида на пеење, и тоа: респонзориално (кога еден хор одговара на музичкиот текст што го исполнува еден солист - 1 Цар 21, 12; 28, 6-7; 29, 5; 1 Лет 16, 34- 36 итн.), антифонско (кога два хора пеат наизменично - Неемија 12, 27-36; 2 Мој 15, 20-21) и кантилација (рецитативно пеење на делови од Библијата).


Важноста од споменувањето на старозаветното пеење се состои во тоа што истото претставува основа на новозаветното пеење. Несоменено, континуитетот на богослужбеното пеење продолжува од Стариот завет во апостолско време и поради фактот што сите апостоли биле од јудејско потекло, затоа е разбирливо присуството на еврејски мелодии. Но раното христијанство пред да дојде и да заживее во Европа се шири низ Азија и Африка, и тоа во Сирија, Ерменија, Египет, Етиопија и др. , што го потврдува фактот дека тоа содржи елементи и од овие култури.

Инструментите сега се исфрлаат од употреба . Тоа е важна формална разлика: еврејската духовна музика била вокално-инструментална , а христијанската исклучително вокална, од која е исклучена дури и секаква полифонија. Но по поделбата на христијанските цркви во 1054 година, римокатоличкото црковно пеење, во својот подоцнежен развој станува вокално-инструментално, користејќи ги оргулите. Исто така, овие две пеења, и тоа: јудејското, го имаме предвид само синогогалното еврејско пеење, кое претставува еден вид од севкупното старозаветно пеење, и христијанското, се разликуваат и суштински. Имено, иако зборуваме за две унисони (едногласни) пеења, сепак кај првото ја немаме онаа карактеристика што ја има новозаветното, а која е основен тон на неговата духовност - Христовото смирение, туку тоа се одликува со пренагласена драматичност во исполнувањето на молитвите.

Сведоштво за првата и најстара примена на духовното пеење во секојдневниот литургиски живот на христијанството имаме во Евангелието. Имено, кога завршила Тајната вечера, Господ Исус Христос и апостолите испеале благодарствена песна, по што се искачиле на Маслиновата Гора (Мт 26, 30; Мк 14, 26). Впрочем, не само во овој случај Спасителот и апостолите со песна Го слават Отецот. На неколку места низ Новиот завет се потенцира дека тие ги посетувале синагогите и земале учество во богослуженијата (Мк 1, 21; Лк 4, 16). По Христовото воскресение, апостолите ја продолжуваат традицијата. Уште во книгата Дела апостолски, се споменува: На полноќ, пак, Павле и Сила се молеа и Го славеа Бога... Светиот апостол Павле, давајќи им на христијаните насоки за животот, во некои од своите посланија вели: Разговарајте меѓу себе со псалми, славословија и духовни песни, пеејќи и воспевајќи Го Господ во срцата ваши (Ефес 5, 19; Колос 3, 16; Евреи 2, 12). Во контекст на ова говори и св. Прокло, ученикот на свети Јован Златоуст: Откако нашиот Спасител се вознел на небото, апостолите, пред да се расејат насекаде по земјата... по цел ден поминувале во молитва, во таинствено свештенодејствие на телото Господово и... ја пееле литургијата“.      


На молитвенте собранија и на богослуженијата првите христијани пееле делови од псалмите на Давид и старозаветни химни - две песни на Мојсеј „Му пеам на Господа“ и „Чуј ме небо“, песната на проричицата Ана „Се утврди срцето мое во Господа“, песни од пророците Авакум, Исаија и Јона. Се пееле и новозаветни ранохристијански песнопенија - ангелското славословие „Слава на Бога во висините“, песната на Богородица „Го велича душата моја Господа“, песната на Симеон Богопримец „Сега го отпушташ“. Уште во апостолските дни биле составени: големото славословие „Слава на Бога во висините“, „Светлино тивка“, „Да молчи секое создание“ (од Литургијата на св. ап. Јаков), „Слава Тебе Господи, слава Тебе“ (кое се пее пред и по читањето на Евангелието), химната при входот „Дојдете да се поклониме“ и други. Постоеле и музички творби - импровизации, што се пееле на молитвените собранија - агапите: „По миењето на рацете и палењето на светилниците, секој излегувал на средина да Му пее на Господа, кој како може - од Светото Писмо или од својот ум“ (Тертулијан, „Апологетика“ 39, 16-18). Таквите импровизации, кои ја дале подоцна како плод вдахновената богослужбена поезија, биле можни тогаш поради издигнатоста на духот и силината на верата, како што било кај првите христијани кои непосредно општеле со оние што Го виделе Господа - апостолите .
     Историјата на древната Црква сведочи за два контекста, односно услови во кои пеењето било изнесувано, па се говори за:

     Општонародно пеење - пееле сите. За ова, светиот Јован Златоуст говори: Жени и мажи, старци и младинци, од различен пол и различна возраст, но исти во однос на пеењето, затоа што Светиот Дух, соединувајќи го гласот на секого, од сите устројува една мелодија. Апостолските установи укажуваат уште поконкретно дека на заедничките богослуженија, на возгласувањата на ѓаконот, народот одговара со Господи помилуј.

     Посебно (самостојно или единечно), кога пеел само еден певец, а останатите молчеле и слушале. Тоа било причина и за подоцнежното востановување на степенот псалти во клирот . Во 15 правило на Лаодикискиот помесен собор (одржан 365 година) било востановено место целото собрание да пеат избрани и способни певци . Тоа се должело, веројатно, на фактот што пеењето на целото собрание звучело несинхронизирано и неблагозвучно.

     Од гледна точка, пак, на теоријата на музиката се говори дека основата на христијанската музика од првите векови на Црквата е ориентална, т.е. бидејќи знаеме дека првите христијани биле Азијати, тогаш јасно ја потврдуваме неговата азијатска и ориентална традиција. Од друга страна, теоретичарите издвојуваат и два начина на пеење, и тоа: „псламодично (рецитативно) - кога зборот доминира над тонот, односно, на еден ист тон се пеат повеќе слогови, и мелизматично - тонот надвладува над зборот со што на еден слог се пеат повеќе тонови, а често и бескрајно долга низа од тонови“.
     
Духот на древното христијанство, кој се одликувал со едноставност и аскетичност, го одредувал, или подобро речено, го фаворизирал едноставниот начин на пеење - кога повеќе се кажувало, значи се истакнувала важноста на пораката и значењето на текстот, а помалку се пеело, односно мелодијата била второстепена.    

Византиска (црковна) музика


П остојат многу начини на кои Го прославувaме Бога, на кои Му ја соопштуваме секоја наша потреба, Му ја доверуваме секоја наша мисла, или, пак, Му благодариме за секого и за сè. Тие форми на обраќање, било да се зборовни, гласовни или, пак, гестикулативни, се длабок израз на личноста на човекот, односно манифестација на неговата природна потреба да Му се обраќа на својот Создател, да заедничари со својот Отец.

Еден од начините за изразување на верата во Господ е пеењето, или попрецизно дефинирано, литургиското пеење. Тоа не значи само едно воведување на песната како медиум во богослужбениот живот на Црквата, туку значи устројување на еден специфичен јазик на кој се изразува внатрешната состојба на човекот, едно благодатно средство што ги предизвикува и ги покажува молитвените чувства и што ги одбива искушенијата, и надокрај, еден природен порив да се учествува во небесната литургија на ангелските чинови, кои од искона Му пеат на Бога: Свет, Свет, Свет е Господ, Саваот . Ваквиот начин на изразување е природен и духовен континуитет на небесното изразување на славата Господова, т.е. се надоврзува на својот небесен образец, на ангелското пеење. Оваа таинствена врска на горниот свет и долниот - земниот, особено е потенцирана во херувимската песна што се пее на светата Литургија: „Ние, кои таинствено ги изобразувааме херувимите и на Животворната Троица трисвета песна пееме, сега да одложиме секаква животна грижа.      


Изменето од evangelist - 17.Октомври.2008 во 16:45