Павел Шатев

Павел Шатев, последниот гемиџија, човекот кој за време на солунските атентати го запали францускиот брод „Гвадалкивир“, го заврши животот во годините на страшното Информбиро. Навистина, тој не беше испратен на озлогласениот остров, но доживеа поинаков Голи Оток. Беше прогласен за опасен информбировец, држен повеќе месеци во истражниот затвор во Скопје, а потоа ставен во куќен притвор во Битола, каде што почина сам.
Според кажувањата на двете ќерки на Шатев кои живеат во Загреб, нивниот татко бил уапсен во јуни 1949 година во овој град додека бил на посета кај нив, веднаш бил префрлен во Скопје и сместен во една соба во зградата на Државната безбедност.
Во затворот во Скопје бил во иста соба со Благоја Аризанков, исто така уапсен по резолуцијата на ИБ. „Во собата каде што бев сместен еден ден внесоа кревет и по малку време го воведоа Павел Шатев, уапсен во Загреб, каде што бил во посета на своето семејство. Долго време не го викаа на сослушување. Но, потоа често го носеа горе, а се враќаше назад по кратко или по долго време. Секогаш се враќаше без очила, иако без нив гледаше слабо. Се плашеа да не се обиде да изврши самоубиство со стаклата пресекувајќи си ги вените. Нему не му паѓаше тоа на ум. Ми рече дека го обвиниле за ‘продолжителна служба’ во корист на IV-оддел, односно на контраразузнавачката служба на Црвената армија. Тој ги уверувал дека го правел тоа до 1942 година, кога е интерниран, а потоа во 1942 година е осуден на 15 години... ’Кога бев ослободен од затвор на 9 септември 1944 година, така ми рече Шатев, си заминав за Македонија и ги прекинав сите врски со Москва, иако тоа одеше многу тешко, бидејќи секој оној што ќе влезе во нивната мрежа тешко се истргнува од неа. Но, Југославија тогаш имаше извонредни односи со СССР, па така успеав да се ослободам од таа обврска, од вршењето на тие услуги, кои, морам да кажам, ми беше чест да ги вршам. Побудите за тоа беа чисти, родољубиви, сметав дека со тоа само ~ помагам на својата татковина‘. Ете така ми се исповеда Павел Шатев, но тој беше многу разочаран од она што го беше доживеал во Македонија. ’Овде треба и на магарето вујко да му викаш‘, ми рече еднаш, раскажувајќи притоа за некои настани што му се случиле...
...Беше неверојатно скромен, за себе не сакаше многу да зборува. А кога раскажуваше беше толку красноречив! Да имаше до него стенограф да ги бележи неговите раскажувања, ќе немаше потреба да стави ама баш никаква исправка, ниту запирка на дешифрираниот стенограм. Толку убаво и поврзано се изразуваше“, се сеќава Аризанков.
„Во сеопштата чистка на македонските национални револуционери, а со ’добар повод‘ - прифаќање на резолуцијата на ИБ, на големо изненадување на јавноста, уапсен е и Павел Шатев! Без никакво сторено дело. Едноставно, така решил некој форум - државен или политички. Каде згрешил и зошто никој не му објаснил ниту нему ниту на поколенијата кои треба да знаат за делата, одлуките и за постапките на своите татковци. Само некаде, во тајните досиеја, било запишано дека е ’потенцијален непријател‘, па поради тоа треба да исчезне од јавниот живот. А беше пратеник, со пратенички имунитет. Но, во тоа време кој признавал имунитет и некакво владеење на правото. Во паничниот страв од репресија сите молчеле. Никој не му помогнал, иако и во највисоките врвови имало луѓе кои не се согласувале со таквиот чин“, пишуваат Ачкоска и Жежов во книгата „Репресијата и репресираните“.
Според нив, Шатев завршил трагично поради неговото инсистирање „за комплексно разрешување на македонското национално прашање и реска разграниченост меѓу национално-патриотската потреба и класно-комунистичката идеологија внатре во него. Тој бил длабоко уверен дека македонското националноослободително движење мора да остане чисто национално и самостојно, да биде надвор од идеологијата на комунистичките партии и туѓите влијанија што, од друга страна, не ја исклучувало соработката со балканските комунистички партии, особено со бугарската и со југословенската, бидејќи неговата основна преокупација била да создаде општо национално ослободително движење во сите три дела на Македонија. „Тој немаше резервна идеологија освен македонската патриотска револуционерна дејност со чиста национална димензија. До крајот на животот остана ’непартиен‘ и не стана комунист“, нагласуваат Ачкоска и Жежов.
Како еден од гревовите на Шатев се наведува средбата со бугарските функционери во Белград во 1946 година, на која присуствувал и Венко Марковски, за што партиски бил казнет. Шатев тогаш бил потпретседател на Президиумот на Народна Република Македонија, по што бил отстранет од функцијата.
Делото на Павле Шатев го проучуваше новинарот и публицист Панче Михајлов, кој дојде до уверување дека тој е неправедно потиснат на маргините и дека заслужува да му се даде истакнато место во неа - и како учесник во солунските атентати и, подоцна, како осведочен револуционер, родољуб и публицист. „Шатев е и разузнавач во корист на Москва, сметајќи дека на тој начин дава свој скромен придонес за ослободителното дело на македонскиот народ, уверен дека само со помош на Советскиот Сојуз Македонија може да извојува независност и да создаде своја државност“, напиша Михајлов во биографијата на славниот гемиџија.
Шатев во Битола бил сместен во една трошна напуштена куќа. Никој не го посетувал, освен човекот што му носел храна секој втор ден. Цело време бил сам, без огрев, на студ, во темнина, мемла и влага. „Видот му ослабел од глад и престанал да пишува... Пред очите му прскале гранчиња искри и веќе се откажал да бара и парчиња весници по улиците за да дознае што се случува во светот. Му пленија с`, душата, честа, името, семејството, но мислите му останаа негибнати. Тие мисли го избавиле од сите мракови“, напиша Иван Чаповски во романот „Отровот на тамарискот“, инспириран од трагедијата на Шатев.
„Дење беше слободен и можеше да се движи слободно низ градот. Навечер се прибираше на спиење во УДБ-а. Според општото уверување, Шатев не беше здрав кога дојде во Битола... Во зимата 1950-1951 година престана да излегува... Научивме дека се разболел и дека го сместиле на лекување во битолската болница, во депандансот за затвореници... Се расчу дека умрел од глад...“, пишува Михајлов за гемиџијата, во чиј живот се отсликува трагичната судбина на Македонија.
Шатев почина на 30 јануари 1951 година. Големиот син на Македонија на оној свет замина скромно како што живееше, без никакви државни почести. На закопот на битолските гробишта присуствуваа петмина, само неговите најблиски - неговата сопруга, сестрата и уште три блиски роднини. По 55 години од неговата смрт годинава првпат официјална делегација положи цвеќе на неговиот гроб.
„Така, отфрлен од општеството за кое го беше потрошил сето свое битие, згасна животот на големиот револуционер, родољуб и разузнавач Павел Шатев. Погребан е онака како што се стремеа ’гемиџиите‘ да исчезнат од светот“, пишува Михајлов.

Слободните идеи пристигнаа во Македонија во текот на доцниот 19-ти век,од Македонци кој студира во Швајцарија и Бугарија. Во Женева во 1897-1898 тие објавени две анархистички весник "Глас" и "одмазда" (Otmachtenie), во рамките на т.н.. Македонски тајна Revolutionary Committee, кои се бореле за ослободување на Турција и да создаде социјалистичка балканска федерација. Идеи на руските и популизам анархизмот прифати првата социјалистичка Македонија Васил Главинов (1869-1929), со кого го сретнал во Софија и Гоце Делчев (1872-1903), водечка фигура во борбата за ослободување на Македонија, основач на Тајната македонска револуционерна организација-odrinski (октомври 1893 година, во Солун) и лидер на револуционерната Илинденското востание (1903). Овој бунт доведе до создавањето на Крушевската република, првата социјалистичка република на Балканот, кое траеше речиси три месеци. Делчев беше во блиски односи и пријателство со бугарските анархисти Михаил Geržikovim и Vrbani Kilifarskim. Из Делчев се собраа и многу други борци за самостојна Македонија - анархисти, вклучувајќи го и Питер Манджуков (1879-1966), кој беше во Скопје издаде "polynya анархистички учења" (1898), Даме Груев (1871-1906), Јане Сандански (1872-1915), Никола Карев (1877-1905), Димо Hadjidimov (1875-1924), македонски и др припаѓа на анархисти и тајната терористичка група "ѓемиџии" (Gemidjija) од Солун (Јордан Popjordanov, Марко Bo1nakov, Димитар Meèev, Константин Јаков, Павел Žatev, Милан Арсов, Владимир Pingov, итн), кои се серија на атентатот на јавни објекти и институции во светот сакаат да ги привлечат вниманието на јавноста во борбата за независност на Македонија, во април 1903. Некои од овие атентатори беа убиени, а други беа заробени, осудени на смрт или на егзил во Мала Азија (Турција). Помеѓу 1910 и 1912 дела револуционерна Анархистичка Меѓународната асоцијација на Балканот "црвени браќа", со филијали во Солун, Струмица, Куманово и Кратово, борба против Турција за слободна Македонија.

Убаво е се да се прочита,отколку да го жигосаме некој за навек

Од која година е книгата?

За нас овие манастири беа свети места, каде што одевме на поклонение. Таму во нив гледавме како и со што себеотрицание во минатото нашите бугари покрај црното духовно и политичко ропство се мачеа да дадат пример на останатите простосмртни. Отшелници, труженици во писмо и просветна, со години се отрекли еднаш засекогаш од земните благини и искушенија како се прибрали околу себе во манастирите луѓе од околните села, како ги студирале на маjчин јазик, просветлувале ги и им ветувале не земен , а среќен небесен живот. И навистина, само како се застане на високите места, каде што се изградени и трите горепоменати манастири, од кои се гледа целата околина, човек случајно се пренесува во друг мир, инспирира со други мисли, чувствува се горд како некоја птица, кацнала на врвот на некое високо дрво или на некои висок камен.

Во пресрет на патронниот празник на секој манастир почнуваат како пчели во близина на својот кошер да се собираат граѓани и селани: мажи, жени и деца, сите во празнична премена за да можат да се черкуват. Сите посетители на манастирите се оставиле својата лепта било во пари, било во алишта или преранбени припаси: пченица, пченка, овоштиjа и др, со што еднаш барем во годината оддаваат својата почит и изразуваат иако молчаливо својата благодарност кон черковните духовните труженици - веќе светци - св Jаким Осоговски, Свети Гаврил Лесновски и Свети Пантелејмон - сите ученици, агитатори и сподвижници, соидеjници на уште многу вакви светци, чии места за проповед, подучување и отшелничество се означени на толку населени места во Македонија. Повеќе од сите манастири како ореол свети како во височината, така и по архитектура, бележитости и др. манастирот "Св Ив. Рилски", чии ученици, сподвижници и соидеjници биле св. Jаким, св. Прохор Пчински, Свети Гаврил Лесновски , Свети Пантелејмон, Свети Георги Кратовски и др. Во овие манастири се обучени на бугарско четмо, писмо и црковно пение, оттаму излегуваа и свештеници за околните градови и села.

Се знае дека бугарските манастири, прснати по сите бугарски земи, одиграа вонредна голема народно-просветна улога уште откако христијанството навлезе во Македонија. Тие биле не само места за молитва, за одмор и мир, туку и народни училишта, народни библиотеки, прибежища на писатели и учени луѓе, огнища на бугарското образование, пазилишта на бугарската народност.

Меѓу бугарските манастири оние во Македонија се одликуваат со својата родолубива активност уште од времета на св Климент и Наум. Манастирите "Св Наум" (Охрид), "Свети Јован Предтеча" - Бигор, Хилендарски и Зографскиот манастир (во Света Гора), Св Атанас Лешовски "," Св Прохор Пчински "," Св Jаким Осоговски", "Свети Гаврил Лесновски"и др. се лулка не само на бугарската просвета во Македонија, но и на борбата на Македонските бугари за слобода.

Павел Шатев, "Во Македониja под ропство"


Изменето од lav4eto - 16.Јули.2010 во 14:02

Македон напиша: Прочитај ја изјавата на Брашнаров пред властите. Брашнаров ја прифатил јавно резолуцијата на Информбирото. Никакво бугарофилство нема кај Брашнаров, тоа јавно го кажува и пред испитувачите на УДБ, додека прифаќањето на Резолуцијата никаде не го негира. Го делам мислењето на Platenik во однос на Марковски.

Ама остај ти УДБ. И Брашнаров и Шатев имаат пишувано доста јасно за своите ставови. Шатев има напишано и автобиографија доколку не си знаел.

Си го видел низ Битола ,Павел Шатев???

Има многу луѓе што го запознале и кој и денес раскажуваат за него