Сон

• Потреба од спиење

Човековиот животен ритам зависи од многу чинители. Како еден од најважните, кој влијае на човековиот организам, е ритамот на сменувањето на денот и ноќта, кој од своја страна има и директно влијание врз неговите активности. Така во текот на денот интензитетот на човековите активности е исклучително голем, додека со приближувањето на ноќта тој се намалува, се до моментот кога се оди на спиење и кога отпочнува фазата на одмор, опуштање и закрепнување. Бидејќи на човек му се потребни најмалку осум часа ноќен одмор во текот на едно деноноќие, произлегува дека тој скоро една третина од животот ја поминува во спиење. Ова на прв поглед изгледа како голем губиток на времето во човековиот живот. Бидејќи без ноќниот одмор не е можен животот, односно дека спиењето е неодминлива потреба без која човек не може да опстане, произлегува дека при спиењето во човековиот организам се одигруваат многу важни процеси.

• Спиењето е состојба што се карактеризира со привремено, моментално и повратно прекинување на будноста и губење на свеста. Тоа му е потребно на организмот за да може телото да се регенерира односно ткивата да се обноват, штетните материи од телото целосно да се излачат како и да се заменат мртвите клетки. Со намалување на работата на органите во телото иопуштање на мускулатурата се овозможува тие да се одморат. Се намалува температурата на телото, отчукувањата на срцето се забавуваат, крвниот притисок и базниот метаболизам (топлината што телото ја емитира во мирна состојба), опаѓаат за околу 10 отсто. Бебињата спијат и повеќе од 20 часа дневно, возрасните 7 до 9 часа, а стогодишниците само пет. Циклусот на спиењето е само еден од неколкуте ритми што се сменуваат во нашиот организам при што процесот на спиење го контролира внатрешниот биолошки часовник кој чука цел живот.

• Истражувања

Бидејќи нервната мрежа на централниот нервен систем, заедно со мозокот и остантите мозочни органи, представува високо структуриран збир на милјарди неврони кои дневно прибираат и преработуваат на милиони информации, на прв поглед изгледа невозможно да се разјасни нивната работа, односно на кој начин тие меѓусебно функционираат и како ја усогласуваат меѓусебната работа.

Но, за да се одгонетне улогата на спиењето, со помош на современи технички помагала извршени се разни експерименти и истражувања при што научниците внимателно го снимале и анализирале функционирањето на мозокот, мускулите и на целиот организам, на илјадници доброволци кои пред да тргнат на спиење се „приклучуваат“ на голем број електронски и други направи. Сите реакции на нивниот организам се снимаат и научниците денес зборуваат дека е можно да се разбере тоа што условно се нарекува „структура на сонот“.

Со испитувањето се дошло до сознание дека ноќното спиење не е некоја линеарна состојба, туку дека тоа се одвива во неколку циклуси со неизедначено траење, со кратки интервали помеѓу нив и дека траат помеѓу еден и пол и два часа. Циклусите пак се состојат од фази на спиење. Тие се делат, како прво, во две главни фази: фаза на спиење и фаза на сонување. Фазата на сонување скоро секогаш ја следи фазата на спиење, бидејќи секој циклус на спиење по правило завршува со сонување. За време на спиењето организмот не е пасивен, туку само се прераспределуваат активностите со кои управува нашиот внатрешен биолошки часовник.

Циклусот на спиењето можеме да го поделиме во 3 до 4 фази или подфази. Од будната состојба до спиењето следи лесен сон кој трае само неколку минути. Во фазата заспивање мислите почнуваат да лутаат и летаат секаде наоколу , нозете стануваат тешки, очите капаци се затвoраат. Во исто време нашето тело се опушта со намалување на активностите. Се намалува телесната температура, срцето чука позабавено, дишењето е се поплитко, а мускулатурата поопуштена. Во оваа фаза e можно, понекогаш, да се појават и првите кратки сонувања.

Во втората фаза сонот е нешто подолг. Третата фаза претставува степенување на претходната фаза. Сега следи длабок сон за кое време телото се регенерира, односно организмот најдобро се закрепнува. Тогаш дишењето е мирно и рамномерно, организмот како да е исклучен од своето окружување. Клетките се делат позасилено , а особено е активен имунолошкиот систем кој се обновува.

Дека во оваа фаза се врши растење докажано е со испитување на повеќе деца кои спиеле во иста соба. Кога за време на фазата длабок сон некои од децата биле будни и правеле врева, немало растење, додека при спиење во потполн мир, во фазата длабок сон утврдено е забележително растење, при повеќедневното испитување на спиењето. Како резултат на звукот, несвесните автоматски реакции на звук го активираат симпатичниот нервен систем одговорен за стресни ситуации, па фазата спиење „длабок сон“ е онезвозможено да се активира. Како заклучок следи дека за отпочнување на таа фаза и за одигрување на одредени процеси, како на пример растењето, потребен е потполн мир и опуштеност, (сетилата на организмот не треба да регистрираат никави вознемирувачки сигнали).

• По фазата длабок сон скоро секогаш следи фазата на сонување наречена РЕМ фаза (Rapid Eye Movement) или фаза на брз сон. Тоа е период во кој се сонува живо и немирно. Фазата на „брз“ сон се карактеризира со потполно опуштање на сите мускули и со голема мозочна активност (брзи бранови), како и со брзи движења на очите, кои под очните капаци се движат како да следат некое спортско надметнување. Оваа противречност меѓу опуштеноста на мускулите и забрзаните други активности бил поводот оваа фаза да се нарече „парадоксален сон“. Во тој период дишењето станува нерамномерно, спијачот го запира здивот и по десетина и повеќе секунди, што може штетно па и опасно да делува на организамот на човекот. Свој правилен ритам на работа губи и срцето и застанува и по неколку секунди, што се очитува најпрво по нагол пораст, а потоа по нагол пад на артерискиот притисок. Се се случува како во тој период да закажале големите системи на контрола за функционирање на организмот. Утврдено е исто така дека содржината на сонот во оваа фаза краткотрајно се меморира, но се памтат само оние соништа кои создаваат страв и неспокојство.

Овој циклус на спиење се повторува 4 до 6 пати во текот на ноќта, при што доколку нема кошмарни соништа, од циклус во циклус се поминува без будење. Првата фаза на длабоко спиење, како што е кажано, трае 90 до 120 минути, а РЕМ фазата од неколку секунди до околу 10 минути во почетниот циклус. Во фазите кои следуваат се намалува фазата на длабоко спиење, а се продолжува РЕМ-фазата која може да трае и до 40 и повеќе минути во последниот циклус.

Во текот на циклусот утврдени се и најмалку по две свртувања на положбата на телото, од вкупно 8 до 12 поголеми свртувања во текот на една ноќ.

Исто така, со следење на мозочната бранова активност при разните експерименти и испитувања на сотојбите при спиењето и сонувањето, утврдени се и одредени типови на бранови (алфа, бета, тета и делта бранови), а кои се раликуваат како по фрекфенцијата (број на циклуси во секунда), така и по интензитетот (амплитудата) на брановите, а во зависност од фазата на спиење и сонување. Истите не се строго дефинирани, бидејќи фрекфенцијата на брановите линеарно се намалува од фаза на будност, па до фаза на длабок сон, односно до појавата на сонот, додека амплитудата ја одредува карактеристиката на видот на бранот.

• При будна состојба не постои строго дефинирана состојба со брановите. Но при будна состојба со интензивна насочена мисловна активност, се појавуваат брзите бета бранови (13 - 17 ц/с), кои се со среден интензитет. При заспивањето и лесениот сон, кога телото е отпуштено и се релаксира, се појавуваат алфа брановите со смалена фрекфенција (8 - 12 ц/с) и со смален интензитет. Во наредната фаза на среден сон, уште се намалува фрекфенцијата (4 - 7 ц/с) како и интенизитетот на брановите. Во фазата длабок сон се појавуваат спорите делта бранови со сосема смалена фрекфенција ( 2 - 3 ц/с), но со многу повисок интензитет (амплитуда) од бета брановите, кога се вршат и главните процеси на одмарање и регенерација на организмот. По фазата „длабок сон“ следи РЕМ фазата на „брз сон“ кај која се појавуваат бета брановите слични на брановите како во будна состојба. Истите се прикажани на десната страна од цртежот, даден подолу, заедно со горе наведените циклуси и фази.

• Продолжетокот следи!

•  Алекс

•