Стефан Влахов Мицов

HTTP Error 503. The service is unavailable.

Стефан Влахов Мицов

За да биде запознаен еден народ, не се доволни само знаењата за економските и општествените можности. Гоце Делчев има речено: „Јас го разбирам светот единствено како поле за културно натпреварување меѓу народите.“ Со обидите да се сплеткари и манипулира со културната размена, политиката не само што ја нарушува чистотата на тоа натпреварување туку и создава лажни претстави како за „своето“, така и за „туѓото“. Познато е дека војната е продолжение на политиката со други средства. Во таа смисла може да кажеме дека културата е продолжување на војната, но со мирни средства. Со два збора - војната и културата се две оружја (воено и мирно) на политиката, а нејзината основа е економијата. Се разбира, политиката на една држава зависи од зрелоста на општеството, на нациите. Таквата зрелост ја определува содржината на покажаните материјални и духовни вредности. Високомерниот однос кон „туѓото“ во повеќето случаи не само што е доказ за комплекси, туку означува и негрижа кон „своето“. Од 19 век, кога почнува да се создава новата бугарска култура, до денес се забележуваат две тенденции. Првата е поврзана со неуважување кон самите бугарски творци. Периодично, со оглед на политичката конјуктура, биле коригирани творби и на најпознати автори како Христо Ботев. Таа кастрација се врши и денес со пиеси на Јаворов и Јовков. Втората тенденција е поврзана со побугарчувањето на туѓи уметнички творби. Порочната практика во театарските дела почнува во 1856 година кога во Шумен се играла една слаба, но тогаш многу популарна пиеса „Многустрадалната Геновева“. И во тој момент бугарските режисери го побугарчуваат Шекспир за да го „актуализираат“. Земаат оригинални текстови од неговите пиеси и од дела на Сервантес, Горки и др. Обидите за коавторство со светски писатели не се само смешни, туку не се ниту појава на деградација, бидејќи деградација означува разурнување на нешто веќе изградено. Најточно е да се каже - природна деформација. Дури при современиот хаос, европските режисери, на пример, се однесуваат со почит кон творците пред нив и не се осмелуваат да променат ниту збор на Шекспир. Бугарскиот Бај Гањо пак се однесува со насмевка кон нив и се гордее со својата „слободоумност“. Демек, со својата простотија. Во времето на Живков во Бугарија се преведуваа туѓи книги само ако пред тоа биле преведени во Советскиот Сојуз. Од Запад беа преведувани само „прогресивни“ автори. Само што и тие писатели понекогаш го критикуваа социјализмот за едно или за друго. Тогаш, независно од договорот, авторските права и т.н. во бугарскиот превод таквите текстови беа скратувани. Дури и ако беа останале во рускиот превод. Книгите се појавува не само со разнебитена содржина и сиже (замислете си што останува од роман скратен на десетина места по неколку страници), а и стокмени со обемни предговори. Во нив партиските редактори или преведувачи објаснуваа како треба да биде читана соодветната книга. Што дотичниот „прогресивен“ западен автор не успеал да види и како треба да пишува во иднина. Тука веќе побугарчувањето буквално се осуштествуваше со цензура. Зошто воопшто се правеа такви сакати преводи? За да се врши пропаганда дека социјализмот е отворен за сите „вистински вредности“. Пред дваесет години социјализмот официјално си замина, но побугарчувањето и цензурата останаа. Бидејќи и едното и другото во Бугарија не беа резултат на општествениот систем, туку на комплексираната и исфрустрирана психа. Своевремено проф. Бистра Цветкова беше авторитетен проучувач на Балканот и добитник на Хердеровата награда. Во изданијата подготвени од неа „Француски патописи за Балканот (15-18 век)“, Софија, 1976 г., таа не вклучи патописци кои говорат за Македонци и за Македонија. А таму каде што тоа не можеше да биде одбегнато, со забелешки читателите беа советувани каде што ќе го сретнат името Македонци да мислат дека станува збор за Бугари. Книгата од Серж Мете „Историја на Албанците“, преведена во тековната 2009 г. беше опремена со опширен предговор од Антон Прванов. Мете е француски научник од албанско потекло и во Бугарија книгата му е преведена бидејќи му служи на бугарскиот национализам во однос на Македонија. Само што на издавачите и на Антон Прванов, кој исто така се занимава со балканската историја, Мете им се видел преголем националист за самата Албанија. Историски, пак, Бугарија има претензии не само кон Македонија туку и кон Албанија. Да не заборавиме дека бугарскиот Санстефански сон опфаќа и албански територии, а бугарските туристи Дурас го гледаат како стар бугарски град. Во својот предговор Прванов го потсетува Мете за „бугарското“ минато на Албанија. Неодамна друг проучувач на Балканот, проф. Крсто Манчев, го подри бугарскиот национализам. Каракачановото ВМРО побара да му се одземат сите научни звања и титули. Поради што се случи скандалот? Неколку децении тој професор од бугарската академија беше ортодоксен историчар и националист. Роден е во Царибродско (Димитровградско), а во 1949 г. емигрира во Бугарија како противник на Тито. Денес е веќе на 83 години, прави процена на својот живот и не сака да си замине од светот со нечиста совест. Затоа издаде четири тома „Историја на Балканот“ во кои ја застапува тезата дека имено национализмот е главната причина за сите трагедии на полуостровот. По повод неговата последна книга „Крвавиот крај на Југославија“ (чијашто промоција, внимавајте, беше во една библиотека во Симеоновград, дури до границата со Турција), проф. Манчев даде неколку интервјуа. Во нив изјави дека бугарската историја е фалсификувана и постави редица прашања сврзани со Македонија, со малцинствата, со т.н. турско ропство и друго. „Дали Бугаринот си ги поставил тие прашања? Ами, не си ги поставил бидејќи нема кој да му каже, а ако некој како мене му ги постави, ќе отиде во затвор. Или нема да може да смета на никаква кариера. Јас не го сакам тоа, веќе сум пензионер, не ме интересира. Само ако ми ја одземат пензијата, ќе ме упропастат“. Проф. Манчев ја подига зависта за ситуацијата во Бугарија пред надворешниот свет. Ситуација која тие што живеат тука ја познаваат одлично, како и неможноста да учат, како и бркањето од работа ако откажат да го поддржат бугарскиот државен шовинизам. „Македонија е постојна реалност. И таму, во таа Македонија, може да има некој што сака да е Бугарин. Но, мнозинството се Македонци, така се изјаснуваат, или можеби тоа е нешто што јас не го знам. Тоа е реалноста и таа треба да се прифати. Јас лично, ако ме прашувате, не одобрувам да има министер за Бугарите надвор од Бугарија. Абе, замислете си Турција да назначи министер за Турците во Бугарија. Како ќе изгледа тоа, некој нивен министер да се занимава со нив. Така изгледа сега Божидар во Македонија“. Професорот го урива и митот дека македонизмот е во служба на интересите на Србија: „Македонизмот е антибугарски. Тоа треба многу добро да го разбереме. Тој не е просрпски, ниту пробугарски затоа што си е македонски национализам“. Во ист дух ги прави прав и пепел тврдењата на министерот без портфел дека немало докази за постоење на македонската нација. По повод кампањата што се води против 25- минутните вести на турски јазик, проф. Манчев директно обвинува: „Важечкиот ни устав тврди дека Бугарија е еднонационална држава. Тоа тврдење е чиста дискриминација и асимилација, издигнати до уставни норми. Па кој не знае дека освен на милиони Бугари, Бугарија е општество и на неколку стотини илјади бугарски Турци и уште повеќе бугарски Роми. Тоталитарната државна пропаганда ги претвора бугарските граѓани во слуги на политичката конјуктура, во „стадо‘ според проф. Манчев: „Но ние како го пречекавме Хитлер во 41- та година? По 42 -та како плачевме за цар Борис- јас сум сведок на тоа. По 44-та година како ги пречекавме Русите, по 46-тата како го пречекавме Тито, во 48-та како му се потсмевавме, по 1949 како вриштевме по плоштадите „Смрт за Трајчо Костов“. Во денешната божем демократска Бугарија периодично продолжуваат атаките и ударите против сите кои сакаат да мислат слободно и ги изразуваат гласно своите ставови. Активисти на ВМРО и АТАКА на 28 ноември цел ден го беа окупирале форумот каде што се одржуваше симпозиумот „Тоталитаризмите на 20-тиот век во споредбена перспектива“. Повод за нивната војна беше присуството на светскиот австриски историчар проф. Улф Врунбауер кој што со години пишува за фалсификувањето и фалсификаторите на бугарската историја. Со два збора- човек за отстрел, според критериумите на шовинистите. Во времето на социјализмот сите Бугари тврдеа дека се разбираат од фудбал. По 1989 г. кон фудбалот ја придодадоа и политиката. Денес веќе освен од фудбал и политика сите се разбираат и од историја. До степен на видовитост. Пред неколку дена во Бугарија се појави книгата на Мајкл Палин „Нова Европа“. Палин е познат англиски писател и патописец, автор на филмови и тв емисии популарни во целиот свет. Некои од неговите книги, во кои соработува со не помалку познатиот фотограф Базил Пао, се „Околу светот за 80 денови“, „Од еден до друг пол“, „Авантурата Хемингвеј“, „Хималаите“. Нивната популарност се темели на големите познавања на авторот и умешноста да ја долови суштината на нештата во наизглед ситни детали, да пишува привлечно и мудро. Во „Нова Европа“ Палин го задржува вниманието на државите од Балканот и Источна Европа“. к*риозитетно е што бугарската преведувачка на книгата, Татјана (Тања) Виронова, решила да влезе во конфликт со авторот што го превела. Чудо невидено во светот, но не и во Бугарија! Ако некоја книга не ти се допаѓа, зошто ја преведуваш? Има само две објаснувања- или исполнува политичка порачка или манифестира лични комплекси на грбот на познат писател. Сведоштво за второто се нејзините многубројни појаснувања на преведувачката, кои што ги преповторуваат зборовите на авторот. На пример кога Палан пишува за вознесувањето на Дева Марија, Виронова дополнува: „Денот на преминувањето во рајот на земното тело на Дева Марија се одбележува од црквата на 15 август“. Тоа веднаш раѓа прашање: Од која црква? Зошто според Грегоријанскиот календар вознесувањето е на 15 август, но според Јулијанскиот што важи во Русија, Македонија, Србија тој празник е на 28 август. Значи со објаснувањата преведувачката всушност замешува каша. Сведоштво, пак, за политичка порачка се нејзините реплики во однос на историјата. Работата е во тоа, Палин е слободен мислител, истражувач и набљудувач кој воопшто не се интересира за мераците на бугарскиот шовинизам. Во својот дел за Македонија, откако соопштува, дека таа била најсиромашната држава на поранешна Југославија, тој продолжува: „ Сепак има нешто во тој прв поглед кон Македонија, кое што дава сила и духовност и што те тера да чувствуваш дека што и да и се случило на државата тоа била привремена грешка. Се наоѓа, во еден агол на Европа, каде историјата не се создавала, туку едноставно се страдала“. И уште: „ За разлика од удобната Хрватска и пренебрегнатата Албанија, Македонија е држава, што се обидува да му покаже на светот дека треба сериозно да биде прифатена. „. Откако ја поминува бугарската граница кај Ѓуешево, Палин се згрозува од прочуената бугарска нечистотија. Разочаран е и од бугарската престолнина: „ Софија не е грандиозен ниту впечатлив град. Бугарите, како што изгледа, не прават исклучоци“. Авторот ја посетува нова Европа во периодот 2006- 2007 г. така што впечатоците му се актуелни. Впрочем, еден од бугарските собеседници на Палин. филмскиот деец Стефан Китанов- Кита го потврдува скептицизмот кон бугарската историја: „ Кита ги витка рамениците на промислата и побарувањата во нивната историја. Што можеш да очекуваш од луѓе, рече тој, кои кимаат со главата за не и ја клатат главата за да“. Слични откритија делуваат како црвената боја на бик на преведувачката Виренова и таа се претвора во цензор: „ Според зачуваното право на преведувач (от кога преведувачите станаа историчари?) должна сум да одбележам дека авторот е во длабока заблуда во однос на бугарската и македонската историја“. Зошто? Бидејќи Палин го посочува научното сфаќање дека ученикот на свети Кирил, Климент „измислил една нова азбука - наречена кирилица, која се уште е во употреба во цела Русија, како и тука во Македонија“. Виранова е бесна, дека авторот никаде на ја споменувал Бугарија и во гневот изродува невидена глупост: „Како што е познато термин словенски јазик нема“. Сосема спротивно. Само во Бугарија книгите напишани на старословенски јазик се примаат како напишани на „старобугарски“. Преведувачката му се лути на Палин кој пишува дека Самуил „ бил крунисан за цар на Македонија со престолнина во Охрид и граници кои го опфаќале речиси целиот Балкан. Таа се покажала како една од најкраткотрајните империи“. Виренова се возбудува од соопштувањето за „ скоро откриени византиско- македонски наоди од осми- деветти век“. И како капак на се демонстрира незнаење кога ги пресметува годините во кои Бугарија е под османлиска власт. Заклучок од сето тоа е дека кога ви преведуваат книга во Бугарија треба да одберете не само издавач туку и преведувач.

Авторот е универзитетски професор