Српска пропаганда и окупација на Македони

Васил Левски со македонска носиjа


Изменето од чоли - 11.Ноември.2010 во 12:12

Samo ne uspeav da sfatam sto tocno saka da kaze Kiril Karadzov /Karadzic/ so slednoto


Dali gocevata VMRO bila srpska organizacija /na nasiot narod od jug/ ili pak "Politika" gi priznava Makedoncite?

Nesto ne mi e jasno.

ВАЛАНДОВСКО УДОВСКАТА АТАКА


Судири што и претходеа на атаката
Пред крајот на 1914 и во почетокот на 1915 година, четите на Коло Лефтеров и Димитар Недков, во судирите со српските воени единици кај Демир Капија убиле 40 српски војници и еден офицер. Орпскиот двор и буржоазија место да извлечат поука, да не посегаат по туѓа земја и место да ја укреоуваат северната граница спрема АвстроУвгарија, тие држале околу 100 илјади војска во Македонија и 10—12 илјади жандармерија и бројни четнички фо1римации за да го задушуваат во крв националноослободителното движење во Македонија.
Во почетокот на 1915 г., исто така, до судири меѓу четите на ВМРО, и силите на орпскиот режим дошло во с. Мечкуевци, Овчеполоко и во с. Жиганци, Кочанско. Во овие судири биле убиени 20—30 орпски војници и жандарми. Меѓувремено, четата на Ефрем Миладинов водела вистинска позициона војна со српски војници и жандарми на просторот меѓу селата Криви Дол — Сушица и Богословец и Топлик, Штипско. Српските разбојнички банди немајќи омелост да се соочуваат „по нож” со комитите, применувале метода на уцена и терор врз цивилното населвние. Во март 1915 г., за да ја опречат четата на Ефрем Миладинов да гарестојува во село Сушица и во Криви Дол, српските власти започнале во Криви Дол да градат голема лсандармвриока станица, а пред тоа г.рупа жандарми и четници ги изнасилиле жените: Сава Трајкова, Лефтера Саздова и Петра Митева, истовремено тепајќи ги со стапови сите селани. Од средината на март, српските четници и жандарѕуште започнале жртвите се почесто живи да ги закопуваат во земјата, или пак публично да ги бесат како во Гевгелиско, Радовишко, Царевоселско, Малешевско и во други места.
Во втората половина на март 1915 г. на целиот простор од Спрумица до Крива Паланка перманентно се водени вооружвни борби меп/ четите на ВМРО и ороската војска и жандармерија. Од еден српски извор се гледа дека во одбра^на на српската граница, во тоа време, покрај војската, жандармеријата и четниците, биле мобилизирани дури и учителите како и околиските и ошптинските чиновници. „Сите учители од Малешевска околија — стои во извооот, биле принудени ноќите да ги поминуваат во заседи со жандармите” .
Слична била состојбата и во другите реони на 06ласта. Анкетираните совре;иеници, тврдат дека, во пролетта и летото 1915 г., не постоело населено место, а да не било тероризирано, во кое, најмногу страдало голоракото цивилно население.
ПОДГОТОВКИ И РАЗМЕРИ НА АТАКАТА
Валандоѕскоудовската атака по жестокоста и обемот претставува најголем вооружен предизвик што го презела ВМРО иротив српските упразувачи во Македсиија меѓу 1913 и 1915 година. Причините за овој оружен судир се општопознати: терарот што српските воени и цивилни власти го опроведувале врз цивилното население. Резултатите од анкетата опроведена во Валандовоко, Дојранско и Гевгелиско, упатуваат на заклучок дека речиси нема населено место кое во периодот меѓу 1913—1915 г. не мало по неколку воени дезертери, бегалци во Струмица, кои во секое време биле готови на било каков ризик да им се одмаздат на српските власти. Едноставно, бегалците од овој дел на Македонија настојувале да дојдат до каковтаков судир со терористите — српските четници, жандармеријата и војската.
Според пишувањето на познатиот македонски револуционер Ангел Динев, за центар на подготовките за атаката )била одредена Струмица, во која, во тоа време, било седиштето на Постојаната окружна ко^миоија ва ВМРО оо која раководел Коста Цишушев од Радовиш. Тој бил пунктов началиик на ВМРО, раководел оо пограничната разузнавачка служба и поседувал преглед на сите емигранти кои по разни оонови нашле прибежиште во Струмица. Комисијата имала своја парична каса, облека, оружје и вкоплозивни материјали за извршување на напред опоменатите атентати на пругата Гевгелија — Велес и на други места.
Главниот магазин на оружјето, експлозивите, опецијалните штикови, четничката облека и друго, се наоѓал во с. Свидовица, во куќата на свештеникот Христо Терзиев, родум од с. Владаја — Дојранско, кое било опожарено 1913 година. Од Свидовица оружјето е разнесувано во пограничните села: Дорломбос, Мемешли, Орманли, Злеово, Костурино, Раборци, Попчево, Белотино, Рич и другите села спрема Валандовска околија.
Подготовките за атаката (нападот) се вршени во месноста „Маркова Река” во близина на с. Раборци, и во атарот на селата Водоча и Баница. Униформираните македонски и турски четници ноќевале во просториите на училиштето во с. Градско Балдовци и во поранешните заптиски сханици во с. Рич, Раборци и во пограничните турски иаоелани места. На вежбалишгето во „Маркова Река” и кај Водоча и Баница, четниците на ВМРО и друште учеоници во атаката вежбале со пушки, бомби и со ножеви. Кај „Маркова Река” вежбале четниците од македонско, а кај Водоча и Баница четниците од турско потекло. Бил избран и Главен штаб за инструктажа и раководење со нападот. Штабот го сочинувале: Петар Чаулев, Ване Стојанов, Љубомир Весов, Стефан Алабаков, Панајот Каранфилов, Туше Скачков, Христо Делчев, брат на Гоце Делчев, Петар Овчаров, реонски војвода за Дојранска околија, Тимчо Ковански, родум од с. Кованец, Гевгелиско, Усеин Хаки Беј, Лаззјр Рунтев од с. Габрово, Гевгелиско, Апостол Петков, Леонид Јанков, Стојче Чочков, Тодор Чочков, Попето Смоквички, Нишко Дончев Попов, Божин Танев, Илко Камчев, Георги Боцов, Абдија Капетан, Георги Илков, Назиф Ага, Георш Зајков, Христо Ѓурчилов, Атанас Гугуланов, Гоне Какаров, Анаштир Грбанаков, Андон Сарамандов, Аргир Манасиев, Ваоил Нецев,
Илија Маказлиев, Тома Икономов, бутарските поручници Николов и Казаков и други.
Четниците кои зеле учество во подготовките и во на падот на Валандово и на селата Пирава и Удово, најмногу бил регрутиран од редот на македонските и турските бе галци од Валандовска, Дојранска, Гевгелиска, Радовишка и од Малешевска околија. Според најновите податоци, за учество во Валандовската атака на 2 април 1915 г., само од РадовЕОПките села: Дамјан и Конче се пријавиле 180 турски доброволци. Додека турското население од селата Дорломбос, Башибос, Злеово, Горна Собра, Калково, Кал’ц ково, Кошарка, Татарли и др. без противење се воору жило и чекало оигнал за напад на граничните караули, жандармериските станигда и на српоките општински управи. И Македонците учесвици во нштадот биле мобилизирани на доброволна основа. Во тој поглед во Дневникот на В. Качаров, меѓу другото, стои: „Велко Качоров градеше куќа, а ѕидари му беа Божин Тасев, Лазар Тасев, Ванчо Тасев и Ефтим Калајџиев од Малешевијата. Два дена од неделата работеа само до пладне. На 31 март 1915г. дојде војводата Јован Белчов и им рече на мајсторите:„данеока ке ве носам во Струмнца. 1ие оез цротивење ги оставија алатите и му рекоа на татко им: „утре или за дендва ќе чуете, ќе ги препадиме Србите од Дојран и Валандово, а може и од цела Македонија. Весело кренаа со војводата кон Струмица и беа радоони што ќе одат во борба”.
Во подготавките и во нападот зеле учество 400 четници на ВМРО кои биле распоредани во 3 македански и 1 турска чета. Овој четнички потенцијал од (600—700) души за време на нападот бил лотпомогнат од 600 организирани члнеови на имеоната ВМРО од населеиите места на Дојранска, Валандовска и Гевгелиока околија, а најмногу ги имало од Валандово, Раброво, Долна и Горна Собра, Пирава, Удово, Калково, Пенуш, Кал’цково, Балинци, Брајковци, Марвинци, Миравци, Милетково, Давидово и од с. Фурка. Со оглед на тоа што е сочуван еден спиоок на меаните учеоници во атаката од гратчето ВаландоБО, денес, со поголема сигурност може да се зборува за јачината на силите во пресметката и од српока страна и од стра1на на ВМРО. Драгоцени се и податоците — прегледите на иселените семејства на 3 април 1915 г. од кои исто така може да се заклучи дека во атаката на 2 април 1915 г. не учествувале оамо 3 чети нај ВМРО и 1 турска чета, туку со оружје в рака учество зеле и голем голем број меони членови на ВМРО кои вон оите 1надворешни балканоки и вонбалкански комбинации, на нападот му дале народен, национален и ослободителен белег.
Не е спорно прашањето дека, со организацијата и подготовките, а особено со извршувањето на нападот непосредно раководеле: Тодор Александров, Александар Протогеров, мр Каранџулов, др Татарчвв зад кои стоеле: Австроунгароката влада и др Радославов (гер^манофил по убедување кој оакал Бугарија да се вклучи во I светока војна на отрана на Германија и Австроунгарците).
Во врска со тоа,, еве што коментира Ангел Динев: „Австријците му наредија на др Татарчев да организира едно востание во српока Македонија, за да се даде повод за нарушување на неутралитетот на Бугарија. Меѓутоа, др Татарчев не се ангажира во таа провокација, туку ја упати Австроунгароката влада на Тодор Александров и Алекоандар Протогеров кои со помошта на еден турски бег го организираа пограничното турско население во дојраноките и валандовоките села, како и дел од македонското наоеление во Струмица, па во пролетта 1915 г. извршија напад на Валандовока околија оо цел да ое урне железничкиот мост на Вардар кат о. Удово. Нападот беше подготвуван на бугарска територија, во Струмица, огништето за спроведување на германобугарската провокација”.
Тврдењето и коментарот на Ангел Динев не може да се прифати во целоот. На ваков заклучок упатуваат бројните сведоштва на современиците на настанот од струмичките села Градоко Бладовци, Свидовица, Белотино, Рич,Попчево, Раборци, Костурино, кои се категорични во тврдењата дека, организаторите на нападот биле во постотан контакт со кметските намесници од тие села, но потајно, зад грбот на официјалните бугарски виши власти од Струмица. Меѓу другите, така сведочат и: Лефтер Терзиев, преживеан учесник, син на свештеникот Христо Терзиев, еден од главните организатори, во чија што куќа бил главниот магазин за оружје на ВМРО, како и кметскиот наместник на с. Градско Балдовци Мите Михајлов. Првиот сведок вели: „Јас како и сите други што кренавме во напад, не ме интересираше политиката. Повеќе сакав да загинам одошто Македонија да биде под иго. На нас ни требаше само малку помош во луѓе и во оруж^е и ќе успееевме”. Вториот современик, Мите Михајлов, сведочи: „Тешко беше да се определиш. Бугарија водеше една политика, а Организацијата друга. Дење работев за државата, а ноќе за Организацијата. Четниците, кои престојуваа во училиштето, честопати ги карав бидејќи ја пееја песната „Ај да лдеме, ај да идеме Штип, Куманово, Штип, Куманово”. Преку песната можеше да се открие дека во нашето село се „вари” некоја каша.
Слични по содржината се и сведоштвата на: Николија Јанев, Коста Атанасов, Наќе Георгиев, Тимо Танев од с. Белотино, учесници во нападот и членови на извидничката дружина кои предводеле 3 чети на ВМОРО и една турска чета пред, и по извршувањето на нападот, на 3 април 1915 г. Во крајна линија, ваквата констатација може да се извлече и преку анализирање на фактот дека е бомбардирана куќатамагазинот за оружје на ВМРО, сопственост на Христо Терзиев во с. Свидовица. Меѓутоа е минирана и дигната во воздух со цел да се сокријат трагите на подготовките на атаката.
Нашроти 600—700 четници, припадници на ВМРО и нивните турски сојузници, српските одбранбени сили во атаката броеле 1.200 војници и целокупната жандармерија од просторот меѓу Демир Капија и с. Николиќево, кој Дојран. Српските воени и жандармериски сили биле распоредени по границата, во населените места и долж железничката линија меѓу Демир Капија и Гевгелија. Со нив командувале мајорите: Михајло Милјашевиќ, Горѓе Јовановиќ и Радомир Петраниќ. Командант на оите единици бил потполковникот Милан Виоровиќ.
Како директен повод за нападот послужиле измачувањата на атентаторите Георги Танев, Дине Пурдиков, од с. Петрово, Гевгелиско, Димитар Николов и Неда Ризманова од с. Градец, Валандовско, како и големите масакри извршени врз цивилното население во селата Дедино, Загорци, Караџилар, Дамјан, Рахитец, Гарван, Ињево, Скоруша, Долна и Горна Враштица, Брест, Пиперево и други во Радовишко, Гитипско и во Пехчево, од страна на четниците на Јован Бабунски и српската жандармерија.
Всушност, првиот напад започнал во атарот на Пехчево, на 29 март 1915 г., а по три дена, на 2 април истата година, на „Тежок петок”, во раните утрински часови била извршена страотна атака од страна на 4 чети на ВМРО врз Валандово и селата Пирава и Удово, Валандовско.
Нападот започнал во 3,30 часот наутро, за кој современиците велат дека повеќе личел на некаква бура одошто на воен судир. Српоките воени и други укрепувања на граничниот простор здеѓу селата Удово и Николиќево, најблаго речено, биле срамнети со земјата, а стражарите биле исклани. Најсилен бил нападот за преземање на Валандово и селата Удово и Пирава. За преземање на Удово, односно мостот на реката Вардар, меѓу 9 и 10 часот на 2 април 1915 г., се водела најжестоката борба. Околу 11,30 часот, напаѓачите (четите на ВМРО) се повлекле од кај Удово и без паника со нив се повлекувало и цивилното население од Удово, Калково, Кал’цково, Пенуш и од други села. Селаните со себе ја повеле и стоката (овци, говеда, кози и др.), а околу 15 часот попладне ја преминале границата кон Струмица. На другиот сектор од нападот биле атакувани орпоките воени и жандармериски сили, концентрирани во Валандово и с. Пирава. Валандово во тоа време го бранела единицата на мајор Милјашевиќ. Кога било забележано продирањето на бугарскотуроката чета кон Валандово, Милјашевиќ брзо ги евакуирал својата, и жените на останатите српски чиновници од Валандово, за
Гевгелија. Нападот на Валандово и Пирава бил урагански. Српската одбрана на брза рака била скршена, а запленетите војници и службеници, без двајца сите биле заклани. Во врска со овот настан еден современик, сведок на она што се случило, забележал: „Беше Тежок петок. Целото семејство бевме на црква. За време на мисата се чу пукотницата од многу пушки. Поп Димитар рече: тоа се нашите. Првите пукотници доаѓаа од кај Удово, каде што била нападната воената барака. Не помина ни еден час, се појави друга чета која почна да ги атакува трите српски бункери, кои беа подигнати над Пирава и Валандово. Кога четниците навлегоа во Пирава, под нож падна се што беше српско. Тројца службеници бегаа во правец на Удово. Низ шумата се провлекле до тиквешкото село Корешница, но тука биле фатени и биле исечени на парчиња. Еден српски војник беше земен во заштита од Дине Кавадаров, но Кор Абдул го оттргна војникот од рацете на Дине и бесно извика: „дај ми го да му ја изедам главата на тој руски човек”. Меѓу сите Срби што беа затекнати во Валандово и во Пирава, кожата си ја спасила само една жена на српски офицер што нашите жени ја беа сокриле во една фурна за печење леб и сливи, и еден жандарм кој се беше сокрил во ѕвоното на камбаната во Валандово. Не беа поштедени и болните млади кадети кои лежеа во Валандово. Сите, по ред, беа исклани. Не знам, можеби таква беше наредбата, не стрелаа, ами ги колеа Србите само со нож, како овци. Изгледот на четниците беше страшен, трчеа во платно. Никогаш не сум видел толку да им светат очите на луѓето, а забите да им крцаат од лутина. Ножевите им беа исукани и извалкани од крв. Видов како го носат на раце војводата Петар Овчаров, беше ранет. Кога ги испотепаа сите Срби, не собраа на збор и ни говореа дека во скоро време Македонија ќе биде ослободена. Вечерта четата се повлече спрема Струмица. Заедно со четата си заадинаа селаните од селата; Плавуш, Пирава (сите Турци и неколку напш семејства) Калково, Кал’цково, Гулели, Аразли, Баракли, Бапгчгели, Удово, Весели и од с. Верзели. Српската војска што доаѓала од кај Тиквеш, цел ден не се осмелила да крене кон Валандово, Удово и Пирава. Србите кои побегнале спрема Гевгелија, биле преплашени и се криеле по куќите. Српската воена коњица стаса наредниот ден. На оние што останавме во
селото ни беше наредено да ги пречекаме Србите со бело знаме. На чело на поворката беше жената на офицерот што ја беа сокриле нашите жени во фурната. Таа на српските офицери им кажа: „Турци беа, не ги задевајте Бугарите .
И сведоштвата на П. Градечки во целост се поклопуваат со оние на претходниот сведок. За време на нападот, Градечки се наоѓал во една визба, во куќата на Зурап Бфенди во Старо Удово. Тој го слушал разговорот меѓу Зурап и Абдија Капетан. Во рацете му паднало и едно пиомо со список на Организацијата, но за жал тоа било оштетено, па затоа тот само го интерпретира по сеќавање. Значајно и изворно е сведоштвото на Градечки кога зборува за закопот на убиените Срби, па во врска со тоа вели: „Вкупно беа наредени во Удово 480 мртви, исклани и стрелани српски војници и жандарми. Немаше кој да ги оплакува. Говор одржа учителот Христо Нановиќ од Дојран, кој опомна дека се очекувало да умрат од раните околу 300 други војници и жандарми. По тоа, знам дека за време на атаката беа убиени околу 700 Срби. Меѓу убиените вмаше и железничари. Нановиќ рече: „Срам нека им биде на Бугарите. По крв се наши браќа, а со крвта на нашите деца за овој Велигден, на нивните деца нека им вапцуваат јајца”.
Инаку, од Валандовска, Дојранска и Гевгелиска околија, учесници во атаката од 2 април 1915 г. има повеќе на број. Така на пример, само од с. Пирава вечерта на 2 април заедно со четите на ВМРО, се повлекле 50% од вкупното население. Слична била состојбата и со населението на Валандово, Брајковци, Балинци, Марвинци, Раброво и други. Учесници во атаката има од Гевгелија, Дојран, с. Николиќево, Фурка, Долна и Горна Собра, Казандол, Татарли, Стојаково, Богданци, Богородица, Смоквица, Габрово, Петрово, Серменин, Хума, Конско, Кованец, односно од сите населени места на трите околии. Меѓу загинатите околу 40 припадници на четите на ВМОРО, се споменуваат Јован Колев и Милуш Колев од с. Балинци. На списокот на учесниците во атаката се споменуваат и:
Гоне Какаров, Мито Самарџиев, Мито Банев, Ваоил Христов, Јован Колев, Глигор Хаџиев, Христо Танкин. Наќе Танчев, Милан Колев, Томе Глигоров, Илија Попов, Томе Грбанаков, Анаштир Грбанаков, Андон Сарамандов, Георги Зајков, Диме Ѕанев, Ефтим Ѕанев, Ефтим Кечев, Христо Џртев, Јован Тегов, Христо Ѓурчилов, Атанас Гуголанов, Аџи Беј, Исинага, Топалбеј, Кор АбдулЕфенди, Зурап Ефенди, Томе Бајлозов, Дине Кавадаров, Ташо Павлов, Мито Гурето, Анаштир Брзанов, Коло Арнаудов, Тануш Џаков, Ефтим Зајков, Ангел Бакалов, Андон Бачев, Апостол Џетков, Леонид Јанков, Тимчо Кованоки, Попето Смоквички, Сто.јче Чочков, Петре Чочков, Нишко Попов, Георги Илков, Божин Танев и др.”‘
Во орпски извори се наведува дека во нападот учествувале околу 3.000 бугарски и турски четници од кои: 2.0О0 извршиле напад на Удово и 1.000 одлично вооружени и добро облечети бугарски комити го нападнале Валандово. Овие податоци не се точни, како што не е точен ни бројот на 181 загинати и околу 67 ранети српски војници. Односно, српоката комаеда поради срам, бројот на бугарските комити го зголемува од 600 на три илјади, а бројот на загинатите српски војници, жандарми, железничари и цивилните службеници, од 700—720, го смалува на 181 односно на 281 мртви и 67 ранети.
Од мошне поголемо значење за историјата се целите на атаката. Српските извори зборуваат за долго и добро подготвена акција на бугарските комити кои преку нападот имале за цел да ја принудат Србија на поголема попустливост во однос на Македонија, од една страна, и, од друга, преку разурнувањето на железничкиот мост на Вардар кат с. Удово требало да се спречи дотурот на помошта што Србија ја добивала од сојузниците преку Солун. Во крајна линија, замислата на АвстроУнгарија успешно завршила. Земјите на Антантата кои пред тоа биле готови на Бугарија да и направат отстапки во одпос на Македонија, се разбира, доколку таа би прифатила да биде на нивна страна во војната, после атаката се разочарале од нејзиното поведение. Овој момент го искористила Србија која започнала широка кампања против Бугарија.
Валандовоката атака од мно1гу групации била о^оудена како акт што го урива угледот на Бугарија. Против атаката се изјаонил дури и Иван Филев, министер на Бугарската армија. Тој не Ја прифаќал соработката што му ја нуделе Тодор Александров и Александар Протогеров. Во прилог на тоа се произнел само министерпретседателот на бугароката влада, др Радославов, кој тврдел дека востанието во Валандово е дело на месни луѓе кои кренале глас против неподносливиот крвав режим во Вардарска Македонија.
Бидејќи силите на Антантата побарале спроведување на анкета на населението на местото на нападот, др Радославов го повикал во Софија пунктовиот началник на БМРО од Струмица Коста Ципушев, при што го предуиредил, за во иднина, при преземањето на бипо какви акции против Србите, да биде повнимателен.
Меѓувремено, атентатори од Гевгелија ја минирале куќата на свештеникот Христо Терзиев во с. Свидовица, при што тој и семејството биле мренати во воздух. На тој начин трагата, Организацијата да биде изведувач на атаката била избришана. При спроведувањето на Анкетата во Удово, Пирава, Валандово, на бугарока страна сведочеле и двајцата преживеани српски сведоци: жандармот, кот се скрил во камбанаријата и жената на офицерот што ја скриле жените од Валандово во фурната за печење леб. Според зборовите на Алија Ибраимов, тие кажале: „напаѓачите беа Турци, не беа Бугари”. Така сведочеа бидејки Србите се уште се надеваа дека ќе треба да се спогодуваат со Бугарите, кој од нив, на кој дел од Македонија ке биде гооподар. Србите на војводата Петар Овчаров му даваа подароци. Војводата Овчаров беше ранет кај Удово. но за него Србите ништо не им кажаа на Европејците”.
Целта што сакала ВМРО да ја постипне со атаката од 2 април 1915 г. не била постигната. Српските окл/патори уште наредниот ден по нападот се нафрлиле врз населението во Македонија. Во с. Пирава, иако српската воена единица на 3 април 1915 г. била пречекана со бело знаме од месното население, кое останало во селото, војниците го убиле Алија Домазетов, а на другите граѓани почнале да им се закануваат дека сите до еден ќе бидат истребени.
Во Валандово орпските војници почнале да се пресметуваат уште пожестако со луѓето. Влегувале во куќите и барале сокриени комити. Од ова место биле одвлечени и парчосани неколку граѓани. И не само во Валандовско, Гевгелиско и во Дојранско, српските војници, жандари и четници во знак на одмазда крваво се пресметале со голвм број Македонци и Турци и од другите краеви на Македонија. Др Петар Стојанов времето по ВалаЈНДОвокоудовокото востание го наречува период на ново чистење од „бугарашките” елементинапросторонтево: Валајндовско, Радовишко, делови од Струмичко и цела источна Македонија. Во прилог на ваквата констатација зборува и изјавата на началникот на Брегалничкиот округ, кој споменува бројка од 73 уапсени бугараши од територијата на Радовишка околија, меѓу кои имало и 13 Турци, вмешани во аферата на Бостанието во Валандово. Во изјавата на началникот се споменуваат имињата на Коце Зафиров и Тодор Андонов за кои е подвлечено дека се раскајале — првиот полудел, а вториот скокнал од горниот кат на зградата на Околиската управа.
Всушност, се работи за лица уапсени пред ВаландовскоУдовското востание, но началникот на Брегалничкиот округ од политички причини, како и со намера да ги оправда ирвавата недела на режимот, апсењата, масакрите и сите крвави драми, ги поврзува со настаните во Валандово и, на тој начин, вината за сето тоа пред оветската јавност требало да се прикачи на Бугарија.
На голем терор по Валандовската атака биле изложени жителите на Малешевска, Царевоселска па и делови од Штипока околија. Само од с Владимирово, Малешевско, биле уапсени, тепани и убивни околу 100 души меѓу кои имало и жени. Покрај тоа, српските гооподари во пролетта, а оообено во летото и почетокот на есента 1915 г. почнале да земаат и заложници кои во најголем број случаи беследно исчезнале, или пак им се подигнати надгробни пахметници, но во гробовите нема нивни коски.
И на крајот, треба да се одбележи и тоа дека Валандовокоудовоката атака има белези и на народно востание. Самиот факт што на 2 април 1915 г. десетина села целосно, и десетина делумно се иселиле од Валандовска во Струмичка околија, доволно говори дека нападот не бил комитаџиоки, како што е окарактеризиран во орпските извори, туку дека е вистиноки израз на револт на народот и очајнички обид да се дојде до саканата слобода. Сосема е друго прашањето: што сакала АвстроУнгарија; каков бил отавот на другите европоки и балканоки држави; какви цели имале инопираторите и слично.
Учеоницете од редовите на народот се вклучиле во акцијата и во преометките, за да го отфрлат српското господотво и да се добере слободата. Бидејки востанието не успеало, околу 6 до 7 илјади луѓе со се живата стока од Валандовока, пребегнале во Струмичка околија. Всушност бројката на пребегнатите го одредува и карактерот на настанот.

ТЕРОРОТ ВО МАЛЕШЕВСКА ОКОЛИЈА


Пехчево
Во периодот меѓу 1913—1915 година меѓу првите жртши во Малешшскиот крај се споменуваат имињата на Павле Додуков од Берово и Иван Странџата од с. Ра~ тево. Новите српоки управувачи се одлучиле да ги ликвидараат двајцата само затоа што биле организирани члвнови иа предвоената ТМОРО. Тие биле фатени од четниците на Јован Бабунски, долго биле тепани со стапови и горвни со вжештвни предмети по телото, понижувачки теглвни за рацете и нозете и на крајот уште иедотепани биле фрлвни во еден кладенец (бунар) во Пехчвво. На сличан начин четниците и жандармите се дресметале и со поранешните членови на Коимитетот за евакуација на насвлвнието од Пехчево и од блиските населвни места и тоа: Георги Косев, Иван Косвв, Никола Кујунџиски, Гале Ингилизов, Сотир Гугушов Кацароки, Тасе Михајлов, Иван Китанов, од Пехчево, Јован Рвндвв, Никола Илиев и Јован Рунтев од с. Негрвво. Иако тие биле обвинети за одржување вроки со комитите, ооседување на оружје и слично, всушност, се работело за иивно свеоно ликвидирање поради тоа што порано членувале оо Комитетот за евакуација на населвнието, а во новосоздадените услови би иможело да се члвнови на Комитетот за дезертирање на воените обврзници. Осомничените биле изложени на ѕверски измачувања, во основа затоа што не сакале да бидат Срби. Најпрво е уапсен и измачуван Тасе Михајлов, од кого иследниците барале да каже кои луѓе од Пехчево пред почетокот на I балканска војна го формирале Месниот комитет на ТМОРО, како обезбедување да не би некоја од балканоките држави поради земање на овој кадар ставила рака врз Пехчево и Околијата.
Тасе Михајлов, од кого барале список на членовите на Комитетот од Пехчвво и на соработниците во Околијата, иако тепан и измачуван до смрт, не предал ниту еден од членовите и соработниците на ова тело. Разочарани од неговото поведение, четниците и жандармите се нафрлиле жестоко врз останатите 9 затвореници. Во почетокот само ги распрашувале, а кога ќе се убеделе дека нема, ништо да признаат, ги тепале жестоко по сите делови на телото, им ги кршеле ребрата, рацете, нозете, им ја кубеле косата и ги обезличувале, а на крајот живи ги закопале под еден брег во близина на Пехчвво, на јужната страна. За ова ретко злосторство луѓето од Пехчево и Негрево дознале преку едно воено лице, кое, во разговор со девојката Фроса Сотирова (Станоава), дискретно го посочило местото на заедничката гробница на жртвите. Истовремено, за гробницата дознал и Михаил Арсов Станоев, жога овчароките кучиња по мирисот го откриле местото и почнале да ги отпретуваат труповите од плитката дупка. Кога телата биле откопани, иако од злосторството поминале 15 дена, лешовите се уште не биле распаднати, на сите им биле прегризани јазиците, а рацете им биле стиснати во тупаница и полни со коса. Познато е дека Сотир Гугушев подлегнал на повредите уште при измачувањето во затворот, Тасе Михајлов го преживеал теророт, но штом излегол од затворот се обесил, додека Никола Илиев, според сведоштвата на војникот, бил ооуден на смрт со тивко умирање.. .
Злосторниците не се задоволиле со тоа. Бо март 1915 г. жандарми, чехници и војници го опседнале Пехчево, одвлекле 4—5 помлади луѓе на присилно отслужување на воениот рок, додека сите други луѓе, средовечни мажи, старци и жени ги испозатвориле. Тогаш, од тепање биле онеспособени лицата: Ефтим Ингилизов, Данаил Ил. Секулов, Маца (Марија) Китанова, Хусеин Мулаалиев, Гаврил Каракутов, Иван Начев, Серафим Јанев, Христо Кацарски, Реџеп Барутчиев, Атанас Ангелов, Атанас Митрин, Магда Стамболиска, Маца Рендева, Паца Шејтанова, Марија Шејтанова и други. За да ги заплашат граѓаните на Пехчево
и да ги принудат да молчат, по наредба на околискиот началнвк, сите Пехчевци на возраст од 15—80 години биле затворени.
Меѓутоа, саканата цел и со тоа не била постигната. По излегувањето на луѓето од затворот, бегствата во Бугарија зеле уште пошироки размери.
с. Владимирово
Исто така во март 1915 г. на уште постравичен терор биле изложвни селаните на Владњмирово, Чифлик, Русичово, Митрашинци, Робово, Смојмирово и од останатите населени места на околијата. Во врска со крвавите и тажни мартовоки денови 1915 г. еден сведок кој, може да се каже, случајно го одминала смртта, за оваа егзекуција вели: „Во март 1915 српска војска, жандармерија и четници го опколија селото и опсадата траеше една недела. Надвор од селото никој не можеше да излезе, а ако се враќаше од било каде, го пуштаа да влезе во селото и ако беше маж, веднаш го фаќаа и го доведуваа кај другите изврзани селани. Изврзаа со дрва и ортоми околу 70—80 мажи. Дрвата и ортомите така беа наместени, што никој не можеше ниту да помисли на бегство од ова страшно менгеме. Кога ќе почнеа да не стегаат, месата на рацете, грбот и стомакот ни ги растеглуваа, а коските пукаа. Поради многу стегање, на поп Иван (Мицев — б.а.) му прсна едното око и бликна да му тече крв и бргу потоа изгасна. Со иста јачина ги стегаа: поп Иван Георгиев, Лазар Бакалов, Атанас (Наце) Деспотов, Димитар Крлански, Димитар Кушев и Ивац Стамболиев. На едни од нив им распукна стомакот, а на други им испукаа градните кошеви и тие по оваа грозотија изгаснаа. Извесно време по нив изумреа и: Димитар Новоселскц, Георги Богданов, Иван Чучев, Георги Распашков, Атанас Фичорски, Доне Кушев, син на Димитар, Петре Мазганоки, Михаил Кржев, Иван Ушев, Михаил Шушенов, Никола Деведишлиев, Иван Зрлев, Гаврил Наков, Алвкси Соколов. Околу 50—55 души бевме исто така стеѓани, газени, тепани и сите до
бивме рани. Измачуваа и две жени: попадијата Стојанка и Ефа Самарџиева. Во есента истата година пак селото се наполни војници и жандарми. И тогаш многу свет пострада. На повлекувањето одвлекоа 12 луѓе и никој од нив не се врати. Во затворите лежеа 51 човек и две жени: Стојанка и Ефа. Тогаш во Владимирово не остана човек да не е тепан, ограбуван и апсен, навредуван и слично”.
с. Смојмирово
Ова населено место се вбројува меѓу првите во Малеш по бројот на учесниците во I балканска војна. Обидите на српските власти во 1914 година да ги добијат симпатиите од селаните од Смојмирово на своја страна не успеале. Лицата кои со сила биле мобилизирани во српската војска побегнале на австроунгарска страна, а другите побегнале во Бугарија пред да им бидат врачени поканите за војска. Тоа е една од причините за теророт врз селаните меѓу 1913—1915 година. Друга причина за теророт тесно е поврзана со името на војводата Гаве Стоилов кој меѓу првите се појавил со четата во Малеш и ишотепала мноштво српски војници и жандарми. Немоќни да се справат со четниците на Гаве, српските власти, и во ова, како и во другите населени места, примениле мерки на терор. Меѓу тепаните луѓе од Смојмирово била и Ордана Н. Маркова, која го има забелелсано сето она пгго го преживеала, па вели: „Во селото дојдоа војници, жандарми и какви ли не други. Машки свет во селото речиси немаше, беа останале само стари луѓе и деца. Без да имаат срам и образ почнаа да собираат жени и да не водат во дворот на училиштето. Јана Аџиска, Јана Јованова, Пага Каракутова и Глегор Каракутов ги влечеа изврзани со ортоми. Жените лежеа и затвор и ги судеа. Глигор Каракутов беше успеал да им побегне. Нас почнаа да не тепаат кој со што може, со стап, со пушките и со разни други
предмети. Неколку жени и мажи, најарно е ако речам, ги сплескаа од ќотек, како на пршмер: Маца Мушкарска, Калопа Аџиска, Катерина Маркова, Вано Кушов, Петре Ангелинин, Вано Трошански, Ефтим Тасев, Гаве Аџиски,
Трендафил Марков, Гоге Нешов, Вано Костадинов, Коло Тасин Трошански, Аврам Предарски (избоден и убиен во планината), Тасе Самарџиев, Кхметски наместник умре од многу ќотек, Лена Мирасчиска исто така беше многу тепана и умре. Вкупно беа убиени во тоа време 6 души мажи, а 10—12 измачуваа Грците пред една година”
с. Робово
1. Димитар Стојов, убиен
2. Андон ПопДимитров „
3. Христо Ангелов „
4. Атанас Точев „
5. Георги Зафирков
6. Димитар Крмаров „
7. Георги Сивев „
8. Петре Малинов, му биле опожарени 2 куќи и 6 плевни.
с. Митрашинци
1. Иван Пуздерков, убиен
2. Ефтим Лубенов „
3. Трајан Цонкинов
4. Ефтим Продански „
5. Серафим Марков „
6. Илија Преметаров и други.
Покрај масакрираните луѓе жандармите и четниците во ова село тепале и ограбиле околу 15—20 семејства. На ѕверско измачување биле изложени: Петре Јанков, Илија Беќаров, Георги Беќаров, Иван Чеперковски, Иван Чипев, Сако Дивичин, Георги Цоков, Илија Дивичин, Цоне Лакашов, Иван Ковачки, Иван Милев, Глигор Лачов, Васил Стојчев и др.

ТЕРОРОТ ВО КОЧАНСКА И ВИНИЧКА ОКОЛИЈА


Меѓу стптември 1914 и 1915 година од територијата на Кочанска и Виничка околија биле убиени, апсени и тепани и ограбени следните лица, и тоа од:
Кочани
1. Дионис Пендов, одвлечен ноќно време и убиен;
2. Пане Ефремов, измачуван од четниците на Ј. Бабунски;
3. Јордан П. Георгиев, измачуван од жандармеријата.
Меѓувремено, поради заоилените четнички напади врз српските военожандармериоки потери, српските власти преминале во противнапад и од градот Кочани ги уапсиле следните лица:
1. Коце Пандев
2. Тодор Варадинов
3. Христо Алексов
4. Георге Арсов
5. Стојан Минов
6. Костадин Захариев и
7. Симеон Спасов.
Сите тие биле ограбени, тепани а потоа осудени и затворени во Велес. Во октомври 1915 г. успеале да побегнат од затворот пред да бидат масакрирани. Во знак на одмазда за бегството на затворениците, српските војници пред да го напуштат градот Кочани одвлекле со себе 122 заложници од градот.
Виница
Од четничките разбојници биле тероризирани и масакрирани:
1. Стефан Лазаров
2. Христо Николов.
По нивното убиство српските четници повторно се вратиле во Виница при што одвлекле 5мина граѓани. Имињата на масакрираните се:
3. Јордан Цонев
4. Григор Антов
5. Цемал Ибраимов
6. Алија Цемов
7. Лазар Иванов
Сите биле убиени во месноста „Осојница”.
Гробот на последниот не е познат, исчезнал беследно.
с. Панталеј
1. ХриСто Јакимов, затворен и измачуваи
2. Саве Ананиев „
3. Борис Постолов, измачуван и тепан, и
4. Георги Антов
Меѓу 1913 и 1915 г. во селото често престојувале четите на Стефан Караџов, Дамјан Георгиев, Јане Гиоргиев и на Пано Николов. Војводата Пано Николов, во турско време (1910—1912 г.), бил турски затвореник во окови тешки 50 ока железо.
с. Тркање
1. Зафир В’чков, убиен со стап 2. Атанас Шишов, убиен ноќе со нож
3. Атанас Домазетов, одвлечен и убиен ноќно време во атарот на турското село Бање
4. Иван Минов, одвлечен од четници и убиен во Скопска околија
5. Трајан Ив. Минов, син на Иван. Бил уапсен, казната ја издржувал во Приштина, каде што бил и погубен. Заедно со него биле погубени Зашо Стојчев, Крсто Димитриев, додека Данаил Порчов исчезнал уште По патот пред да стасаат во затворот.
с. Видовиште
1. Ахмед Абдулов, обесен со појас во селото
2. Хаџи Зејнула Исмаилов, убиен во селото
3. Мустафа Алие, се наоѓал на описок за бесење. Казната му била заменета со тепање. Заедно оо него биле сокршени од тепање: Хасан Алиев, Челебија Јузеиров, Ајредин Усеинов, Шакир Омеров, Адем Ахмедов, и Ибраим Ахмедов. Сите тие требало да бидат обесени од четниците на Јован Бабуноки и на Георги Наумов (последниот е роден во кочанското село Лепопелци). Биле тепани и ограбвни: Хасан Алиев, Ибрахим Ахмедов, Назиф Јашаров, Алија Исмаилов, Демир Мехмедјоав, Хасан Џеладинов и Рашид Исмаилов.
с. Чифлик
1. Фанија Ефремова, убиена од четникдате на Бабунски
с. Врбица
1. Васил Илиев, уапсен и беследно исчезнал
2. Христо Николов,
3. Ампо Крстев, исчезнал беследно како војник во српската армија.
Првите двајца биле уапсени по бунтот во Овче Поле.
с. уКиганци
1. Ваоил Таовв, убиен и ограбен од жандармите. Му зеле 10 турски лири
2. Пано Николов, ограбен и убиен од петмина жандарми
3. Андо Постолов, мачен и ограбен од жандармите
кои му зеле 5 турски златни лири
4. Моне Стојанов, измачуван и ограбен
5. Асан Мехмедов, „
6. Мијал Зафиров, „
7. Гвна Митева, убиена од српските жандарми
8. Иван Митев, уапсен и беследно исчезнал
9. Ефтим Гичов, „
10. Петруш Донев, „
11. Васил Млаивнов,
12. Мите Лазаров, „ ‘
13. Мите (?), „
14. Стојчо Павлову „
Најверојатно исчезнале на просторот меѓу Призрен и Тирана.
с. Спанчево
Во ова населено место од страна на српските војнихда биле мачени и ограбени — убиени:
1. Гаврил Иванов
2. Милан Николов
3. Миладин Стојмилов
4. Илија Герасимов
Од секоја од жртвите генерал Цековиќ зел од 5 до 20 турски златни лири, додека Мано Лазаров, Паште Митков и Стојан Илиев биле мачени и грабени од четниците: Георге Наумов и Штерјо Лепопелоки од кочанокото село Лепопелци. Есента 1914 г. во Спанчево престојувал со четата и Јован Бабунски. Четниците на Бабунски ги ограбиле и осакатиле од тепање следните лица:
1. Поп Иван Димитров
2. Цена ПопНакова
3. Миладин Панов
4. Лефта Постолова
5. Мино Иванов
6. Мино Николов
Додека на Зашо Годулав, Атанас Митрев, Ефрем Максимов, Мите Костадинов, Симо Атанасав, Стојна Георгиева, Зашо Арсов и на Анастас Ташков им биле опожарени куќите.
Од затвораните познати се Имињата на Салтир Анасстасов и Диванис Стојмилов. И двајцата исчезнале беследно.
с. Мородвис

1. Дејан Мородвишки, тепан
2. Ангвл Цонвв, „
3. Јордан Крстев, тепан и куќата му била опожарена
4. Богдан Цанев, тепан
5. Дилбера Димитрова, со четници на ВМРО побегнала во Бугарија
6. Трајка Богданова, „ и
7. Гина Илиева, „
с. Зрновци
1. Симеон Димитров, убиен од жандарми во шумата.
с. Лепопелци
1. Мијал Николов, ограбен и убиен од четниците на Георги Наумов, кои му зеле 30 турски лири.

с. Грдовци
Покрај спроведениот терор врз селаните, во ова село српските жандарми и четници ги опожариле куќите на 16 семејства.
с. Небојане
Од ова село биле убиени:
1. Крсто Илиев
2. Илија Ангелов
3. Воин Стојков
4. Постол Стоичкав
5. Костадин Иванов
6. Сребрен Тасев
7. Миладин Христов
8. Алекса Мицев
9. Крсто Стојков 10. Мите Стаменков
с. Вранинци
1. Стојан Богданов
2. Иван Тасев
3. Ефтим Наков
4. Атанас Петров
Сите биле масакрирани.
с. Теранци 1. Саве Трајчов, одвлечен и беследно исчезнал.
с. Горни Подлог
1. Зафир Манасиев, бил одвлечен од четниците на Бабунски, кои недалеку од селото му ги извртеле очите и го оставиле незакопан. Неговите го нашле избоден по 15 дена и го однеле во гробиштата.
2. Дионис Митев, масакриран во атарот на с. Борилчево. Месата му биле изедени од кучињата, а коските во кош му биле пренесени во селските гробишта два месеца по масакрот.
с. Виничка Кршла
Како одвлечени од жандармитепотерџии и беследно исчезнати, најверојатно ликвидирави како коморџии и слично, од ова село се регистрирани:
1. Јане Петков
2. Коце Атанасов
3. Глигор Митев
4. Десиот Андов
5. Мите Петков
6. Смилко Лазаров
7. Анто Трајанов
8. Коце Антов.
с. Бели “
1. Мирчо Арсов, убиен во војната, околностите непознати
2. Саве Манасиев, „
3. Стојмен Коцев, „
4. Гаврил Банов, измачуван и умрел од добиените
повреди
5. поп Стојо Кирилов, „
6. Бисера Митева, „
7. Гајха ПопКирилова, „
8. Коце Цебов, „
9. Апостол Постолов
с. Драгобрашта
1. Велка Ефтимова
2. Јана Мицвва
3. Стојмен Георгиев
4. Герасим Илиев
5. Георги Иливв
6. Петре Јанчев
7. Зафир Петров (поп)
8. Гурѓа Гошева
9. Гена Георгивва
10. Петар Георгиев
11. Томе Колев 12. Трајан Митев
Сите овие постанале жртви на теророт. Последниот бил убиен уште во 1913 година.
с. Лески
1. поп Јован, побегнал во Бугарија 2.Мите Димчев, одвлечен и масакриран
3. Георги Гачев (Лефков),
4. Стојка Дајансѕа, тѕлана н давена
5. Гурѓа Симеонова,
6. Ленка Минова, „
7. Велика Анчева, „
8. Јорда Анчева, 9. Гана Јанкова,
10. Фидана Георшева, „
11. Веза Иванава, „
12. Паца Стефкова,
13. Фима Митанова,
Еден соврвмвник, сведок на геророт вели: „Што
можеме да ви кажеме за мажите, како што гледате ги
нема. Од каде да зеаеме каде; се, планините се големи
им велеа жените на четниците. Како не ви е срам да
тепате жени, а страв ви е да влегувате во шумите. И тие
имаа совест, не им беше сеедно што ги прекаруваа жените, поради што почнаа да ги тепаат: Анчо Мишев, Иван
Лефков, Апостол Иванов, Божин, Данчо Георгивв, Михо,
Герасим и други. На сите што ги тепаа им го зедоа здравјето”.
с. Липец
1. Теодосиј Постолов, беследно исчезнал
2. Стефан Мишев,
3. Панчо Трајанов, затворан и измачуван
4. Гиго Трајанов, „
5. Мише Манеав,
с. Соколарци Од ова село затворани и беследно исчезнати се:
1. Данчо Димитриев
2. Пано Донев
3. Иван Трајанов
4. Наум Цветков
5. Тасе Арсов
Помрај овие, други 11 души селани биле ограбувани и теоани од војниците и четниците на Јане Нивичаноки и на Јован Бабунски. Од нив: Моне Ангелов бил убиен, а Михаил Василев, Богдан Тенев, Пано Јованов, Мите Јованав, Крало Максимов и Марија Кралева Максимова биле тепани со колови во дворот на црквата „Константин и Елвна”, поради што на сите им било разнишано здравјето. Во ова населено место неколку пати едноподруго грабежи над селаните вршел и српскиот офицер Понјавиќ.
с. Чешиново
1. Кузман Тренчев, убиен од ограбувачите
2. Петруш Андов,
3. Мано Стојмилов, убиен од српските жандари
4. Арсо Јосифов, тепан и измачуван
5. Трајка Миткова, апсена и измачувана
6. Беза Јованова,
7.Пандора Зафирова, „
8. Виктора Петрушева, „
9. Вера Стојанова, „
10. Атанас Лефков,
11. Јаким Митков,
12. Ефтим Коцев,
13. Таска Цекова, „
Во 1915 г. при повлекувањето на српските војници, се впуштиле во грабеж, опожариле голем број куќи и одвлекле во комора стари луѓе и деца.

РАДОВИШКА ОКОЛИЈА


Радовиш
1. Глигор Чачаров, бил убиен во јануари 1915 г.
2. Ефтим Јанвв Караманов „
3. Туше Здравков, направил обид да се самоубие за време на истрагата, односно, се фрлил врз штикот на еден од жандармите што ги измачувале затворениците.
4. Коце Зафиров, поулавел, не можел да ги издржи морничавите измачувања во затворот.
5. Ташо Андонов, се фрлил преку прозорците на затворот.
6. Петруш Вантов, умрел од нанесените повреди во затворот;
7. Димитар ПопИлиев „
8. Григор Матрапазов „
9. Кирил Г. Матрапазов син на Григор на 16 години
10. Григор Кршков, се самоубил, потоа жандармите го секле на парчиња
11. Иван Карпузов, затворен и измачуван
12. Туше Христав „
13. Петруш Грбулата „
14. Коце Пецин „
15. Туше Теохаров „
16. Таше Дацин „
17. Илнја Зафиров „
18. Андон Мизев „
19. Глигор Бујуклиев „
20. Тодор Калајџивв „
21. Туше Бораниев „
22. Петар Газепов „
Сите овие бигае затворени по неуспешниот обид за бегство на Тодор Грбулов и Коло Гудан. Претходно стана збор дека затворениците од Радовиш многу биле измачувани во турското турбе. Означените од реден број 1 до 9 немале сили да ги издржат ѕверските постапки на џелатите, меѓу другото и лулање на телата со ортоми и железни куки. Едни биле избодени ноќта кај „Славева Река”, а други побарале спас преку самоубиства да си ги одземат животите. И не само тоа. Бројот на затворениците од априп 1914 до април 1915 г. постојано се зголемувал. Покрај напред наведените, во тој период се затворени и:
1. Василка Матрапазова
2. Катина Поценцева
3. Ајше Зеицрова
4. Навлија Матова
5. Зујца Василева
6. Василка Дулдурова
Првата ја издржувала казната во Штипокиот, а другите 5 жени во Скопскиот затвор.
Во Призренскиот затвор, кој според сведоштвата на преживеаните повеќе личел на логор на смртта, одошто на поправен дом, биле затворени:
1. Туше Христов, успеал да побегне од затворот
2. Григор Лоѕанлиев
3. Георги Христов
4. Туше Кочкаров
5. Аф’з Исмаилов
6. Сали — беј, кој успеал да побегне од кај Вучитрн пред да пристигнат во Призран. Затвороките измачувања ги избегнале неколку учители, кои со помош на четите на ВМРО успеале да побегнат во Струмица.
с. Дедино
На 16 март 1915 г. српските екстремистички управувачи од Брегалничкиот округ, потпомогнати од гнасниот Јован Бабунски извршиле вистинаки воен напад врз селата Дедино (јатак на Гоце Делчев), Скоруша, Трескавец и Загорци. Откако ограбиле и претепале голем број луѓе, на повлекувањето ги фатиле и изврзаии ги одвлекле со себе: Иван Илиев, поп Михаил Иванов Илиев, син на Иван, Никола Иванов Илиев, син на Иван, Крсто Илиев, брат на Иван Илиев, Стефан Трајков, на 80годишна возраст, Крсто Стефанов, син на Стефан, Иван Христов, Георги Домазетов, Христоман Илиев, Лазар Коцев, Крсто Петлакот, Илија Шлангов, Туше Анастасов, Трендо Шапкаров, Мице Атанасов и Ките Мачов од село Дедино; Спасо Масдаров и Атанас Спасов од с. Скоруша; Шакир Мустафов и Сулеман Маџиров од с. Трескавец; Христо Дончев и Дончо Арсов од с. Загорци. Откако се оддалетиле од селата, жандармите и четниците почнале да ги јаваат и да ги бодат со ножввите. Ги одвеле во месноста „Лозјата” (денес се вика „Пусти лозја”), ;каде што бил вршен постедниот распит на жртвите. На ова место уапсените биле бодени, им набивале спици под ноктите, им сечеле делови од телото и на крајот сите биле живи закопави во една гробница. Иако џелатите поставиле густа стража околу местото на злосторството, сепак, Крвавата драма била следена од неколку овчари, кои во детали ги информирале свмејствата на масакрираните за начинот на кој биле погубени. По извесно време од злосторството, избодените мртви тела на убиените биле префрлени во Селските тробишта.
Од село Дедино за време на военожандармериската потвра биле заклани (беследно исчезнале) коњарите:
1. Георги Трајков 2. Христо Илиев
3. Павде Митев
4. Иван Христов
Семејствата на исчезнатите долго врвме трагале по нивните трупови, но до денес не е откриена нивната гробница. Колежот бил извршен во ноќните часови.
с. Ињево
На 10 јануари 1915 г., четниците на Јован Бабунски и специјалните крстаречки воени и жандармериски единици извршиле напад на селата Ињево, Дамјан и с. Гарван, во кои тепале и ограбиле голем број луѓе, а Илија Мицев, Георти Коцев, Гоно Трајков, Танка Иванова (Делиманова) од с.Инево; Иван Велјанов, Коце Лјулјаков, Амет Слимов и Мусо Дебелов од с. Дамјан; Христо Мрзов од с. Гарван и Темелко Симеонов од с. Браштица ги врзале со ортоми и синџири и ги одвлекле во Дамјанско Поле во месноста „Дупка”. Луѓето од Ињево биле тепани уште во селото кај црквата „Свети Спас”. Со посебна жестокост била тепана со зелено дрво Танка Делиманова, која набргу потоа подлегнала на повредите и умрела. Останаште сами си ја ископале гробницата во месноста „Дупка”, во која биле закопани, живи. Сведоците од с. Дамјан кои го наблудувале измачувањето на жртните пред да бидат живи зариени во земјата, од страв да не им се случи и на нив истото, молчеле полни 8 месеци, не ја посочувале гробницата. Во октомври 1915 г. кога србите почнале да ја напуштаат територијата на Радовишка околија, сведоците ја откриле морничавата тајна. Во врска со тоа, едвв од луѓето што ја отвориле заедничката гробница сведочи: „По гробот на татко ми и на остајнатите исклани од нашето село трагавме цели 8 месеци. Се шепотеше дека се Избодени некаде во Дамјанско Поле, но никој не се осмелуваше да ни го покаже тоа место. Во есента, кога Србинот почна да бега, дојдоа жените на Амет и Мусо и ни рекоа дека гробницата е откриена. Јас во тоа време имав само 15—16 годиви, но бијдејќи се работеше за родениот ми татко, учествував во расклопувањето на гробницата. Работевме полека за да не ги повредиме коските на мртвите. За чудо, кога ја отворивме гробницата, телото на Гоно Трајков беше цело, не се познаваше дека е мртов. Тогаш, морам да признам, се исплашивме и престанавме да копаме. Турците се исплашија и започнаа со претпоставки: штом немало на нивните Турци (мртовци) удрено крфија во папокот, сигурно тие веќе постанале вампири. Брзо се созедовме, собравме сили и почнавме вден по еден да ги вадиме од гробницата. Штом ќе ги фатеше воздух, месото се претвораше во прав и остануваа само коските. Но, иако за кусо време пред да се распаднат, се распознаваа бодежите на нивните тела. Рацете им беа полни со коса, а устите со земја. По тоа се гледаше, дека навистина живи биле закопани пад земјата”.
Покрај оние жртви, во периодот јануаримарт 1915 г. во Радовшка околија жртви на четниците на Бабунски и на специјалните воени единици биле: Трајанка Иванова и Иван Здравев од с. Воиславци, Иван Илиев, Христо Андонов и Коце Јанев од с. Гарван; Христо Донев, Иван Димитрав, Атанас Христов и Поцко Иливв од с. Габревци; Зекир Еминов, Емрише Зекирова, Мула Мусов, Леман Јашаров, од с. Дамјан; Емин Мустафов, Џемаил Илиев од с. Караџалар; Иван Поцков, Никола Иванов, Мустафа Ибраимов, Мустафа Ајрушов од с. Рахитец; Ефтим Цимандров и Тенчо Коцев од с. Сулдурци; Трајко Антонов, Јане Веселинов (не дал заклетва од Крагуевац), Трене Владов, Захо Поцвв од с. Шипковица и други.
Покрај убиваните, во тој период многу луѓе од Радовишко биле тепани и затворани, а извесен број се регистрирани како беследно исчезнати. Така на пример, од едно дополнително сведоштво (список со коментар) на Стојанка Ј. Илиева може да се утврди дека во пролетта 1915 кога била убиена Танка Бајрамјова од с. Ињево, истиот ден до смрт биле тепани и Гуна Трајкова и Мара Калеова, кои за време на тепањето биле врзани.” Гуна ја одврза едеб жандарм и ја удри во грбот со кундакот на пушката. Од ударот доби грба и не можеше да се излечи. Таа поулаве и почина од последици на повредите. По неа почина и Мара Калеова, додека останатите га беа закопале живи во една дупка во Дамјанско Поле. Неколку месеци по убиството беа откопани, но некои беа со отсечени раце, на други им беа отсечени едната, двете нозе и сл. Бев голема, имав 23 години и добро знам, ги донесоа во Селските пробишта во кошеви”.

ГЕВГЕЛИСКА, ВАЛАНДОВСКА И ДОЈРАНСКА ОКОЛИЈА


с. Серменин
На 10 септември 1914 г. во околината на ова село дошло до неколку судири меѓу четите на ВМРО и српските војски. Во четите на ВМРО од с. Серменин заминале: Мицо Мицоров, Илија Режов, Ангел Итов, Илија Калеов, Стојче Чочков, Попето Смоквички, Јанко Цеков, Спас Мечев и Динка Ичков, а во Грција побегнале: Петруш Мечкаров, Минко Јанев, Ташо Пашов и Георги Димов. Мнозина пак побегнале во Струмица.
Со намера да се справат, односно да стават крај на комитството и на јатаците, од една, како и да престане дезертерството и бегството на другата страна, од втора страна, и орпските жандарми и опецијалните полициски единици во првата половина на септември 1914 г. на терор и насилство ги изложиле следните лица од ова гранично и планинско село:
1. Трајан Тасев, одвлечен од дома и по долго измачување бил убиен во меоноста „Брлево”;
2. Трајанка Мечкарова, многу измачувана, пред да падне во бессознагане му ги изгризала со забите рацете на еден жандарм;
3. Георги Пашев, поулавел од многу тепање, умрел од измачувањето;
4. Митре Итов, многу тепан, а потоа обесен на црница, оопственост на Крсте Банчоков;
5. Пено Калеов, обесен, а трупот му бил обезличен од тепањето;
6. Христо Бацов, умрел од последици на нанесените рани;

7. Тена Попова, давена и многу тепана во училиштето;
8. Марија Карпачова, сокршена од многу тепање, добила голема грба.
Тепани биле уште двајца селани чии имиња не се познати. Покрај овие, семејствата на бегалците во Струмица и во Грција, биле интернирани во Гевгелија.
с. Конско
1. Нада Попова, позната како многу јака и цврста жена. Кога почнале да ја тепаат успеала да собори на земјата двајца жандарми. Била тепана со дрво и умрела од последици на раните;
2. Атанас Сулев, обвинет за давање храна на комитите. Многу бил тепан и починал од последици на раните;
3. Сулева, жена на Атанас, обвинета дека им готвела храна на комитите. Умрела од последици на добиените повреди;
4. Илија Попов, измачуван на ѕвероки начин и умрел од повреди. Еден сведок на измачувањето вели: „Потреоно беше да се гледаат и да се слушаат писоците. Мачителите не беа задоволни од бројот на жртвите и побараа дозвола од нивниот војвода, сите селани да не стрелаат. Чудна работа. Може да се рече дека се уште бев дете, но не се плашов од смртта. И другите по ова не дигнаа којзнае каква врева. Како да ни беше се исто што ќе ни прават”.
с. Хума (Ума)
1. Петре Димитров, обвинет за соработка со комитите, многу тепан, а потоа осуден на издржување казна затвор;
2. Јован Прошев,
3. Ташко ПопАтанасов.
Во отсуство на смртна казна со бесење бил осуден Божин Јованов,, воен дезертер, потоа Коте Тр. Стефанов, Ризо Јов. Прошев, Аврам Димнтров и друга 10—15 души кои побегаале во Грција и во Струмица. Бегството уследило по обидот на српските воени власти да го моблизираат целокупното машко население од селото во српската армија во 1915 г.
с. Петрово
1. Георги Танев, еден од најповерливите луѓе на ВМОРО, кај кого биле чувани многу списи од Организацијата. Кога го откриле, бил закачен да виси во училиштето со главата надолу и многу бил тепан. По ова бил осуден на казна затвор и таму бил убиен, а сепак на признал каде ја чувал архвата на ВМОРО за овој крај.
2. Дине Пурданов, исто така закачен да виси со главата надолу бил тепан, осуден и убиен во затворот.
Во просториите на училиштето биле тепани и неколку жени од селото. Во затворот била погубена и Нада Ризманова.
с. Богородица

Обидот, српските воени власти да го земат во редовите на српската армија целокупното машко население, во с. Богородица, успеал. Од ова село во војската биле мобилизирани 46 мажи меѓу кои имало и стари луѓе и деца. Од некои семејства биле мобилизирани и по двајцатројца браќа, син и татко и сл. Таква судбина имале семејствата: Козарови, Костови и други. Од вкупно 46 војници, I светска војна Ја преживеале само: Христо ПопДинков, Крсто Ангелов, Мито Тошев и Борис Гошев, кој ја изгубил едната рака и поради тоа во 1915 г. бил прогласен за „солунец”. Останатите 42 на број војници од Богородица не се вратиле. Едни загинале на фронтот, други биле жртви на терор, глад, болести и сл.
Дојран
1. Петре Сулев, убиен на ѕверски лачин;
2. Ристо Калов, обвинет за организирање дезертер
ство на мобилизираните во српската армија (абаџија по
занает), и
3. Томе Цилев, обвинет за истите причини.
Првиот го извлекле жандаршгте од дома и го одве
ле кај дојранскиот мост и тука го измачувале на водопадот, за да не се слуша кога писка. По долго на водениот млаз бил избоден со бајонети. За другите двајца бил покренат обвинителен акт согласно чл. 26 став 3 од Уредбата за јавна безбедност „за наговарање на воените обврзници и на останатите граѓани за бегство во Бугарија”. Иако за време на истрагата тие не ја признале вината, Судот во Кавадарци им изрекол казна затвор во самица. Казната ја издржувале во затворот во Призрен каде што почнале да им се распагаат месата од телото.
с. Ншсолиќево
1. Христо Захов,
2. Костадин Танев, 3. Илија Илиев,
4. Дело Баколов,
5. Мито Терзиев,
6. Ристо Гајдациев,
7. Јано Владајоки од Дојран.
Спрема нив во затворот е применуван специјален режим. Осввн што биле измачувани во самица, неколку пати ги соблекувале голи и со ортоми аколу вратот ги терале како коњи да вршат трње. Сведоците на оваа крајно нечовечка глетка, а тоа се нивните снови и ќерки, и денес по толку години со презир и големо огорчување зборуваат: Единствена нивна вина се состоела во тоа што дале клетва дека верво ќе и служат на Организацијата, и поради тоа, што од селото имало голем број дезертери и бегалци во Струмица.
с. Фурка
1. Ленка Савоава Гал’бова, осудена оо казна затвор, поради обид на нејзиниот маж Андон да дезертира од српската војска;
2. Велика Јанева, осудена;
3. Шика Танева, осудена;
4. Каранфила Накева, осудена;
Овие жени по завршувањето на војната повторно биле осудени со казна затвор заедно со 43 мажи, кои дале клетва дека верно ќе и служат на ВМРО.
с. Градец
Во поглед на мобилизацијата имало иста судбина како с. Богородица. Но, за разлика од друште населени места, воените обврзници од Градец биле и затвореници. Имено, поради зачестените атентати на железничката линија Гевгелија — Велес, српсмите власти одлучиле жителите на ова населено место, почнувајќи од малолетните деца до најстарите луѓе, сите да бидат осудени со казна затвор. Ваков пример не е забележан во историјата. Селаните на с. Градец биле затворени во поранешниот турски затвор во Дојран каде што биле изложени на такви тортури, од кои, поради писоците и плачот во затворот, жителите на Дојран 7—10 дена не можеле да заспијат. Граѓаните од Дојран избрале делегација од своите редоБИ која побарала прием кај околискиот началник на кого, од името на сите граѓани, му била предадена претставка во која, меѓу другото, стоело: „Ние бараме, доколку затворениците од Градец имаат вина, да бидат стрелани. Молиме да се престане со измачувањата затоа што и ние и нашите деца поввќе од една недела не сме спиеле”. Во истото време, до околискиот началник во Дојран дошло писмо од ВМРО во кое одговорноста за подметнатата бомба на железничката линија кај с. Градец ВМРО ја презема како свое дело, а не дека е дело на селаните од Градец. По овие две интервенции селаните биле ослободени од затворските визби, но затоа пак, во редовите на српската армија биле мобилизирани сите мажи за кои српските воени власти дале мислење дека се способни да носат оружје. Според нецелосните податоци, од село Градец биле мо
билизирани околу 50—60 мажи кои, речиш, сите биле испотепани. До овој момент е утврдено дека како војници на српската војска од Градец животите ги загубиле:
1. Илија Парталов
2. Костадин Свмендолов
3. Иван Павлов
4. Каранфил Кочвв
5. Никола Костадинов
6. Атанас Стоилов
7. Христо Греов
8. Лазар Греов
9. Илија Левичаров

10. Костадин Невеселов
11. Георчти Зајков
12. Андон Патаров
13. Георш Патагров
14. Ефтим Патаров
15. Петре Минзилов
16. Васил Бојков
17. Андон Кирмов
18. Гоне Башчаушов
19. Андреа Јава^ников 20
Покрај споменатите, немало семејство во Градец кое меѓу 1913—1915 г. не дало жртва на теророт или затвореник. Заедно со мажите, во затворите лежеле и голем број жени. Меѓу жените најмногу се споменува името на војвотката Неда Ризманова (во српските извори окарактеризирана како најопасен престапник во реонот на Повардарјето). Таа со Георги Танев и Димитар Николов, во почетокот на 1914 г., биле фатени од српска потера и обвинети за подметнување на експлозив на железничката линија
Гевгелија — Вепес. За време на истрагата Неда била тепана и бесена со главата надолу, но сепак не предала човек на Организацијата. Била осудена па доживотна робија и беследно исчезнала. Иако во некои извори се споменува дека е родена во Тиквешко, според сведоштвото на П. Н. Градечки со сигурност може да се каже дека Неда Ризманова е родум од с. Градец и е во блиска родбинска врска со Митра Ризманова и Марија Ризманова, жртвите на теророт од четниците на Јајаага.
Во врска со настаните во Градец, во спомените Градечки вели: „Меѓу 1913—1915 г. целото население на Градец страдаше. Сите мажи и жени поминавме низ затворите. Со овои очи (видов кога жандармите тепаа една жена, а таванот на просторијата беше испрскан со крв. На дојранчани не им дадовме да спијат. Тие се исплашија и сакаа да се иселат. Беше ужасно време. И жените мораа да бидат комити. Ужасите што се случија во Градец, како и с’скањата на Турците, се една од причините што ја предизвика Валандовскоудовската атака на „Тежок петок” во 1915 г., а потоа дојде и до војна”.
с. Стојаково
1. Шеќерина Узунова
2. Менка Мандалова
3. Христо Узунов
4. Тано Брзалов
Сите овие биле осудени и лежеле затвор.
Првите 10 дена додека траела истрагата тие лежале во затворот во Гевгелија, потоа биле спроведени во Кавадарци, па во скопсмиот затвор. „Жените — вели Христо Узунов, ги оставија во Скопје, а мене и Тано Брзаков не поведоа пешки за Урошевац и Призрен. Бидејќи бев во години ми откажаа нозете и им реков на жандармите оти натаму не можам да одам. Прво сакаа да ме присилат, но кога се убедија дека навистина ми откажаа нозете, се договорија: „ајде да го фрлиме во реката, ќе го изедат волците и лисиците”. Така и оторија. Ме бутнаа во еден длабок дол и почнав да се трклам надолу. Целото тело и
лицето ми се повредија, паднав во бессознание. Случајно сум се закачил на една смрека и сум висел. Едно време се освестив, вовдов дека крвта ми се стврднала, но сепак собрав сили и се вратив назад кон Скопје. Подорна разбрав дека многу била тепана и Стана Арнаудова и неколку други селани од Стојаково. Голем тепач беше станал Глигор Рамаданов. Србите го поставиле за кметоки наместник на Стојаково. На страна на Србите поминаа и: Фипо Стамкоѕ, Глигор Доневчин, Стојко Бојмалиев и Тануш Палурски. Во 1915 г. освен Тануш кој е помилуван поради жвна му, сите друш беа избиени во една водвница кај с. Мрзенци од страна на бугарските војници. Заедно со нив е убиен и Влавот Данка, војвода од Гевгелија” .
с. Казан Дол
Од ова село од четниците и жандармите биле избодени и фрлени во реката Вардар шестмина Турци. Тие биле убиени затоа што соработувале со четите на ВМРО, а првку нив и со Турската чета за која ваќе стана збор.
Тепани, затворани и убиени Турци имало и од другите села на Дојранска и Валандовска околија. Токму поради тоа, за време на Валандовокоудовската атака, во април 1915 г., Турците од овие две околии зеле масовно учество.