ПОСТЕЊЕ

Милосрдниот Бог, преку Своите свети апостоли и преку светите отци, светители и учители на црквата, востановил различни подвизи спасоносни за душата, меѓу кои е и постот, со кој се врзува и се скротува нашето тело. Главата на сите добродетели е – молитвата, а нивниот темел е – постот. Постот е постојана умереност во јадењето со разумна строгост.
Горд човеку! Ти со твојот ум толку многу и толку високо фантазираш, а тој е– во целосна и постојана зависност од желудецот! Законот за постот, бидејќи е надворешен закон за стомакот, всушност е закон за умот.
Умот, тој цар во човекот, доколку сака да го оствари своето право на власт и да го запази, должен е, пред сe, да му се покори на законот на постот. Дури тогаш постојано ќе биде бодар и светол; дури тогаш ќе може да господари над желбите на срцето и на телото; дури тогаш ќе може, со постојана трезвеност, да ги изучува евангелските заповеди и да ги следи.
На штотуку создадениот човек, внесен во рајот, му била дадена само една заповед – заповед за постот. Една единствена заповед била дадена затоа што таа била доволна првосоздадениот човек за ја запази својата непорочност. Таа заповед не се однесувала на количеството на храната, туку забранувала одреден нејзин вид.
Заповедта за постот, којашто на човекот во рајот му ја објавил Бог, е толку важна што, заедно со неа, е изречена и заканата со казна за случај таа да биде прекршена. Казната се состоела од вечната смрт за човекот. И денес гревовната смрт продолжува да ги погодува оние што ја нарушуваат светата заповед за постот. Оној кој нема да ја запази умереноста и потребната разумност во однос на храната, не може да го скроти гневот, се препушта на мрзливост, на унинија и тагување, станува слуга на суетата и пребивалиште на гордоста којашто во човекот ја воведува неговата плотска состојба, а која најмногу се јавува поради раскошот и изобилството на трпезата.
Заповедта на постот ја возобновило и ја потврдило Евангелието. Само пазете се: вашите срца да не бидат оптоварени со прејадување и пијанство (Лука 21:34) – е Господово завештание. Прејадувањето и претераното пиење му носат отежнување не само на телото, туку и на умот и на срцето, односно го воведуваат човекот со душата и со телото во плотска состојба.
Напротив, постот го воведува христијанинот во духовна состојба. Оној што е очистен со постот – смирен е со духот, целомудрен, скромен, молчалив, чувствителен, со убави чувства во срцето и во мислите, лесен е со телото, способен е за духовни подвизи и за созерцување, способен е да ги прима Божјите благодати.
Телесниот човек во целост е потонат во гревовни наслади. Тој е сладострасен и по телото и по срцето и по умот, и не е способен не само за духовните наслади и за примањето на Божествената благодат, туку и за покајание. Тој е наполно неспособен за духовни дела: прикован е за земјата, потонат во материјалноста, уште во текот на животот е – мртов со душата.
Тешко вам, преситени сега, оти ќе огладните (Лука 6:25). Ова им го кажува Словото Божјо на оние што ја нарушуваат заповедта на светиот пост. Со што ќе се храните во вечноста, кога тука сте се научиле само да се прејадувате и да се насладувате со материјалното, со нешта коишто ги нема на небото? Со што ќе се храните во вечноста кога не сте вкусиле ниту едно небесно добро? Како можете да се храните и да се насладувате со небесни добра, кога не сте ги засакале, туку ви се омрзнати?
Насушниот леб за христијаните е – Христос. Постојаното јадење на тој леб – тоа е спасоносната наслада на која се повикани сите христијани. Храни се постојано со Словото Божјо; храни се постојано со исполнување на заповедите Христови.
„Од каде да започнеме – прашува св. Макариј Велики – ние кои никогаш не сме се занимавале со истражување на нашите срца? Стоејќи надвор, да чукаме со пост и со молитва, како што заповедал Господ: чукајте и ќе ви се отвори (Матеј 7:7)." Овој подвиг, што ни го предлага еден од најголемите учители на монаштвото, бил подвиг на светите апостоли. Преку тој подвиг тие се удостоиле да ја чујат објавата на Светиот Дух. Кога Му служеа на Господа и постеа, Духот Свети рече: „Одвојте ми го Варнава и Савла за дело, за кое ги повикав!" Тогаш тие, откако постеа и се помолија, положија раце над нив и ги пуштија (Дела 13:2-3). Од подвигот во кој биле соединети постот и молитвата, се слушнала заповедта на Духот за призивот на незнабошците во христијанство!
Какво чудесно соединување на постот и на молитвата! Молитвата е немоќна ако не се темели на постот, а постот е бесплоден ако врз него не почива молитвата.
Постот го ослободува човекот од телесните страсти, а молитвата се бори со душевните страсти, и кога ќе ги победи, го пронижува сето устројство на човекот и го очистува; во очистениот словесен храм таа го воведува Бога.
Оној што нема да ја обработи земјата и нема да ја насади, ќе го изгуби семето и наместо пченица, ќе жнее трње. Така и ние, ако го сееме семето на молитвата а не го истенчиме телото, наместо правда, ќе го донесеме гревот како плод. Молитвата ќе биде уништена и развеана со различни суетни и други помисли и фантазирања, ќе се онечисти со сладострасни чувства. Нашето тело произлезе од земја и, ако не биде обработено како земја, никогаш нема да може да го донесе плодот на правдата.
Но, ако некој со голема грижа ја обработува земјата, но ја остави непосеана, неа ќе ја прекрие коров. Така, кога телото ќе се истенчи со пост, а душата не се обработува со молитва, со читање и со смирена мудрост, постот ќе стане родител на најразлични корови – душевни страсти: гордост, суета, презир.
Што е тоа страст за прејадување и пијанство? Откако ќе ја загуби својата правилност, природната желба за храна и за пиење бара многу поголемо количество и разновидност на својствата на храната одошто е потребно за одржување на животот и на телесната сила, на кои претераното земање храна штетно влијае, ослабнувајќи ги и уништувајќи ги.
Желбата за храна се исправа со едноставна трпеза и со воздржување од прејадување и од насладување со храна. Прво треба да се напушти прејадувањето и насладувањето: со тоа желбата за храна се исправа и станува правилна. Кога, пак, желбата ќе стане правилна – таа се задоволува со едноставна храна.
Напротив, желбата за храна која се задоволува со прејадување и со насладување, постепено отапува. За да ја поттикнеме, користиме различни вкусни јадења и пијалоци. Желбата прво изгледа како да е задоволена, потоа бара повеќе, за да се претвори во болна страст којашто бара постојана наслада и прејадување, останувајќи постојано незадоволена.
Ако имаме намера да му се посветиме на служењето на Бога, во темелот на нашиот подвиг треба да го положиме постот. Главното својство на секој темел треба да биде неговата непопустлива цврстина, инаку е невозможно зданието да опстане врз него, колку и да е самото тоа цврсто. И ние никако, никогаш и под никаков изговор не смееме да дозволием да го нарушиме постот со прејадување, а особено не со опивање.
За најдобар пост светите отци го сметале земањето храна еднаш дневно, но не до заситување. Таквиот пост не го заслабнува телото, и не го отежнува со претерана храна, туку го чува способно за дејствување спасоносно за душата. Таквиот пост не претставува нешто особено, и затоа оној што пости нема причина да гордост кон која човекот толку многу е склон кога се работи за добродетелите, особено ако таа силно се истакнува.
Кој се занимава со физичка работа, или е телесно слаб, така што не може да се задоволи со земањето храна еднаш дневно, треба да јаде двапати. Постот е заради човекот, а не човекот заради постот.
Но, при секое земање храна, било да е тоа ретко или често, прејадувањето е строго забрането: тоа човекот го прави неспособен за духовни подвизи, и им ја отвора вратата за други телесни страсти.
Светите отци не го одобруваат неумерениот пост, односно долготрајно непотребно воздржување од јадење: од прекумерно воздржување и истоштеност, до која доаѓа притоа, човекот станува неспособен за духовни подвизи, често се свртува кон прејадување, често паѓа во страст на самоиздигање и во гордост.
Мошне важен е и квалитетот на храната. Забранетиот рајски плод, макар што навидум бил убав и вкусен, делувал погубно врз душата: тој и го соопштил познавањето на доброто и на злото, а со тоа ја уништил непорочноста во која биле создадени нашите претци.
И денес храната продолжува силно да дејствува врз душата, што особено може да се забележи при пиењето вино. Таквото дејство на храната се заснова на нејзиното различно дејство врз телото и крвта и на испарувањата што од желудецот се издигаат во мозокот и влијаат врз умот. Затоа сите опојни напитоци, особено од житарици, се забранети за подвижникот, зашто го лишуваат умот од трезвеност а со тоа и од победата во духовната борба. Умот што е победен, особено со сладострасни помисли, насладувајќи се со нив, се лишува од духовната благодат; тоа што е стекнато со многубројни и долготрајни напори се губи за неколку мига.
Силната храна треба да се елиминира од трпезата на подвижникот, зашто ги поттикнува телесните страсти. Најприродна храна е онаа што Творецот им ја одредил на луѓето веднаш по создавањето – храната од растителното царство. Бог им рекол на нашите прататковци: Еве, ви дадов секаков вид растение, што дава семе, и какво има по целат аземја, и секакви дрвја, што во себе имаат семе според својот род и вид: тоа да ви биде за храна! (1 Мојсеева 1:29). Дури по потопот е дозволено користењето месо (1 Мојсеева 9:3).
Растителната храна е најдобра за подвижникот. При користењето на оваа храна најлесно се чува чистотата и бодроста на умот, а со тоа и власта на умот над целиот човек; при употреба на оваа храна страстите дејствуваат послабо и човекот е поспособен да се занимава со подвизи на побожност.
Јадењата од риба, особено ако се подготвени од крупна морска риба, веќе имаат сосема други својства: тие забележително дејствуваат врз мозокот, телото се здебелува, крвта се распалува, а желудецот се исполнува со штетни слузни материи, особено при често или постојано користење.
Овој ефект е неспоредливо посилен кога се користат јадења од месо: тие до крајност го здебелуваат телото, а ја разгоруваат и крвта. Затоа монасите оваа храна воопшто не ја користат; таа им припаѓа на луѓето што живеат во светот и постојано се занимаваат со тешки телесни работи. Но, и за нив постојаното користење на ваква храна е штетно.
„Како! – ќе извика тука божемниот мудрец – Бог на луѓето им дозволил да јадат месо, а вие го забранувате тоа?" На нив ќе им одговориме преку зборовите на апостолот: Сe ми е позволено, но не е сe полезно; сe ми е позволено, но не е сe за поука. Ние се воздржуваме од јадење месо не затоа што го сметаме за нечисто, туку затоа што тоа го оптеретува целиот организам, попречувајќи го духовниот напредок.
Во своите мудри одредби, светата Црква на христијаните што живеат во светот им дозволила употреба на месо, но не постојано, туку определила време кога можеме да јадеме месо, и време кога треба да се воздржува од него, односно кога христијанинот се очистува од последиците од неговата употреба. Таквиот плод на постот може да го види секој што се придржува до него.
Правилата на постот Црквата ги востановила со цел да им помогне на своите чеда, и како раководство на целото христијанско општество. Притоа, на секого му е препорачано, со помош на искусен и мудар духовен отец, да се испита себеси и да не започне пост кој ги надминува неговите сили: зашто, повторувам, постот е заради човекот, а не човекот заради постот; храната е дадена како поткрепа на телото, а не за негово разурнување.