95 ГОДИНИ ОД СМРТТА НА ЈАНЕ САНДАН

плус тоа рацете му били врзани одзад

br. NYT od 11. april 1902

Abe taa miss Stone taka i ne razbrala od koja nacionalnost bile nejzinite pohititeli.

Елефтериос Ставридис, „Τα Παρασκηνια του ΚΚΕ“ („Завесата на КПГ“), за прв пат издадена во 1953 година. Авторот на ова дело е поранешен Генерален секретар на КПГ, член на грчкиот парламент (1926-1928), по што се одалечува од политичкиот живот во Грција, за по завршувањето на Граѓанската војна (1949) да премине во десниот политички блог во Грција. Во тој период ја пишува гореспоменатата книга, која преставува своевидна историја на КПГ од нејзиното формирање до 1950 година.

Во првата половина од1924 год. Ставридис, како член нна КПГ, во Солун и Атина се сретнал на неколку пати со Тодор Паница, кој во Грција допатувал како преставник на ВМРО, со лажен пасош, заведен со презимето Аврамовиќ, како трговец од Скопје. Како мала дигресија, во текстот на г. Ефремов, за Паница ќе напише дека бил „верен слуга“ на Јане Сандански, на кого (Сандански) не му пречело дека е Бугарин по род, за да двајцата „воспостават невидена диктатура врз македонското население“. Но да се вратиме на средбата меѓу Паница и Ставридис. За време на нивниот прв разговор, покрај останотото, Паница му ја опишува фактичката ситуација во Пиринска Македонија и целите на ВМРО, при што ќе нагласи: „знаете дека ВМРО имаше и друг пат, дури и за време на војната скоро свој режим, скоро автономија на Пиринска Македонија“, при што потенцирал дека „проблемот за автономијата и независноста на Македонија“ била основата на нивната борба. Потоа, Паница му се доверил на Ставридис, дека кај него „постои само страв да не бидам убиен од следбениците на Протогеров, т.е. од Бугарите“, по што следел еден интересен дијалог:

„- Вие Бугарин, а се плашите само од Бугари?

- Кој ви кажа дека јас сум Бугарин? Извика со гнев кој ме изненади. Така мислите и Вие, како што мислат и илјадници? Ние од ВМРО не сме Бугари! Ние сме Македонци! Мора утре да ви ги објаснам овие работи, обавезно, штом и вие комунистите на Грција не сметате за Бугари! Треба да знаете дека не навредувате кога ни велите Бугари!“

Секако дека ваквото признание на Паница предизвикало изненадување кај Ставридис, но секако дека и вие ќе се запрашате како е можно Паница, кој бил етнички Бугарин да се чуствува како Македонец?! Од една страна, во историјата на македонското револуционерно движење имало голем број на обратни процеси, кога етнички Македонци се чуствувале, т.е. декларирале како Бугари, Срби, Грци или Власи, затоа еден ваков слачај воопшто не е за изненадување, едноставно најблискиот соработник на Сандански, под влијание на идеалите кои биле поставени од него (Сандански) целосно се предал на македонската националоослободителна борба. Од друга страна, се докажало дека етничко потекло во многу случаеви не е во никаква корелација со чуството за припадност кон одредена нација.

Ваквото признание на Паница предизвика љубопитност кај Ставридис, кој на наредна средба, за да се осигури, повторно му го поставил истото прашање, по што, Паница видно револтиран му го изјавил следното:

„- Пак истото? Откако веќе ви објаснив дека ние, ВМРО, не сме Бугари, дека не сакаме да ја управуваме Бугарија? Ние сме Македонци, ова сакам да го сфатите! Ќе ја задржиме Пиринска Македонија под наша управа, привремено, како што ја имаме сега, зошто Цанков не се осмелува да не нападне. И подоцна, заедно со КПБ, и вас од КПГ и КПЈ, ќе се стремиме за автономија на цела Македонија, за да направиме наша држава, како што ја замислуваше и првиот наш водач Сандански“.

Откако Ставридис заклучил дека неговите познавање се сосема поинакви од фактичката ситуација во македонското револуционерно движење, побарал од Паница да му ја објасни нивната идеологија и борба. По што во понатамошниот текст се обидел истата да им ја пренесе и на читателите, која ние во целост ќе пренесеме:

„Сандански е иноватор и апостол на идејата за ’македонската нација’. Секако во почеток Сандански беше еден национален револуционер, еден борец против турското владеење. Не сум во ситуација да потврдам дали веруваше навистина дека Македонците преставуваат посебна нација или ја измисли оваа идеја и оваа мисла за да полесно ги подигне сите Македонци против Турците. Секако, ако се водиме од неговата дејност, од неговата смрт, иако поверуваме се што ми кажа неговиот најблизок соборец и неговиот наследник во водството на борбата, исто така главен комита, Паница, мора да прифатиме дека Сандански веруваше во постоењето на македонската нација за која се бореше да ја разбуди наводно заспаната национална свест“.

„Теоријата на Сандански

Значи која беше теоријата на Сандански? Тој по потекло од Пиринска Македонија (денешна бугарска) припаѓаше на т.н. Славофони Македонци. Но, имаше доволно образование и способности за раководење и секако голема волја, одлучност, храброст и настојчивост во борбата.

Проповедаше дека, како што се ослободи од турското ропство грчката нација, српската и бугарската, дојде време да се ослободи и ’македонската нација’ и целосна тогашна Македонија која се наоѓаше под Турција да стане сосема независна држава. Пропагираше дека жителите на Македонија, без исклучок сите, не се ниту Бугари, ниту Грци, ниту Власи, па дури ако зборуваат едни на словенскиот македонски идиом, како и тој лично, или грчкиот јазик или влашкиот идиом, кој е мешавина од романски, грчки и турски, но жителите на Македонија се само Македонци, чисти наследници на древните Македонци, на Филип и Александар, и тие исто така не беа Грци, туку посебен македонски народ, дури се бореа и ги победија Грците!“

„Бунт против сите

Пропагираше, исто така, дека ’македонската нација’ било каков јазик да зборувала, мора сите да се дигнат против Турците за да добијат независност и слобода, но исто така, е должно да се бори против Бугарите и Грците истовремено, зошто и двете овие нации сакат да ја отцепат Македонија од Турците, за да ја освојат тие. Затоа Сандански беше против Турците, Бугарите и Грците истовремено. Тврдеше дека се Македонците, како народ, од најстарите времиња, поради владеењето на Римјаните, Византиците, Норманите, Словените и Турците, привремено го изгубија својот јазик, и едни кои беа повеќе под влијание на Грците и православната црква зборуваат грчки, други кои беа под влијание на Словените го зборуваат словенскиот идиом, кој денес се зборува во северните области на Македонија, и други под влијание на романската пропаганда, зборуваат на т.н. куцовлашки. Ова не значи дека Македонците не се Македонци по националност, туку Грци, Бугари или романски Власи. Сандански не се ограничи само на оружената борба, на пропагандата за неговите сфаќања, туку се обиде, колку што беше возможно, да печати некои брошури, кои се однесуваа на ова и дури некои песни со духот на македонската национална свест, и да се рашири“.

„Не знам дали тогашната официјална Грција ги знаеше таквите проповеди на Сандански и какви соодветни извештаи правеа грчките конзули во Македонија и митрополитите, и како реагираа против пропагандата на Сандански тогашните грчки влади или сосема не знае за разликата во ова движење, сметајќи го него, како и сите Грци, едноставно како бугарски главен комита“.

„Ако на ова не посвети внимание Грција, која од друга страна и не беше вознемирена од таквата пропаганда, поради инстинктивната реакција на Грците од Македонија против неа, сепак многу повеќе го забележа Сандански, веднаш по неговото раздвижување, погодената Бугарија, која водеше сметка да го ликвидира…“.

Според Ставридис, Сандански, заедно со Делчев, „стана опасен за Бугарија и бугарските шовинисти, кои одлучија да го ликвидираат, зошто неговото движење не им беше во корист, како спротивно на целта за присоединување на Македонија кон Бугарија, штом ги спречуваше Славофоните жители на Македонија да се сметаат себе си за Бугари и развиваше македонска национална свест“.

Во однос на неговите противници од редовите на ВМРО, Ставридис ќе го забележи следното: „Во ВМРО беа вклучени и добија важни организациони позиции бугарски офицери, кои природно се развија во крвопијци – комити. Тие во ВМРО се преправаа дека ги прифаќаат ставовите на Сандански за посебна македонска нација и дека се борат и тие за ослободување на Македонија од Турците и создавање на посебна независна македонска држава, меѓутоа тајно имаа посебна цел, нејзино приклучување кон Бугарија, за која цел и се бореа против Турците, но истовремено не престанаа да го уништуваат и грчкото население во Македонија. Истовремено бугарската влада, за да ја потчини сосема ВМРО под нејзина капа, почна да и помага економски и организационо со цел да завладее сосема со неа, преправајќи се секогаш дека ја прифаќа паролата за ’автономна и независна Македонија’. Бугарија и бугарските офицери, кои навлегоа во ВМРО, очигледно ја прифатија наводно паролата за независност на Македонија за да ја искористат за бугарските ставови, за политичко влијание и воопшто за контрола во ВМРО, дури не ја одбиваа и паролата за ’автономија и независност на Македонија’ како прв стадиум или постепено потполна бугаризација и приклучување.“

После ваквите сведоштва пренесени од Ставридис, по кажување на Паница, а секако без никакво „влијание“ од македонската историографија, излишно е да се негираат и дообјаснуваат „фактите“ изнесени од страна на г.Ефремов. Горе изнесеното, од страна на Ставридис, е доволен доказ зошто Сандански стана мит меѓу македонското население, мит кој беше создаден токму поради таквата негова национална идеологија, која за жал кај многу ревлуционери, негови современици, воопшто ја немаше.

mungos80 напиша: Барајте влакна во јајцата.

Баш така

Од каде го извлече заклучокот?Значи ако се сметам за антички тогаш сум подпаднал под грчка пропаганда?Ама мала разлика

depo напиша: П.С. Прашање до Каснаковски. Каде виде дека ја прифатил Грчката пропаганда? Дали со ова ти всушност признаваш дека вашата историографија е во заблуда кога зборува за националното сознание на Сандански дури и да е точна твојата измислена теорија дека потпаднал под Грчка пропаганда? Знам дека за него пишувате дека е бандит и го намалувате неговото значење поради некакви причини, дали всушност тие што пишуваат негативно за Сандански (наводно не доведувајќи ја во прашање неговата бугарска национална свест) кај вас ги знаеле овие работи па на некој начин ве подготвувале да се ублажи шокот од непријатните вистини.

Не ја прифатил грчката пропаганда, а тезата на грчката пропаганда дека сите жители на Македонија, независно од јазикот кој го говорат се наследници на античките Македонци. Корекцијата е само во тоа што античките Македонци не биле Грци.
Значи за Сандански сите националности - Бугари, Грци, Власи биле дел од „македонската нација“.
Самиот Сандански ја создава партијата НФП (бугарска секција). Другите секции така и не биле создадени.
Се работи тука за теорија, а не за факт.
За бандитлукот на Сандански пишува и „Македонски глас“.

А тебе како ти изгледа објаснувањето во текстот на тоа што бугаринот Тодор Паница се навредувал кога ќе го наречат Бугарин и самиот се сметал за Македонец?

Лично мислам дека смртната пресуда над Паница е една од заслужените пресуди.

Македон напиша: чоли напиша: ... Не сум во ситуација да потврдам дали веруваше навистина дека Македонците преставуваат посебна нација или ја измисли оваа идеја и оваа мисла за да полесно ги подигне сите Македонци против Турците... ----- Дали стига да се разбере Сандански што е мислил во оние времена? Чоли, еве нешто интересно, погледни го

Погледнах го, малко трудно се чете (сканирането не е качествено). Предполагам, че това е некакво писмо на Тодор Александров. А ти прочете ли го? (особено т. 6)