Македонски народни носии

• Минтан - долна облека од клашна, украсен на предниците и ракавите со кадифе, згора извезен со срмено "букме" и гајтани. Вез - "лоза" се закопчува со сребрени филигрански петлици.
• Кошула-"тнока" - од домашно дебело платно и целосно извезени ракави. Го добила името по главниот орнамент застапен на ракавите и кошулата.
• Елек - од домашно платно, предниците потплатени со "свита" - чова и згора украсени со срмени гајтани и позлатени петлици.
• "Клашненик гувеалски" - горна облека, од домашна бела клашна. Предниците - "свитките" богато извезени со срмени и "алосани" гајтани, "букме" и позлатени "петлици". Долу клашеникот е украсен со гајтани и бикме. Наместо ракави има "паткавици" - "рокави" (украсни парчиња што се спуштаат низ плеќите).
• Појас - ткаен четворно од "чиста" црвена волна. По краиштата богато украсен со "киски" - реси.
• "Препашка" - појас, лито ткаена од алова преѓа со прави шарки, по краиштата украсена со "китови" - реси и "поплети".
• "Ризинче" - свилено шамивче, индустриски производ.
• "Фута стамболска" - скутина, цариградска копринена, украсена со "колца".
• Шамија - свилена со "киски" - реси, индустриски производ.
• "Чапрази" - со "трепетушки" - пафти со срмен колан.
• "Низалка" - накит за потпојас, со три реда синџири поткитени со сребрени пари, кувенџиска обработка.
• Ѓердан - поткитен со "дубли" - златни пари.
• Чорапи "гувеалски" - плетени од волна, ишарани со шарбите "петнаесет игли" и "девет игли".
• "Врзаници" - невестински чевли, направени од жолта и црвена кожа "сафтијан", ишарани со "з'мба".
• "Калемќар" - волнена шамија за на глава, индустриски производ.
• "Игла" од сребро - накит за на глава со четири реда синџири, а на средина со чапрасчиња, кувенџиска изработка.
• Ушници со трепетулки - накит за над уши.
• "Плетеници" - украс за на коса, направени од волнени "алосани киски" - рески, украсени со плетеници и "жапки".
• "Сокај" - украс за на глава, направена од алова "свита" - чова и платно. Долниот дел украсен со срмени ширити и китки

Мијачка машка народна носија

• Кошула - од тенко домашно памучно платно.
• "Жамадан" - минтан од "свита" - чова, со капаци околу рабовите опточени со машински "тегели" од жолт и црвен конец од макара. Предниците и ракавите украсени со купечки "петлици" - копчиња.
• "Бечви" - од бела клашна насекаде по рабовите украсени со црни гајтани, од страните имаат по два "жеба" - џеба, а напред кај "кутелецот" има два цепа за полесно облекување на бечвите.
• Појас - исткаен од "чиста" - вишна волна, четворна ткаенина со прави шарки.
• "Зобанче зетовско" - од темна или црна клашна. Горна облека долга до појас со "ќулавка" - широка јака која се употребува како засолница од лошо време, дожд, ветер и друго и куси "рокави" - ракави, терзиска изработка.
• "Кече" - капа од црн сатен, украсено со "машински тегели", занаетчиска изработка.
• "Чипили" - чевли од црна кожа. Чевларска изработка.
• Чорапи - "ластиклии", плетени од црна волна.

• Гајтански апликации
• Метални украси
• Монистра
• Пулејки
• Рески и сл

Меѓу наједноставните форми на китење, тесно сврзно со телесниот изглед, а во тој контекст и на носиите претставува украсувањето со природни средства од најблиската околина ,како на пример: со босилок, со џунџуле или со друг вид на цеќе, што се носеле заденати зад увото, во косата, на појасот, во рака и слично. Венец од бршлен или китки од цвеќе, носеле невеститена главата, китка цвеќе ( зетовска китка) носел и младоженецот, како и сите учесници на свадбениот церемонијал. Невестинска капа – ‘’’венец’’’ ( Скопска Црна Гора ), украсена со најразлични украси на горниот дел се китела со полски и друг вид на цеќиња. Сличен начин на украсување на главата со цвеќе се практикувал и во многу други средини. Ваквото китење некои го сметаат за остаток од античкиот венец со цвеќиња кој преку Визајтија бил прифатен во скоро сите европски земји, најпрво како украс од цвеќе, а потоа во таква форма почнал да се изработува од благородни метали. Во китењето со природни средства голема примена имале обоените пердуви од рзни птици. Украси од обоени пердувиноселе девојките и невестите. Мариовските невести носеле ‘’’перјаници’’’ една година по венчавањето. Особено биле омилени пауновите перја, со кои е поврзано и верувањето за заштита од лоши очи и уроци. Генетски гледано, китењето на косата и главата спаѓаат во најстарите форми на украсување. Потврда за тоа можат да бидат разните архаични украсни елементи од долги волнени рески кои се носеле прикачени за косата и плетенките во вид на ‘’’коцели’’’ и веќе спомнатите невестински превези со мошне старо потекло ( сокаите и убрусите) , скоро секогаш украсени со везена декорација и дополнителни украсни елементи ( школки, монистра и метални украси). Добар дел од нив, украсени со стари метални пари, може да се смета за појава сврзана со раното продирање на стоковно – паричната размена во македонското село. Ваквото украсување има длабок народен карактер од причина што многу украси од овој вид не се поврзани со занаетчиското производство. Метални монети користени како украс и накит, прикачени за плетенките од косата, или аплицирани на парче ткаенина, редени како рибини лушпи, во вид на масивни украси за градите:

1. Гердан ( Кумановско, Прилепско – битолско Поле)
2. Леденик ( Скопска Блатија)
3. Панѕур ( Горни Полог)
4. Ржонде (Горна Река)

Се вбројуваат меѓу највпечатливите форми на украсување кај македонските женски народни носии. Непомалку атрактивни се и примероците на метални пари аплицирани на сличен начин како пресходните, како ‘’’пренизите’’’ и ‘’’узуобрските’’’ ( Села под планината Сува Гора), невестинските ‘’’подбрадници’’’ ( Скопска Блатија, Горно Брдо, Солунско Поле и многу други). Со слична намена се користени и златни монети ‘’’алтани’’’ - појава што најдиректно е поврзана со желбата за истакнување на економската моќ и општествената положба на носителите. Развојот на накитот, дело на специјализирани мајстори златари и кујунџии, може да се следи од периодот на сртедновековието и многу порано. Препознатлив каков таков тој егзистира најдоцна до крајот на осумнаесетиот век, кога всушност доаѓа до забележителен прекин на уметничките занаети, онакви какви што до тој период опстојувале. Како резлутат на ваквата состојдба само одделни постари примероци се задржале до крајот на девтнаесетиот век. Во текот на истиот век, како карасктеристичен накит – составен дел од градтските женски носии е ‘’’тепелакот’’’ , коцлест сребрен украс што се носел врз невестинска капа , украсен со дополнителни елементи од сребрени пари прикачен за сребрени синџирчиња. Преку градските центри тој се појавува и во селските средини со поизразена економска моќ. Најкарактеристичен женски накит од составот на македонските натродни носии се ‘’’пафтите’’’ . По форма претежно округли, кубести или листовидни. Како најрепрезентативни, со впечатлива убавина се издвојуваат пафтите застапени во носиите од делово од Западна Македонија: Река – Мијаци, Битолско – прилепско Поле, Голо Брдо, Мариово како и во делови од Југоисточна Македонија: Светиврачко, Петричко, Драмско Поле и Серско Поле. Покрај споменатите пафти, во составот на мијачката носија, свое посебно место има крактеристичната сребрена ‘’’игла’’’, за на глава и специфичниот накит ‘’’низалка’’’, во форма на широка мрежа од сребрени жици, украсен со богат поткит од ситни лиени филигрански плочки и големи сребрени пари. За разлика од женскиот, машкиот накит е поскромен. Најкарактеристичен машки накит е сребрениот ‘’’ќостек’’’ за саат, што се носел прикачен на градите. Овој вид накит, привилегија за граѓанскиот слој во селските средини го носеле глано поимотните селани. Накиотот од занаетчиско производтво се изведувал од разновиден материјал: злато, сребро, месинг и метални легури. Најзастапени техники се:

• Лиење
• Чукање
• Гравир
• Филигран
• Гранулација.

Произведуван главно од македонските занаетчии во напознатите којунџиски центри: Струга, Охрид, Битола, Дебар, Крушево, Скопје, Прилеп, Кукуш, Воден, Солун и друго, во голема мера се одликува со голема разновидност и изобилство од украси, со богат поткит од апликации од скапоцени камчиња, емајл , обоено стакло и седеф во разни комбинации. Покрај доминантната застапеност на менталниот накит, во украсувањето на облеката и комплетниот телесен изглед свое место има и монистрениот. Истиот, со голема инвентивност и вештина го обликувале жените од ситни или покрупни монистра, понекогаш во комбинација на пулејки исплетени или извезени во вид на разновидни колани, ѓердани, нараквици, подбрадници, кустеци и др. Како највпечатливи се издвојуваат ‘’’ќостеците’’’ кои подеднаво ги носеле мажите и жените.

Епа народе, повелете...

Коментирајте, споделувајте мислења, ставајте слики и пишувајте задолжително од кој крај е носијата.