Познати жени во историјата

Румена војвода

Румена војвода спаѓа во групата опеаните жени во македонската историја. Таа била водач на една од најпрочуените ајдучки дружини за која, покрај дружината на дедо Иљо Малешевски, се знае нешто повеќе. Румена била под силно влијание на подвизите на Дедо Иљо, војводата Малешевски66 како што впрочем била и родената сестра на Илија Марков Малешевски, Марија Маркова која голем дел од својот живот го поминала во борбените редови на балканските народи против османската власт, рамо до рамо со војводата Малешевски67.

Судбината на Румена Георгиева (татко и се викал Ѓорги) е слична како онаа на многу ајдути, но нејзиниот крај е малку поспецифичен зашто завршува со подло убиство од раката на свој соборец, во едно од крвавите македонски меѓусебни убивања. Родена е во селото Ѓушево (Ѓуешево) според некои податоци во 1826, а според други во 1831 година. "Како убава, снажна и способна девојка" во 1843 година се омажила со својот соселанец Ѓорѓи. Во 1851 година таа родила еден син - Андон, а кога синот имал 4 години, некаде во 1855 година, по една расправа со Османлиите таа заминала во гората со околу 15-тина заколнати ајдути, да се бори против насилниците кои се изживувале врз незаштитеното македонско население.

Уште како девојка Румена била грабната од кривопаланечкиот кајмакам, но селаните од неколку села дале отпор. Четириесет од нив биле врзани како бунтовници, но, на крајот биле ослободени заедно со Румена. Според кажувањата на некои нејзини современици што ги запишал Ефтим Каранов, откако се омажила имала врски со некои сејмени од Кулата на Деве Баир и со некои арамии. Во случај на било какво убиство по патиштата, властите секогаш ја барале Румена. "Ту ја носеле на истрага во Паланка; ту ја мачеле да ја потурчат. Татко и го одвеле во Скопје, го држеле една годика во затвор. Се вратил болен и умрел. Една голема потера пристигнала дури од Нишко за прогонување на Дедо Иљовата чета; ја фатиле Румена и ја тепале на сред село да каже нешто ако знае; кога ја тепале молчела, но кога станала гордо се издигнала и рекла: Има да видите.

Непосредниот повод за одметнувањето на Румена во споменатата 1855 година било нејзиното скарување со некој Турчин и неговото убивање. Тогаш оставајќи аманет до семејството да го чуваат нејзиниот син единец Андон, таа изјавила: "Ајдутин сум, целиот свет пропиштел на мене! Штом е така нека станам ајдутин...". Потоа заедно со ковачот од село К'ркља (Стојан Ковачот или Стојан К'ркљански) си дале клетва за посестримство и побратимство и одлучиле да соберат ајдучка чета, на која војвода ќе биде Румена, а бајрактар Стојан. Дружината била набрзо составена, а биле обезбедени и јатаци.

Во периодот од 1856 до 1860 година (според други податоци од 1858 до 1861 година) дружината на Румена непрекинато ги заплашувала насилниците, а посебно беговите кои, и покрај многу обиди, не можеле да ја фатат. Станала прочуена "Планинска царица". Под вештото раководство на Румена и Стојан, нивната дружина развила богата дејност, ликвидирајќи неколку турски арамиски чети, одделни насилници и др. Против дружината доаѓале многу потери од околните градови, а една и од Битола, но со помошта на бројните јатаци и на селаните, таа секогаш успевала да избега, префрлувајќи се од еден крај во друг. Се тврди дека Румена ги напаѓала и христијаните, особено чорбаџиите, а секако и предавниците и соработниците со османските власти и бегови.

Дружината на Румена дејствувала самостојно, но кога зачестиле потерите се обидела да се поврзе со дружината на Иљо Малешевски. Во истото време војводата Малешевски бил во Србија, а Румена успеала да стигне дел од неговата дружина во областа на Врање. Сепак, во тоа време тешко можело да се прифати жена-ајдутин, така што ајдутите на Иљо Малешевски се однесувале со презир и омаловажување кон неа. Неприфатена, четата на Румена се вратила на својот терен, но под силниот притисок што дотогаш го поднесувала, почнале внатрешни несогласија и сомнеж во побратимството и посестримството помеѓу Румена и Стојан. Ајдутите почнале да веруваат дека причина за неуспесите на дружината било токму распаѓањето на ова побратимството и посестримство.

Еден ден, кога дружината се наоѓала во некои колиби меѓу селата Градец и Габер - Кривопаланечко, се случил еден од ретките трагични настани во македонското ајдутство. Ајдучките другари на Румена и Стојан, Спасе од с.Градец и Милко Патлиџанот од с. Габер го извршиле најлошото. Според Каранов, "Спасе бил физички и морално ниско, црно човече и тој најмногу ги напаѓал Румена и Стојан зашто сакал да стане војвода. Тој велел Не прилега жена да не води!' Бил мошне задоволен кога убедил неколцина од дружината за да ја убијат Румена и тоа под оправдување дека таа го изневерила посестримството". И така Спасе и Милко, наместо да се одделат и да формираат посебна чета, кога Румена и Стојан спиеле во колибата, со дрва ги убиле.

За убиството на Румена и Стојан постојат повеќе верзии, но најприфатлива е онаа што ја запишал Каранов, бидејќи истата му ја раскажал самиот Спасе, кој живеел извесно време во Ќустендил и неколку години пред 1886 година умрел таму. Така, Румена и Стојан биле подло убиени, не од претставниците на османската власт, туку од своите содругари. Мотивот за убиството лежел во преголемите амбиции на едно "физички и морално ниско, црно човече", на нивниот другар Спасе, но, според други кажувања тие биле убиени од свој четник потплатен за таа крвава работа. Каранов наведува дека тоа се случило во 1861 година, но според некои истражувања убиството на Румена и Стојан, како и убиствата на нивните противници, значи и растурањето на дружината, станало во 1862 година.

Веднаш по убиството на Румена и Стојан, дружината го избрала за војвода Спасета и повторно положила заклетва на верност. Но, дружината броела само петмина, зашто другите ја напуштиле. Овие дејствувале неколку месеци. Потоа Милко и Пешо дедо Пејчинов и двајца други ајдути, кои биле сметани за виновни за смртта на Румена и Стојан, на спиење биле убиени во с. Жидилово, Кривопаланечко. Убиството го извршил другарот на убиените, Стоилко од с. Трново, Кривопаланечко, кој по извршената одмазда се предал на властите. Војводата Спасе останал жив, зашто тој ден отсуствувал78. Така братоубиствено завршила дејноста на оваа истакната ајдучка дружина, која развила значајна дејност во заштита на народот, а особено на сиромаштијата од злоделата на грабежите на разните разбојници и од самоволијата на претставниците на османските власти.

Убиството на Румена војвода и на бајрактарот Стојан Ковачот спаѓа меѓу првите вакви забележани убиства за време на османското владеење од поновата историја во низата на македонски жртви од македонски убијци или предавници.