Не за НАТО, да за Уставното Име

Британците му зајмувале хеликоптер на Али Ахмети

Записи на Марк Лејти за конфликтот 2001

Соња Крамарска

Во својата книга „Спречување на војната во Македонија - превентивна дипломатија за 21 век“ Марк Лејти открива и нешто сосема непознато за македонската јавност. „Во една прилика Британците тајно му дадоа хеликоптер на Али Ахмети за да одлета да се види со своите команданти во кумановскиот крај. Тоа ќе ги разгневеше медиумите ако дознаеја. Ќе прикажеа пред јавноста дека НАТО се ставил во улога на воздушна сила на ОНА. Но, бидејќи амнестијата се' уште не беше донесена, немаше друг начин Ахмети безбедно да патува“, тврди Лејти.

Лејти дава и интересни моменти за својот шеф, генералниот секретар на НАТО, Џорџ Робертсон, чиј специјален пратеник беше во Македонија во 2001 година. „Повиците од Робертсон до македонската влада и обратно станаа рутина. Се одвиваа дење и ноќе. Некои од најсериозните кризи беа решавани од различни шопинг-центри или голф-терени во Шкотска, каде што ќе се затечеше лордот Робертсон кога ќе добиеше повик од Македонија“, вели Лејти.

Тој пишува дека во јули и во август кружеле вицеви оти војната стивнала, бидејќи сите отишле на летен одмор. „Во една прилика ручавме крај Охридско Езеро со претседателот Трајковски и поминавме покрај преполнетите плажи. Тој коментираше смеејќи се: ’Криза!? Ова ли е криза?!’“

Лејти раскажува дека ОНА била добро информирана за тоа што се случуваше на преговорите во Охрид. „Тие имаа свои извори. Иако не беа директно вклучени, таму беа ПДП и ДПА. Иако Ахмети не беше на договарањето, јасно беше дека Џафери и Имери нема да прифатат нешто што е неприфатливо за ОНА“, вели тој.

Од актерите во случувањата во 2001, Лејти посебно се задржува на ексминистерот за одбрана Владо Бучковски, кого го нарекува модерен политичар. „Еден од ретките што постојано повикуваше на мир беше министерот за одбрана, Владо Бучковски. Поранешниот универзитетски професор постојано повторуваше: ’Да му дадеме шанса на мирот’. Како премиер подоцна тој ќе биде обвиткан со многубројни контроверзии, но во тоа време беше храброст да излезеш во јавноста и да го кажеш она што е спротивно на јавното расположение“, вели Лејти во својата книга.

Дава и оцени за тогашните соработници на претседателот Трајковски. „Улогата на некои млади, но многу талентирани претседателски советници на Трајковски, како што беа Никола Димитров и Стево Пендаровски, беше витална“, вели тој.

Осврнувајќи се на операцијата за собирање на оружјето од страна на НАТО, Лејти вели дека било тешко да се проценат арсеналите. „Балканците се познати по оружје од секаков вид, вклучително и стотици илјади автомати ’АК-47‘ што беа украдени од Албанија при кризата во 1997“, тврди тој. „Македонците беа склони да го преувеличуваат бројот на оружјето на ОНА, но од моите патувања во тетовскиот крај заклучив дека ОНА поседува сосема малку софистицирано оружје, а она што го користеа беше главно од старо потекло“, вели тој.

Според разузнавачки информации на НАТО, тврди Лејти, Албанците ја извеле револуцијата со застарено оружје од своите домашни арсенали. „Како и да е, точниот број на оружјето никогаш не се дозна“, вели Лејти.

Според него, првата операција на НАТО за собирање на оружјето од ОНА била голем тест за Алијансата. „Во четирите месеци што ги поминав внатре во македонската влада сфатив дека таму има доволно тврдокорци, милитанти и други опструктори на политичкото решавање на кризата. Ако НАТО потклекнеше пред нив, ќе се охрабреа и другите милитантни структури во земјата, што ќе го загрозеше мировниот процес“, вели тој.

Авторот се осврнува и на медиумите во критичните месеци од македонскиот воен конфликт во 2001. „Проблемот беше во тоа што оние чија задача првенствено беше да ја дадат вистинската слика на случувањата - медиумите, ниту беа од помош ниту, пак, некој можеше да ги контролира“, вели Лејти. Тој смета дека поголемиот број македонски медиуми, но вели за среќа не сите, ја терале тврдата линија и биле анти-НАТО расположени. „Често беа хистерични и склони кон измислување теории на заговори“, оценува тој.

Лејти во својата книга вели дека тогашниот портпарол на Владата, Антонио Милошоски, бил многу скептичен кон операцијата „Суштинска жетва“ на НАТО за собирањето на оружјето од ОНА.

„Милошоски велеше дека Охридскиот договор е почеток на пропаста на Македонија“, вели Лејти. „Во јули 2001 година Милошоски изјави дека во Македонија се случува крвопролевање директно контролирано од некои таканаречени западни демократии. Во јули 2007 година овој човек е министер за надворешни работи на Македонија, кој во Брисел ја однесе македонската молба за прием во НАТО“, коментира Лејти.

Лејти вели дека македонските медиуми ја сметале за фарса операцијата на НАТО за собирање на оружјето од ОНА и така и известувале за неа. Како резултат на тоа, скептицизмот се проширил и на државните институции. „Имаше пратеници во парламентот што го опструираа процесот, а кои беа потпомагани и подбуцнувани од спикерот Стојан Андов, и ним им беше доволно само мало охрабрување за да ги отежнат или одложат уставните промени што беа дел од Охридскиот договор“, вели тој.

„Во текот на мисијата ’Суштинска жетва’ главна преокупација ни остана поделеноста во Владата. Нема сомнение дека некои како Љубе Бошкоски, Љупчо Георгиевски и Стојан Андов ќе беа среќни ако мисијата не успееше“, тврди Лејти.

Тој пренесува и една реплика меѓу Бошкоски и тогашниот генерален секретар на НАТО, Џорџ Робертсон. „Лордот Робертсон му рече на Бошкоски дека еден ден може да се соочи со прашања околу легалноста на неговите полициски акции“. Бошкоски на тоа одговорил: „Ќе биде смешно ако еден ден јас завршам во Хаг, а Али Ахмети стане политичар“. „Лордот Робертсон замолче и не му одговори ништо“, опишува Лејти.

Во заклучокот на книгата Лејти вели дека многу била важна тимската работа во процесот. „Важно беше и дружењето. Иако и состаноците беа плодни, заедничките чашки пијалак даваа сјајни резултати“, вели тој.

(Крај)