Вероисповед - БЕСЕДА НА ДЕНОТ

Во денешно време сите ние се наоѓаме во животна ситуација во која на никаков начин и со никакви ѕидови не можеме да се одвоиме од светот што нè опкружува. За каква ситуација станува збор? Ние живееме во светот на религиозниот плурализам. Се соочуваме со мноштво проповедници, и секој од нив ни предлага свои идеали, свои норми на живот, свои религиозни погледи. Постарите сигурно не би ни завидувале на ваквата ситуација. Порано било поедноставно. Основниот проблем, пред кој биле исправени луѓето во блиското минато, бил проблемот на религијата и атеизмот.

Денес се манифестира нешто многу поголемо и многу полошо. Дали Бог постои или не постои – тоа е само првиот степен. Но, добро, човекот се уверил дека постои Бог. А понатаму? Вери колку сакаш – кон која да се приклучи? Христијанин... а зошто не муслиман? А зошто не будист? А зошто не кришнаит? Нема да набројувам понатаму. Вие самите знаете колку многу религии има. Зошто, зошто, зошто...? Но, добро, нека човекот, минувајќи низ таа многурелигиозна џунгла, на крајот станал христијанин. Зашто разбрал дека христијанството е – најдобрата, најисправната ... религија.

Но кое христијанство? Тоа е толку многулико! Каков да биде? Православен, католик, пентакостен, лутеран? Повторно мноштво. Ете пред каква ситуација денес е исправен секој млад човек. Притоа, претставниците на старите и на новите религии, претставниците на неправославните конфесии, по правило, се многу погласни и имаат значително поголеми можности за пропаганда во средствата за масовна информација одошто ние, православните.

И така, првото со кое се соочува современиот човек е – множеството вери, религии, светогледи. Затоа би сакал денес накратко да поминам низ таа долга низа соби коишто се отвораат пред множеството современи луѓе коишто ја бараат вистината, и да погледнам, макар и во најопшти, но принципиелни црти, зошто човекот е должен – не само дека може, туку дека навистина е должен – врз разумни основи да стане не просто христијанин, туку православен христијанин.

И така, првиот проблем: „Религија и атеизам". Се случува, на мошне важни конференции и слични манифестации, да се среќаваш со луѓе коишто се навистина образовани, навистина учени, коишто не се површни, и се случува постојано да се судираш со едно и исто прашање. Кој е Бог? Постои ли? Дури и прашањето: Зошто е потребен? Или: Ако постои Бог, зошто не настапи од говорницата на Обединетите Нации и не се објави? Ете, дури и такви прашања можат да се слушнат. Што може да се каже на ова?

Ова прашање, како што ми изгледа, се решава од позиција на централната современа философска мисла, којашто најлесно може да се искаже преку поимот егсистенцијалност. Во што се состои основната содржина на постоењето на човекот, на смислата на човековиот живот? Да, се разбира, пред сè во – животот. А и како би било поинаку? Каква смисла јас доживувам кога спијам? Смислата на животот може да биде исклучиво во спознанието, во „вкусувањето“ на плодовите на својот живот и на својата активност. И досега никој не можел да смета, и во вечни векови нема да може да смета и да тврди дека смислата на човековиот живот е во – смртта. Тука лежи непремостивиот јаз меѓу религијата и атеизмот. Христијанството тврди: човеку, овој земен живот е само почеток, услов и средство за подготовка за вечноста; подготвувај се, тебе те очекува вечноста. Христијанството вели: еве што е потребно да сториш, еве каков треба да бидеш за да влезеш во вечноста. А што тврди атеизмот? Нема Бог, нема души, нема вечност, и затоа верувај, човеку, дека те очекува вечна смрт! Каков ужас, каков песимиза, каков очај – морници низ грбот минуваат од овие страшни зборови: човеку, тебе те очекува вечна смрт... Не, избавете ме од таквата вера!

Кога човек ќе се изгуби во шума, го бара патот да излезе од неа, бара начин да се врати дома, и штом ќе сретне некого, го прашува: „Има ли излез оттука?“ Ако тој му одговори: „Не, и не барај, подготви се да останеш тука.“ – дали ќе му поверува? Се сомневам. Нема ли да продолжи да бара понатаму? И ќе сретне друг човек кој ќе му каже: „Да, има излез, и ќе ти ги кажам знаците по кои ќе можеш да излезеш оттука.“ Нема ли да му поверува на овој човек? Истото се случува и во сферата на изборот на светогледот, кога човекот ќе се најде пред лицето на религијата и на атеизмот. Сè додека во човекот има искра на барањето вистина, искра на барањето смисла на животот, тој не може, психолошки не може да прифати концепции коишто тврдат дека него, како лчичност, и – следствено – сите други луѓе ги очекува вечна смрт, за чие достигнување е потребно создавање што е можно подоби економски, социјални, политички и културни услови за живот. А понатаму сè ќе биде О.К., утре вие ќе умрете и ќе ве однесеме на гробиште. Колку „восхитувачки“!

Ви укажав само на едната страна, психолошки мошне суштинска, којашто, според мене, му е доволна на секој човек со жива душа за да разбере дека само религиозниот светоглед, кој за своја основа го прифаќа Оној Кого ние го нарекуваме Бог, дозволува да се зборува за смислата на животот.

И така, јас верувам во Бога. Ќе сметаме дека минавме низ првата соба. И, откако поверував во Бога, влегувам во втората... Боже мој, што гледам и што слушам тука? Полно народ, и секој вика: „Единствено јас ја зборувам вистината“. Има и муслимани, и конфучијанци, и будисти, и јудејци, и кои ли сè не... Многу има и од оние меѓу кои денес се наоѓа христијанството. Ете, стои и тој, христијански проповедник, среде другите, а јас барам кој е тука во право, на кого да му верувам?
Тука има два пристапа, можеби и повеќе, но јас ќе наведам само два. Едниот од нив, кој на човекот може да му пружи можност да се увери која религија е вистинита (односно која објективно соодветствува на човековата природа, на човековите барања, на човековото поимање ма смислата на животот) е споредбено-богословската анализа. Ова е мошне долг пат, потребно е добро да се проучи секоја религија. Но, секој не може да тргне по тој пат, потребно е време, многу усилби, па дури и соодветни способности за да се изучи сето тоа – а згора на тоа, тоа ì одзема и многу сили на душата...

Постои и друга метода. На крајот од краиштата, секоја религија му се обраќа на човек, таа нему му говори: ова е вистината, а не нешто друго. Притоа, сите светогледи и сите религии кажуваат една едноставна работа: сегашната ситуација, сегашните политички, социјални, економски, ... духовни, морални, културни и др. услови во кои живее човекот – сето тоа не ненормално, сето тоа не може да го издигне човека. Па дури и ако некого тоа лично го задоволува, огромно мнозинство луѓе на еден или на друг начин страдаат од таквата ситуација. Таа не го устројува човекот во целина, таа бара нешто друго, нешто поголемо. Човек треба да се стреми некаде, кон некоја непозната иднина, да го очекува „златниот век“ – сегашната состојба на нештата не може никого да го издигне.

Оттука станува јасно зошто суштината на сите религии, на сите светогледи, се сведува на учењето за спасението. И ете, тука некаде и ние се судруваме со тоа, што веќе ни дава можност да извршиме обоснован избор кога ќе се најдеме пред лицето на религиозното многуобразие. Христијанството, за разлика од сите други религии, тврди нешто што другите религии (а дотолку повеќе нерелигиозните светогледи) едноставно не го знаат. И не само што не го знаат, туку, кога ќе се судрат со тоа, го отфрлаат со негодување. Тоа тврдење се заснива на поимањето за т.н. првороден грев. Сите религии, па, ако сакате и сите светогледи, сите идеологии, зборуваат за гревот. Навистина, го нарекуваат различно, но тоа не е важно. Но, ниту една од нив не смета дека човековата природа, во својата сегашна состојба, е болна. Христијанството, пак, тврди дека состојбата во која сите ние, луѓето, сме се родиле, во која се наоѓаме, растеме, се воспитуваме, созреваме – состојба во која се насладуваме, се забавуваме, учиме, откриваме итн. – сето тоа е длабоко болна состојба, длабоко повредена состојба. Ние сме болни. Се разбира, не станува збор за грип или за бронхитис, ниту, пак, за психички заболувања. Не, не, ние психички сме здрави, и физички сме здрави – можеме да решаваме задачи и да летаме во вселената – ние сме длабоко болни од друг аспект. Во почетокот на човековото постоење се случило некакво чудно трагично раздвојување на единственото човечко битие на автономни и често противречни меѓу себе делови: ум, срце и тело... Какво апсурдно тврдење од страна на христијанството, нели? Сите се бунат: „Јас ненормален? Простете, другите можеби се болни, но јас не сум.“ И ете тука, доколку христијанството е во право, се наоѓа коренот, изворот на она поради што човечкиот живот – како во индивидуална, така и во општочовечка смисла – води од една во друга трагедија. Зашто, ако човекот е сериозно болен, а не го гледа тоа и не се лекува, болеста ќе го погуби.

Другите религии не ја признаваат оваа болна состојба на човекот. Ја отфрлаат. Тие сметаат дека човекот е здраво семе, но кое може да даде и нормален и ненормален плод. Неговиот развој е обусловен од социјалната средина, од економските услови, од психолошките фактори – односно од многу нешта. Затоа човекот може да биде и добар и лош, но самиот тој, по своја природа, е добар. Тоа е главна антитеза на христијанското спознание. Не зборувам за нерелигиозното спознание, таму и нема што да се каже, таму, општо земено, важи: „човек – како тоа гордо звучи“.Само христијанството тврди дека нашата сегашна состојба е состојба на длабока повреда, и тоа таква повреда којашто, на личен план, човекот сам не може да ја исцели. На ова тврдење е изградена величествената христијанска догма за Христос како Спасител.

Оваа идеја поставува принципиелен јаз меѓу христијанството и сите други религии.

Сега ќе се обидам да покажам дека христијанството, за разлика од другите религии, има објективна потврда за своето тврдење. Дозволете да се повикам на историјата на човештвото. Да погледнеме како човештвото живее во текот на сета своја историја. Кон што се стреми? Човештвото сака да изгради Царство Божјо на земјата, да создаде рај. Едни со помош на Бога. И во тој случај Бог се разгледува само како средство за стекнување изобилие на земјата, но не како повисока цел на животот. Другите – без Бога. Но, нешто друго е важно во двата случаја. На сите им е јасно дека таквото Царство на земјата е невозможно без такви елементарни работи какви што се мир, праведност, љубов (само по себе е јасно каков е тој рај во кој царува неправда, злоба, во кој се води војна), заемно почитување. Односно, сите прекрасно разбираат дека без таквите темелни морални вредности, без нивна реализација, не може да се достигне никаква благосостојба на земјата. На сите им е јасно? На сите. А што прави човештвото во текот на сета своја историја? Што правиме ние? Ерих Фром добро рекол: „Историјата на човештвото е напишана со крв. Тоа е историја на насилство коешто никогаш не престанува“. Навистина.

Дваесеттиот век – според идејата, е век на највисок хуманизам. И тој го покажал тој врв на „совршенството“, надминувајќи ги, според пролеаната крв, сите претходни векови. Доколку нашите претци би можеле да видат што сè се случило во дваесеттиот век, тие би затрепереле пред размерите на жестокоста, неправдата, измамата. Некаков недостижен парадокс се содржи во тоа дека човештвото, со развојот на својата историја, постапува сè поспротивно и поспротивно во однос на својата основна идеја, цел и мисла кон кои во почетокот биле насочени сите негови усилби.

Задавам реторичко прашање: „Може ли така да се однесува словесно битие?“ Историјата просто ни се потсмева, иронизирајќи: „Човештвото, навистина, е умно и здраво. Тоа не е душевно болно, не, не. Тоа само ги прави нештата малку подобро или – понекогаш – малку полошо отколку што истите тие нешта ги прават во домовите со умоболни.“

Но, тоа е факт од кој нема каде да се избега. И тој покажува дека во човештвото не се заблудени поедини единици, не и не (за жал, само единици не се заблудени), туку дека се работи за некакво парадоксално сечовечко својство.

Ако сега погледнеме на одделен човек, поточно, ако некој човек има морални сили „да се сврти кон себе“, да погледне на себе, тој ќе види не помалку впечатлива слика. Апостол Павле точно ја окарактеризирал:„Беден човек сум, не го вршам она, што сакам, туку она, што го мразам, тоа го правам“. И навистина, секој што макар и малку обрне внимание на тоа што се случува во неговата душа, секој што ќе се судри со самиот себе, не може а да не види колку е духовно болен, колку е повреден од дејството на различни страсти, колку им робува. Бесмислено е да се прашува: „Зошто ти, беден човеку, се прејадуваш, се опиваш, лажеш, завидуваш, блудствуваш итн.? Ти со тоа се убиваш самиот себеси, го разурнуваш семејството, ги расипуваш своите деца, ја труеш сета атмосфера околу себе. Зошто се удираш самиот, зошто ги губиш своите нерви, својата психа, своето тело? Тебе ти е јасно дека тоа е погубно за тебе.“ Да, јасно ми е, но не можам а да не го правам тоа. Св. Василиј Велики рекол: „И не се роди во душите човечки попогубна страст од зависта“. И, како по правило, човек, страдајќи, не може да се справи со самиот себе. Тука, во длабочината на својата душа, секој разумен човек го постигнува она за што зборува христијанството: „не го вршам она, што сакам, туку она, што го мразам, тоа го правам“. Дали тоа е здраво или болно?

Заради споредба, погледнете како може да се промени човек со правилен христијански живот. Оние, коишто се очистиле од страстите, го стекнале смирението, „го стекнале – според зборовите на преподобниот Серафим Саровски – Светиот Дух“, дошле во состојба којашто е најинтересна за психолозите: тие почнале да сметаат за себеси дека се најлоши од сите. Св. Пимен Велики говорел: „Поверувајте, браќа: каде ќе биде врзан сатаната, таму ќе бидам врзан и јас“; лицето на ава Сисој Велики, додека овој бил на умирање, светело како сонце, така што во него не можело да се гледа – а тој го молел Бога да му даде уште малку време да се покае. Што е тоа? Некакво лицемерие, лажно преправање дека се работи за скромност? Да не даде Бог. Тие дури и во мислите се плашеле да не згрешат, затоа говореле од сета своја душа, го говореле она што навистина го доживувале. Ние тоа воопшто не го чувствуваме. Јас сум преполн со секаква нечистотија, а се сметам за мошне добар човек. Јас сум добар човек!! А ако и направам нешто лошо – па, кој е безгрешен...; другите не се подобри од мене, а јас и не сум толку виновен како другиот, како другата, како другите. Ние не ја гледаме својата душа, затоа и сме толку добри во своите очи. Колку драстично се разликува нашето духовно гледање од духовното гледање на свет човек!