НОСИИ

Духот на фолклорното богатство на Македонскиот народ низ вековите растел и на подрачјето на Велес, оставајќи го на носиите што го надживеале времето, белегот на народното создавање.

До ден денес, најкарактеристични носии во велешкиот крај останале носиите од северните велешки села.

Машката носија била изработена од бело платно,а ја сочинувале кошула, гаќи, елек од клашна (пругасто домашно ткаено платно), шалвари со широки ногавици, бечви со капаци од бел и црн шајак, копоран од клашна и памуклија антерија која се носела преку елекот. На нозете се носеле чорапи врз кои се обмотувала волнена објала или калци (вид потколеници од клашна што се навлекувале на нозете). Во летните периоди мажите на појасот или на главата носеле бела крпа бришалка.

Женската носија била составена од памучна кошула, везена по долниот дел и на ракавите, ќурдија (горна облека без ракави) изработена од бела и од црна клaшна, долга до средината на листовите од нозете. Потоа, ѕуница (појас од волнена преѓа), елек од шарено платно во пруги, како и фута ткаена на црвена основа. На главата, жените носеле шамии во разни бои. Карктеристични за фризурите биле додавните прцли, кои се прикачувале на собрана коса.

Во првите децении на XX век, женската носија ја замениле фустаните наречени ив’станки (облека во два дела, составена од здолниште и блуза исклучиво изработени од свила или сатен. Оваа носија била позната под името кроазе.

Жените на глaватa носеле шмии, а на нозете „чејли“.



ВЕЗОВИ

Со убавината на креацијата, умешноста на комбинацијата на бои и техники, македонските везови и ден денес претставуваат една од најзначајните етнолошки вредности. Техниките и везовите што се развивале и негувале на целата територија на Македонија, имале свои приврзаници и на подрачјето на Велес. Особено впечатлив е мијачкиот вез кој во себе спојува повеќе традиционални елементи на старата култура што Мијаците, од областа Мала Река, ја пренеле при населувањето во селата Ореше и Папрaдиште во областа Азот, велешко.

Карактеристика на мијачкиот вез е неговиот колорит во кој доминира црвената боја. Црната боја доминира во везовите што потекнуваат од Скопска Црна Гора и Долни Полог. Во колоритот на македонските везови се застапени и други бои како зелената, жолтата или темно сината. Карактеристика на македонските везови се густо извезените површини и специфичните орнаменти и мотиви. Традиционално за изработка на македонските везови се користеле претежно волнени конци и конци обоени со природни средства за боење. Во некои области како Полог и Порече за изработка на везовите се користела срма.

Македонските везови денеска во Велес ги негува здружението на граѓани „Везилка Ленка“ кое неодамна отвори и погон за изработка и пласман на традиционалните везови на домашниот и странскиот пазар.

TRADICIONALNI ZANAETI

ГРНЧАРСТВО

Грнчарството го носи духот на Велес. Овој традиционален занает што успеа да преживее векови на предизвици и денес е симбол на градот. Во минатото со грнчарство се занимавале сиромашните семејства. Грнчар бил и Кочо Рацин, еден од најголемите македоски поети. Грнчарите биле принудени со часови да копаат во месноста Рупите во потрага по квалитетна глина. Неретко, тие го ризикувале и животот за што сведочат податоците во историските записи за млади грнчари кои загинале од одрони обидувајќи се да ископаат најквалитетна глина. Грнчарството бара посебна умешност за мануелно обликување како и смисол за естетика. Кочо Рацин грнчарството го сметал за најстара уметност создадена истовремено со цртежите на пештерскиот човек.

Глината се обработува мануелно, со помош на грнчарско колце. Потоа изработените бардаци, стомни, тави, грниња и други грнчарски производи се сушат и се печат во специјални печки. На крајот се украсуваат со цртежи со специјални керамички бои и се заштитуваат со тенок слој на транспарентен флукс. Наспроти развојот на керамичката индустрија, традиционалните велешки грнчарски производи сеуште се барани на пазарот. Тоа ја одржува традицијата, но и занаетот. Секој од грнчарските производи е уникатен и сам по себе има единствена вредност. Денеска, покрај за потребите на домаќинствата, грнчарските производи служат и како украс во домовите на вљубениците во традицијата каде сведочат за историјата на македонската умешност.



КАЛАЈЏИИ

Во минатото, велешани, најчесто користеле бакарни садови за готвење. Поради зеленикавиот слој, што од влагата се јавува на бакарните садови, нивната површина се заштитува со тенок слој од калај кој одвреме навреме треба да се обнови. Калајџиите биле стручњаци за прекривање на бакарните садови со калај, а вршеле и поправки на сите оштетени бакарни садови. Казаните, котлите и ѓумовите за вода се калаисувале поретко, а најчесто се калаисувале котлињата кои виселе на отворените огништа по кујните. Во градовите најмногу се задржале бакарните тепсии со различна големина, украсени со убави филигрански гравури. Во ХХ век, во Велес, имало само тројца калајџии кои биле принудени да одат по селата во потрага по работа. Денес овој традиционален занает е исчезнат. Сепак поедици ги зачувале семејните традиции и од време навреме, умеат да му се вратат на калајчиството кое се применува за заштита на бакарни предмети што граѓаните-вљубеници во традицијата сеуште ги чуваат во домовите, најчесто како украс.



САРАЧИ

Сарачите изработувале целосна опрема за коњи: амови, седла, узенгии, камшици и кожени ленти. Главна суровина што ја користеле била кожата. Познатата велешка Сарачка чаршија –Безистенот, која се наоѓала на местото на денешниот градски пазар, во минатото го добила името поради големиот број на занаетчии сарачи кои работеле во неа. Опстојувањето на сарачкиот занает, кој денеска е исчезнат, зависело од бројот на коњите, но и од нивната намена.

Доколку расните коњи повеќе се употребувале за јавање или за влечење пајтони и чези, тогаш и сарачите имале повеќе работа. Ако коњите повеќе се користеле за носење товари или за орање, сарачите останувале без работа. Предизвиците на новото време и воведувањето на современи сообраќајни средства сосема го избришале овој занает од лицето на Велес. Но, долго по неговото исчезнување, чаршијата сеуште се нарекувала Сарачка, во спомен на мајсторите-сарачи.



САМАРЏИИ

Самарџискиот занает е еден од најстарите. И овој занает е во опаѓање, но не е исчезнат. Најмногу е застапен во руралните средини и ќе постои се додека крупниот добиток се користи за носење товар. За правење на самари, мајсторите самарџии користат дрво, јутено платно или аба, штавена јагнешка или овча кожа и слама. Со делкање на дрвото, тие ја прават предната и задна кобилица на самарот, во која вметнуваат измазнети гредички. Во таа дрвена рамка, самарџиите поставуваат јутени или кожени перници, наполнети со слама, како и по една цилиндрична јутена перница. Перниците ги поставуваат под предната и задната кобилица. Самарите се шијат рачно, со специјални игли. Самарџиите не користат машини за шиење, ниту столарски алат за обработка на дрвото. За изработка на самарите користат само тесла и специјален нож за стругање на дрвените делови.



ПАЈТОНЏИИ

Со појавата на моторните возила, шарените пајтони со коњски запреги украсени со ѕвонци и прапорци, исчезнаa од Велес. Останаа само спомените за еден од најспецифичните занаети што некогаш живееле во градот. Во минатото, секој не можел да се занимава со овој занает. Покрај пајтонот, пајтонџиите морале да имаат убави и здрави коњи како и шталa за дa ги чуваат. Пајтонџискиот занает не бил лесен зато што тие работеле по цел ден, а неретко и во текот на ноќта. Пајтонџиите биле изложени на секакви временски прилики. Развојот на стопанството и трговијата во XIX век придонел Велес да прерасне во жив транспортен центар што значело и многу работа за пајтонџиите. Во тој период, пaјтонџиите го минувале Стар мост со своите пајтони на четири тркала со впрегнати два или четири коња. Тие се користеле за превоз на патници и можеле да соберат до шест лица. Велешките пајтонџии биле мошне вешти во својата работа затоа што морале да возат и по стрмни и нерамни терени во повисоките делови од градот. Пајтоните се користеле и за свадби, а богатите велешани за превоз на младенците и сватовите ги ангажирале речиси сите велешки пајтонџии. Традицијата налагала и најсиромашните велешани за своите свадби да ангажираат барем еден пајтон. Пајтонџиите превезувале и стока за трговците. Поради атрактивноста на пајтоните, денеска постои инцијатива за нивно враќање на велешките улици. Во време на модерни превозни средства, враќањето на духот на овој занает може да биде вистинска туристичка атракција и да ги оживее спомените на постарите велешани.



ТЕРЗИИ

Во времето на големата културна експанзија на Велес, во XIX век кога младата авангарда ги донела со себе културните специфики на европските земји, во Велес особено биле ценети мајсторите –терзии задолжени за шиење на облеката на имотните, но и на посиромашните велешани. Со материјали се снабдувале од Велешките трговци, а неретко и самите патувале до Солун па дури и во Далмација по набавка на материјали. По отворањето на големата штофара на семејството Шукареви како и неколку други штофари во градот, терзиите добиле можност побрзо да набават материјали и да ги задоволат желбите на велешани.

Особено потребите на имотните граѓани и претставниците на еснафот кои имале желба да се облекуваат по најнова европска мода и да носат костуми од квалитетни материјали. Терзиите за својата работа најмногу користеле ,,Singer,, машини за шиење кои се сметале за најквалитетни. Денеска голем број велешки семејства, во своите домови чуваат и сеуште користат вакви машини. Наспроти брзиот развој на текстилната индустрија, терзискиот занает преживеа до денеска. Во Велес сеуште работат 18 мајстори-терзии кои произведуваат облека по мерка .

TRADICIONALNI PREDMETI

Меѓу традиционалните предмети кои со векови ја задржале својата намена и опстанале на ова поднебје се споменуваат украсите и предметите во кои на жарник се приготвувале и се послужувале специјалитетите од македонската кујна.

Изработени од глина, тавите, грнците, тенџерињата се предмети во кои и денеска се приготвува традиционалната македонска храна. Не помалку вредни се ваганите и толчниците направени од дрво, како и лажиците во разни големини. Меѓу садовите во кои се чува водата предничат надалеку познатите стомни, бардаци и ибрици.

Особено впечатливи за туристите се бакарните тепсии, ѓумови и украсни послужавници. Занаетчиите и домаќинките порано ги употребувале пеглите изработени од месинг, но денеска тие се користат само како украси.

Со брзиот развој на индустриското производство се напуштале старите традиционални форми на живеење. Освен мебелот од метал, од метални свиткани цевки и профилирано железо, со федери и сл., од метал  биле изработени и постаменти за ламби, потоа послужавници, мангали од месинг, ибрици, чашки за кафе и ракија, мали кутии за чување накит, пепелници од бакар итн. http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/c38/c3822.html#_ftn1 - -

  http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/simages/37_13.jpg">

37.13. Часовник од метал, МГС инв. бр. 2291

  http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/simages/37_14.jpg">

37.14. Рамка за слика, метална, МГС инв. бр. 497

Бронзата, месингот и среброто служеле за украсување на покуќнинските предмети или предмети за дотерување. Кујунџиите правеле кутии, табакери за тутун и цигари, мастилници, кандила, вазни, садови за слатко, пудриери за дами, садови за чување и послужување на ситни колачиња и бонбони, послужавници и слично.

Многу предмети од метал биле со натписи, посвети, благослови или биле изгравирани и датирани. За гравирање биле користени познатите граверски техники  “флах”, “тиф” и “ерхабен”.” http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/c38/c3822.html#_ftn2 - -

Скопските трговци во својата работа користеле печати, “мурови”, во кружна, овална или четвртеста форма. Понекогаш тие биле и во вид на прстен и истовремено служеле и како накит и како печат.

Секоја градска куќа имала голем број покуќнински предмети од метал, наменети за огништето, за перење и одржување на личната хигиена, за послужување на храна и пијалаци, за затоплување на просториите, за осветлување и слично.  Од метални садови, во градските куќи се употребувале тави, бакарни котлиња, тепсии, чинии, зарфови, прибор за јадење итн. Нив ги изработувале и ги калаисувале калајџиите. Одделни предмети биле изработени од ковано железо, како пирустии, маши, држачи за борина и слично. Во секоја градска куќа имало свеќници, вазни за цвеќе, авани за толчење, домашни кантари, чукала за порта, ѕвонци за  врата  што  ги изработувале леари и кантарџии. Во металната  покуќнина спаѓале и ѓумовите, сааните, ибриците, мангалите, казаните, котлињата, чиниите, чашите за пиење и друго. 

  http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/simages/37_15.jpg">

37.15. Чајник од метал, МГС инв. бр. 795

  http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/simages/37_16.jpg">

37.16. Метален послужавник, МГС инв. бр. 2532

  http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/simages/37_17.jpg">

37.17. Свеќник, шандан, МГС инв. бр. 1175

Предметите од метал се одликувале со богатство на форми и оригинални линии, а нивната орнаментика била изведена со техника на “грави” или “плитко” релјефно ковање.  Голем број  покуќнински предмети од метал биле увезени од странство, а најчесто се увезувале  мангали, самовари,  држачи за свеќи  итн. Поради многубројните посебности на предметите од бакар, како и поради нивната широка домашна употреба, тие останале само спомен за еден одреден временски период, додека насекаде се појавувале производи од стакло, порцелан, уметнички обликувана керамика, емајлиран метал.

http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1474"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1475"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1476"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1477"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1478"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1479"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1480"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1481"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1482"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1483"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1484"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1485"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1486"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1487"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1488"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1489"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1490"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1491"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1492"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1494"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1495"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1496"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1497"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1498"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1499"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1500"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1501"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1502"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1639"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1640"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1641"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1642"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1643"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1644"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1645"> http://www.reka.org.mk/gallery.asp?lang=mac&izdanie=01&avtor=843&mediaID=1646">

http://lazaropolee.blogspot.com/2009/03/lazaropole_12.html - LAZAROPOLE. ЛАЗОРОСКА - МИЈАЧКА НЕВЕСТИНСКА НОСИЈА

http://1.bp.blogspot.com/_c0PGgLNHgQo/SbkP7rYfrsI/AAAAAAAACDU/dYGyqAKf5W4/s1600-h/lazaropole_nevestinska_nosija_1.jpg">

http://1.bp.blogspot.com/_c0PGgLNHgQo/SbkPzVYYPYI/AAAAAAAACDE/kC76Rl8DpnI/s1600-h/lazaropole_nevestinska_nosija_3.jpg"> http://2.bp.blogspot.com/_c0PGgLNHgQo/SbkPvJxmNII/AAAAAAAACC8/pbXWfA_VK3o/s1600-h/lazaropole_nevestinska_nosija_4.jpg">

1. КОШУЛА, "тонка" со "подвевци" (венчаница). Рокавите цели извезени со "синџати" и "кинат" вез.

2. ПРЕПАШКА, горен појас со "киски" - реси.

3. ПОЈАС, се носит под "препашката".

4. КИВЧЕНА БОВЧА, скутина, на обата краја богато украсена со "ал-киски" по која бовчата го добила името.

5. КЛАШНИК ГУВАЛЕСКИ, -долна облека од бела клашна. Преднците подплетени со вишна кадифе, извезени и опточени со срмени гајтани, ширити и бикме. Шарбите се "лоза", д‘лга по крајот опточени со "алосани"-црвени, "чисти"-вишни и "м‘рави"-сини гјатани. Над нив се извезени орнаменти "пулавки" кои и имат 31 на невестинскиот клашник.

6. МИНТАН, долна клашена облека со кадифе, срмен вез "лоза" и сребрени-позлатени копчиња.

7. НАЗОВЦИ, калчини, направени од црвена клашна а стопалата од бела. Наоколу по ивица опточени со "алосани" гајтани и срмено бикме.

8. ЕЛЕК, предниците "свитки"-чова, опточени со срмени кајтани и украсени со сребрени филигрански петлици.

9. ВРЗАНИЦИ, невестински чевли од разнобројна кожа "савтјан" - ишаран со з‘мба.

10. ЧОРАПИ, "алосани" исплетени од в‘лна.

11. ПЛЕТЕНИЦИ, украси за на коса.

12. ПАРТИ, гродник, направен од домашно платно и извезен со орнаментите: "петлиња", "мошаре" и "криваче".

13. СОКАЈ, горен дел, детал од невестинската носија шо се носит на‘глава под драпната-крпата. Направен од алова "свита"-чова и платно. Долниот дел је украсен со срмени ширити и китки.

14. КРС ОД СРЕБРО.

15. ИГЛА, со сребрен накит за на‘глава со 4 синџирчиња поткитени со трепетулки, настреде со позлатени "чапрасчиња".

16. ДРАПНА, бела платнена крпа за на‘глава. Околу по крајот опточена и извезена со "чиста оптока" - бишна оптока и коприна. Ја носит саде невестата.

17. ПАНЅИР, долен дел од сокај, направен од алова свита-чова украсен со срмени ширити, киски, реси, разнобојна монистра, жапки и стари пари. Специален невестински детал што се носи на плеќи.

18. КАЛЕМЌАРИ, в‘лнени шамии за на глава и за на појас.

19. НИЗАЛКА, накит за под појас со три реда синџири, долу поткитен - кован со стари сребрени пари.

20. ЧАПРАЗИ - ПАФТИ.

21. ШАМИЈА СВИЛЕНА СО КИСКИ, украс за под појас.

http://lazaropolee.blogspot.com/2008/05/blog-post_16.html - LAZAROPOLE VO MINATOTO. NARODNA NOSIJA. MIJACKO NARECJE

Recnata dolina vo zapadna Makedonija, koja so nejzinata severna strana se granici so Sar Planina, na zapad so planinata Korab, Desat i Krcin, od istok so Bistra i Stogovo, a na jug so Debarskata kotlina, se vika REKA. Niz ovaa dolina tece rekata Radika desna pritoka na Crn Drim. Rekata Radika nastanuva od dve reki: Gorna ili Golema Reka i Mala Reka. Gorna Reka-Golema izvira od Koerab Planina, a Mala Reka od ogranocite na Bistra, vo blizinata na seloto Tresonce. Nekoi uceni smetaat deka izvorot na Mala Reka nemoze da bide samo izvorot vo blizinata na T http://4.bp.blogspot.com/_c0PGgLNHgQo/SSWIK9vNmII/AAAAAAAABJM/oFKFys0ClYg/s1600-h/TERITORIJA+NASELENA+OD+MIJACI.JPG"> resonce tuku deka taa se formira od Tresonecka Reka i od Garska Reka (izvira od Stogovo vo blizina na selo Gari) koi vo svoite korita nizvodno se do nivnoto zdruzuvanje prifakjaat i drugi pomali reki, koi zaedno ja formiraat Mala Reka se do nejzinoto vlevanje vo reka Radika, vo blizinata na Boskov Most.

Lazaropole vo minatoto (pobliskoto minato se do 60 godini od XX vek) prestavuvase vtoro po golemina malorekansko selo. Se naogja na 5 casa od Debar (bez avtomobil se razbira na konj) i na nadmorska visocina od 1350 m.. Seloto Lazaropole vo najstarite dokumenti kade sto za prvpat srekjavame pisani informacii za selata od malorekanskiot del na Reka ne go srekjavame. Vo najstarite dokumenti gi srekjavame selata Tresonce, Susica i Galicnik, no nivnata lokacija ne bila kao denesnata. Taka za seloto Tresonce utvrdena e prvicnata lokacija i se znae deka se naogjalo vo podnozjeto na vrvot Brzovec, na eden cas od Lazaropole. Seloto Galicnik se veruva deka nastanalo od nekogasnoto Staro Selo koe sto se naogjalo pomegju denesnite sela Susica I Galicnik. Istoto stojaliste se upotrebuva i za Susica i se smeta deka i toa selo nastanalo od nekogasnata naselba Staro Selo. Naselbata Staro Selo, spored tradicijata, se veruva deka bilo golemo selo, no za negova nesrekja se naogjalo na patot koj minuval preku Bistra i gi povrzuvl Debar i Gostivar. Poradi zulumite seloto se raselilo. Vidovme deka Lazaropole vo ovie dokumenti, pred se turski popisni defteri, ne go srekjavame i poradi toa nekoi uceni zaklucile deka Lazaropole, od pogore spomenative sela, e pomlado selo. No vidovme deka ovie sela ja menuvale svojata lokacija niz vremeto i samo zatoa sto tie se spomenuvaat vo znacajnite turski popisni tefteri se zakiteni so nazivot STARI, nebare si mislis stanuva zbor, ako ne e toa sela, za eden vodac-drzavnik od edna bivsa nasa zaednicka ni drzava, (mukles go nemat onea druze). No iako lazaropole navistina ne go srekjavame vo drustvo na gore spomenative sela realnosta e poinakva. Ke vidime podolu http://1.bp.blogspot.com/_c0PGgLNHgQo/SSWJVX7wJnI/AAAAAAAABJU/S9vUUpW8IUQ/s1600-h/LAZAROPOLE+1861-62g..jpg"> vo tekstot deka osnovata na Lazaropole e poinakva. Ke vidime deka Lazaropole ima edna lokacija a toa e Glavino Selo i Lopusnik. Glavino selo ako se gleda dalecinski od Lazaropole e odaleceno... sami izgradete mislenje, mislam deka ne e mnogu nitu pak malku vremenskata odalecenost kava sto ja imale Staro Selo od Susica i Galicnik ili pak lokacijata na Tresonce pod Brzovec. Ke recete ugornina e od Glavino do Lazaropole. Vo pravo ste. No ima eden fakt koj sto na pocituvaniot d-r. Gligor Todorovski (negovata kniga mnogu mi pomogna) iako go imal pred oci vo negovata studija "Malorekanskiot predel" (Skpje 1970g.) iako go spomenuva no samo povrsno izgleda deka nenamerno ne mu dal pogolemo znacenje. Na strana 15 od knigata pisuva "... seloto Lazaropole za razlika od pogore spomenative sela, e pomlado selo.". Kako toa pomlado selo, a potoa vo knigata na strana 22 i 23 pisuva odnosno se sluzi so dokumentirani arheoloski fakti koi davaat rezultat citiram: "D-r Blaga Aleksova, proucuvajki gi ovie naodi, dojde do zaklucok... datiraat od IX-XII vek..." (str.23). Za naodite sega zasega tolku, podolu poopsirno za da mozete sami da dojdete do zaklucok. Ako e precka takanareceniot KONTINUITET (na kogo mora da se povikame) na ziveenje, na naselenieto vo blizina na denesnata lokacija na Lazaropole mislam deka e mnogu grubo da se zeme kako opravduvanje deka taa precka e nepremosliva. Jasno e deka denesno Lazaropole svojot kntinuitet go vlece od Glavino Selo, no nejasno mi e zasto dosega sme go stavale nastrana faktot za grobovite od Jaorska (Javorska) Voda koi se datirani vo periodot od negde najrano IX vek i najdocna XII vek. I za kraj (sakam da se navrakjam na nesto sto sum go kazal iako za toa ne sum ni zavrsil - prostete) vo samata blizina na Lazaropole se pronajdeni edinstvenite arheoloski ostatoci na "teritorija" od Mala Reka i tie ostatoci, tie fakti govorat deka Lazaropole mozebi e pomlado selo od selata spomenati vo turskite popisni defteri no e mnogu POSTSTARO bidejki negoviot atar go gazele lugje, eve da ne preteruvam nega bidat 200 do 300 godini pred da se pojavat defterite. Ova neznaci deka toa se odnesuva samo na Lazaropole, deka samo vo Lazaropole se pronajdeni arheoloski ostatoci i tolku-kraj, (pronajdeni se po greska, nenamerno - od lozjeto ke da e) i deka na nitu edno drugo mesto vo Reka i Mala Reka nema takvi nesta. Naprotiv. Ako i zemjata kako i knigite stari kazuvaat za nas, za nasite koreni tolku podobro za site onie koi se rodile vo tie kraista na Makedonia i za site o http://2.bp.blogspot.com/_c0PGgLNHgQo/SUY5TMstgHI/AAAAAAAABQU/8tXpTA8A2Bc/s1600-h/Lazaropole+stara+fotografija.jpg"> nie koi se rodeni-za site nas koi sme rodeni po nasata Makedonija, no ne tamu vo Reka rodeni, ubavo ke bide za site no najubavo za nasata idnina, za nas. Zamislet duri vo 1952 godina i toa po greska od Skopje go fatila patot edna arheoloska ekipa da vidi sto toa na Lazorovci im se poprecilo vo motikite. Ej, uste od 1952 godina nikoj, ama bas niko ne se zaprasa, eve neka e pak po grekska, abre da vidite vo ona defterine na primer pisit za nekoe si Glavino Selo, za nekoe si Staro Selo, pa tak po greska da im rece na kopacine ama na vistinskine kopaci-ne onie divine-arheolozi pojdete bre do Glavino, do Staro Selo videte sto se slucuvalo pred da se pojavat onie koi gi pisele defterine. Odete, po greska taka, videte ima li tamu nesto, zivele li lugje tamu od koga se grobovite, ako ziveele lugje treba i da zakopuvale, pa kazete koi se tie lugje, kavi se, sto rabotale, od koga se tamu i .... Mozebi ke se stavi kraj na onaa kvazi dramaturgija koja sto ja pravi istorijata edna obicna tragedija bez uvoden i zavrsen del, mozebi ke zavrsat pretpostavkite deka tie edni MILJACI, pazete MILJACI ne Mijaci, toa edno pleme Miljaci-slavjansko pleme koe se naselilo dolu na Pelopenez poradi splet na istoriski okolnosti od Peloponez (kade sto od VII vek se naselile) zapocnale da se razdvizuvaat kon Makedonija odnosno kon denesna Reka. I pretpostavuvate koi se tie Miljaci sega, a. Dobro imate um vo toa crpkite, dobro e. Da ne gi cepkame Miljacite, da gi ostavime tamu kade sto zasednale, zosto ednostavno (no za nas slatko) zasednale na Peloponez. Zasednalo toa pleme slavjansko Miljaci zaedno so edno drugo pleme slavjansko Ezeriti, vo srceto na togasnata Morea, vo srceto na h/elinskat zemja. Da gi ostavime tamu ni trebaat da dokazat-imaat dokazano-deka nemaat nisto so nas ovde vo Makedonija (sosila si gi prisvojuvame-ne sme nie delo od niv ili tie del od nas), da gi ostavime tie se del od eden nov narod, narod koj se formiral so mesavina pomegju niv i staroto naselenie vo Morea-Peloponez.

Мијачката народна носија е застапена не само во мијачката етничка целост, туку таа е распространета и надвор од неа во други етнички предели и ги опфаќа овие населби: Смилево (Битолско), Папрадиште и Ореше (Велешко), Ехловец (Киче http://3.bp.blogspot.com/_c0PGgLNHgQo/SSstHkjXGsI/AAAAAAAABLs/Z5OGgi5y-wM/s1600-h/mijacka+niosija.jpg"> вско) и Крушево.
Главна одлика на оваа носија е особено богатиот алов и "кинат" - ажуриран вез, кој главно е застапен на женската носија, и тоа претежно распореден на ракавите и предниците - "партите" од кошулата. Покрај тоа, уште се одликува со изобилство на реси распоредени речиси низ целата носија, како и со метален накит, кои на оваа облека & придаваат достоинствен и господарствен изглед. Носијата на Мијаците укажува за нивното болјарско (царско) потекло. Особено со такви богати украси на вез, накит и друго, се одликува невестинската носија. Белите клашнени облеки, украсени со црни гајтани, се главни одлики на машката мијачка носија. Ова е условено од климатските и стопанските услови во кои тие живееле (живеат) како сточари во планинските предели на планината Бистра, Стогово, Крчин и Кораб.
Мијачката женска народна носија изобилува со голем број детали:

1. Минтан - долна облека од клашна, украсен на предниците и ракавите со кадифе, згора извезен со срмено "букме" и гајтани. Вез - "лоза" се закопчува со сребрени филигрански петлици.
2. Кошула "тнока" - од домашно дебело платно, целосно извезени ракави. Го добила името по главниот орнамент застапен на ракавите и кошулата.
3. Елек - од домашно платно, предниците потплатени со "свита" - чова и згора украсени со срмени гајтани и позлатени петлици.
4. "Клашненик http://bp0.blogger.com/_c0PGgLNHgQo/SHEPtN0Ne7I/AAAAAAAAAmk/16YMNZ9vFv4/s1600-h/zenska.jpg"> гувеалски" - горна облека, од домашна бела клашна. Предниците - "свитките" богато извезени со срмени и "алосани" гајтани, "букме" и позлатени "петлици". Долу клашеникот е украсен со гајтани и бикме. Наместо ракави има "паткавици" - "рокави" (украсни парчиња што се спуштаат низ плеќите).

5. Појас - ткаен четворно од "чиста" црвена волна. По краиштата богато украсен со "киски" - реси.
6."Препашка" - појас, лито ткаена од алова преѓа со прави шарки, по краиштата украсена со "китови" - реси и "поплети".
7. "Ризинче" - свилено шамивче, индустриски производ.
8. "Фута стамболска" - скутина, цариградска копринена, украсена со "колца".
9. Шамија - свилена со "киски" - реси, индустриски производ.
10. "Чапрази" - со "трепетушки" - пафти со срмен колан.
11. "Низалка" - накит за потпојас, со три реда синџири поткитени со сребрени пари, кувенџиска обработка.
12. Ѓердан поткитен со "дубли" - златни пари.
13. Чорапи "гувеалски" - плетени од волна, ишарани со шарбите "петнаесет игли" и "девет игли".
14. "Врзаници" - невестински чевли, направени од жолта и црвена кожа "сафтијан", ишарани со "з'мба".
15. "Калемќар" - волнена шамија за на глава, индустриски производ.
16. "Игла" од сребро - накит за на глава со четири реда синџири, а на средина со чапрасчиња, кувенџиска изработка.
17. Ушници со трепетулки - накит за над уши.
18. "Плетеници" - украс за на коса, направени од волнени "алосани киски" - рески, украсени со плетеници и "жапки". http://bp2.blogger.com/_c0PGgLNHgQo/SHEPQUBG6-I/AAAAAAAAAmc/yeK6oxw8eaU/s1600-h/nosija.jpg">
19. "Сокај" - украс за на глава, направена од алова "свита" - чова и платно. Долниот дел украсен со срмени ширити и китки.

http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1498.htm">         На струшките етнички простори до неодамна егзистирале две техники, односно два начини на изработка на земјени садови, и тоа: садови работени рачно, без колце - "черепни" (црепни) - масивни земјени садови од непечена земја, за печење леб и за подготвување на други посни јадења под "сач" - (вршник), на отворено огниште. Нив ги изработувале жените за сопствена употреба, а понекогаш и за продавање http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus1 - 1 . Во науката тие се познати како "женска керамика" http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus2 - 2 . Другиот вид керамика, што е во сферата на нашиот интерес во рамките на оваа тема, е "занаетчиската керамика", што е работена на ножно г http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1499.htm"> рнчарско колце и егзистира како занаетчиски производ на струшките мајстори грнчари - "стомнари". Литературните податоци http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus3 - 3 со кои рашолагаме укажуваат дека струшките грнчари со своите производи, за кои се мисли дека по својот квалитет, трајност и убавина не заостануваат многу зад велешките и ресенските, го снабдувале градот Струга и околијата, Дебарскиот http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus4 - 4 и Охридскиот регион, Корча и Елбасан, како и други места надвор од македонските етнички простори. Меѓу познатите грнчарски фамилии, кои имале долга традиција во изработка на земјени садови и за кои грнчарскиот занает е семејна традиција, се Миладиновци и Голабовци. Според податоците од М. Савиќ http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus5 - 5 и д-р Павле Митрески http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus6 - 6 Миладиновци го напуштиле занаетот, а само Голабовци, од почетокот на 20 век до денешни денови, се занимавале со грнчарство http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus7 - 7 . Во тој контекст истиот автор дава уште еден податок од 1923, каде што се наведени имињата на грнчарите од оваа фамилија, кои имале свои http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1500.htm"> регистрирани работилници: Ристо, Јован, Илија, Ламбе, Наум, Разме и Јован Голабоски. Оваа бројка се до 1941 година останала непроменета. По Втората светска војна занаетот е во опаѓање од познатите причини - воведувањето индустриски садови во современо уредените домови, така што до 1964 година во Струга работеле само 4 грнчари "стомнари",чија старост се движела од 62-72 години http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus8 - 8 . Денес во Струга овој занает е сосема напуштен.
        Освен овие стари грнчарски фамилии, во Струга работеле и грнчари од фамилиите Милевци и Аџиевци http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#fus9 - 9 . Од работилниците на струшките грнчари излегувале разновидни грнчарски изработки, http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1501.htm"> чиј асортиман се движел во рамките на уталитарната керамика, и тоа: садови за приготвување, чување и изнесување храна на трпеза, садови за течности - вода, вино и ракија, садови со култен карактер, занаетчиска керамика, детски играчки и предмети за лична и друга употреба. Керамиката со чисто декоративен карактер скоро и не е застапена. Особено значајни за струшката и македонската керамика е постарата струшка керамика, чии садови, покрај извонредната изработка, убавите форми и декорација, во поголем број се датирани и со натпис "Струга", и често со имиња: на мајсторот или "Долни Дебар", дополнети со име за кого е таа изработена и сл. Меѓутоа, ние нема да се ограничиме само со оваа керамика и на периодот во кој таа е настаната, односно времето на кое таа му припаѓа и чиј белег го носи, од причина што грнчарскиот занает во Струга егзистирал, како што веќе кажавме во предходниот дел, и понатаму, односно надвор од оваа временска рамка. Од тие причини поновата керамика, сметајќи ја како континуитет на керамиката од постар датум, ќе ја разгледуваме од овој аспект.

_________________________________________

http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top1 - 1 . "Черепни" правеле жените во с. Ташморуништа, Делогожди и Мислодежда - информатор Тасе Тасески, роден 1923 г. Според информаторот Илија Трцоски од с. Долна Белица, роден 1928 г., во ова село "черепни" за продавање носеле Македонци муслимани од селата Октиси и Лабуништа. "Черепни" правеле и во с. Јабланица, а нај http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1513.htm"> добри "черепнарки" биле Божана Петроска, родена 1907 г., и Лимбија Домазетовска, родена 1911 год. - информатор Петко Домазетовски, писател од Струга. "Черепни" биле изработувани и употребувани и во с. Боровец и Пискупштина, информатор д-р Јован Атанасовски, стоматолог од Скопје. На сите информатори им должам посебна благодарност - авторот.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top2 - 2 . Миленко Филиповић, Женска керамика код Балканских народа. Посебна издања САНУ, Београд 1951.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top3 - 3 . Гиго Милески, Струга, Годишен Зборник на Филозофски факултет, књ.8, Скопје 1955, 119.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top4 - 4 . Според информациите од г-н Петко Домазетоски, во Дебар уште во турскиот период, некаде пред http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1514.htm"> Балканските војни - работел струшкиот грнчар Сотир Голабоски со синовите Климе и Наумче.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top5 - 5 . Савић Миливој, Занати и индустрија у присаједињеним облистими и занати у старим границима Краљевине Србије, Београд 1914, 215.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top6 - 6 . Д-р Павле Митрески, Занаетчиството во Охридско-струшкиот регион, 1918-1970, НИО "Студентски збор", Скопје 1983, 122.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top7 - 7 . Исто дело.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top8 - 8 . Исто дело.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=2.htm#top9 - 9 . Струшките грнчари Климе Голабоски и Јонче Аџиески, отвориле работилница и во Дебар, 1940 год. - информатори г-н Крсте Билјаноски и Петко Домазетовски од Струга.

http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1502.htm">         Техничко-технолошките новини, кои во текот на развојниот пат на струшката керамика биле прифаќани, не ги гаснеле постојните новини или пак тоа се одвивало континуирано. Како резулатат на овој долг процес е заедничкото егзистирање едни покрај други - и постарите и поновите форми и техники на ликовна" обработка. Во тој контекст би кажале дека сите елементи, што се наследени или низ долг временски период преземувани од други култури, трпеле селекција и трансформација, така што, по ликовниот израз, не се разликуваат битно од другите гранки на материјалната култура што се развила на овие наши простори.
        Обликувањето на грнчарските садови и на керамиката во целина, е во доменот на креативната организација на ликовните содржини, односно визуелните елементи - форма, фактура, орнаментика и боја. Севкупната активност во оваа насока бара, пред сè, смисла за естетика, но и техничко-технолошко познавање на материјалите, што се употребуваат во изработка на земјените садови (глината, енгобите, боите и глазурите), не испуштајќи го од вид и печењето на готовите изработки.
http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1503.htm">         Формата е еден од битните елементи, која придонесува за одредување на стилските особености што ги носи керамиката од одреден грнчарски центар, упатувајќи притоа на нејзиното регионално потекло, работилница и временска рамка. Взаемната поврзаност на формата и функцијата е уште еден битен елемент, карактеристичен за уталитарната керамика, што значи дека тука формата е подредена на функцијата и, како таква, таа не егзистира надвор од нејзините рамки. Струшката керамика, особено онаа од постар датум, се одликува со монументалност http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus10 - 10 . Основните форми на оваа глеѓосана керамика упатуваат, без двоумење, на влијание од античката и византиската керамика". http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus11 - 11
        Фактурата или решавањето на површината на своите изработки, струшките грнчари ја правеле, задржувајќи ги секогаш природните особености што ги пружа глината, глеѓта, односно глазурата "зод", така што тие елементи секогаш останувале препознатливи и визуелно и структурно. Постигнување визуелни ефекти, по пат на имитирање друг вид материјал (дрво, камен, метали сл.), кај струшката керамика не е забележано.
http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1504.htm">         Орнаментиката, односно орнаменталната декорација е директно подредена на формата и заедно со неа прави ликовна целина и вредност. Орнаментот е основен мотив на нејзиното украсување, кој во својата композициска суштина кај струшката керамика е најчесто геометриски или флорален, а поретко зооморфен. Тука струшките грнчари, во извесна смисла, повторно користат некои стари мотиви и орнаменти и приспособувајќи ги на своите изработки, наоѓаат своја сопствена средина и мера. Орнаментот врз овие садови се јавува како самостоен елемент или како композиција, во форма на фриз или пак како некоја друга композициска структура.
http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1505.htm">         Геометриско-линеарната орнаментика http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus12 - 12 чии елементи се: линијата едночлена, двочлена или повеќечлена, права, кружна, или брановидна (таласеста), вертикалните и коси цртички, кружни и точкасти убоди http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus13 - 13 , и перфорации, ја наоѓаме како декорација на земјените садови од типот "киселинарка", кај еден сад за вино од типот "авланка". На оваа орнаментика припаѓаат и релјефните обрачи "чембери", кои, кај струшките земјени садови за чување зимница од типот "ќуп" (врчви) и кај масивните бардаци за чување ракија, претставуваат пластична обработка на површината, чија улога, освен декоративноста, е и зголемување на цврстината на ѕидовите на садот. Освен големината, кај струшката керамика е застапена и флоралната орнаментика - палмата и лозица, цвеќе, дрво и сл.
        Палмата и лозицата http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus14 - 14 како орнаментален мотив во неколку варијанти на композициска подреденост, во зграфито техника http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus15 - 15 , се присутни кај керамиката од манастирот "Св. Јован Бигорски", која се состои од садови за вино и ракија со различна големина, работени, веројатно, од струшки мајстори во периодот од 1851-1907 година. Во тој контекст би посочиле и на неколку садови за вино и ракија со идентична орнаментика и, исто така, идентична техника на изведба а кои биле употребувани во с. Галичник - Дебарско.
http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1506.htm">         Според ликовно-естетските и стилски особености и периодот во кој настанале (1853-1890), сметаме дека и овие садови се дело на мајсторите кои ја работеле и керамиката од манастирот "Св. Јован Бигорски", односно потекнуваат од иста работилница. Мотивот палмата во комбинација со венец и испишан текст, на грчки јазик, изведени со "врежана" техника, го наоѓаме кај еден бардак за ракија во форма на традиционална струшка "киселинарка", датиран 1851 година.
        Цвеќето е еден од најомилените мотиви на македонските грнчари. Во струшката керамика тој мотив не е многу користен. Го наоѓаме како комбинација со мотивот "палмета" кај претходно споменатата керамика, потоа како с http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1507.htm"> амостоен орнамент кај едно "барде" со натпис "Д. Миладинов", како фриз и ромбоидни композиции од повеќе втиснати цветови кај еден "ќуп со чембери" и натпис, датиран 1858 година, кај едно "дударе" со свирче, исто со постар датум, како и кај неколку други садови.
http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1508.htm">         Претставата на "дрво" и "гранки" - "ветки" како орнаментален мотив, даден самостојно или во композиција со други мотиви и елементи со боја или со бела земја, во техничка "возено", е карактеристична орнаментика на садовите за вода "барде", "дуле" и "стомне" и на садовите за вино од типот "сафа", кај струшката керамика од понов датум.
        Зооморфните претстави како орнаментални мотиви се помалубројни во однос на другата орнаментална декорација, застапена кај струшката керамика. Традиционалниот мотив "пиле" со две глави - двоглав орел http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1509.htm"> http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus16 - 16 , го наоѓаме кај земјените шаралки за обредни лебови - "гугушки".
        Претставата на "змија" http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#fus17 - 17 како зооморфен мотив ја наоѓаме кај неколку садови за вода со култен карактер и кај еден сад за вино од типот "авланка", чија рачка е во вид на змија. Стилизацијата на куче, ја има само на еден земјен сад за вода, веројатно со обредна функција.
        Во рамките на орнаменталната декорација кај струшката керамика, особено кај онаа од постар датум, наидуваме на "крст" - кој како соларен симбол го изгубил ирвобитното значење и тука претставува само верски симбол. Наидуваме и на испишани пораки, посвети, датуми и години, особено години на изработката на садот, и место: на г http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1510.htm"> радот Струга, Долен Дебар, името на мајсторот, или нарачувачот и слично. Овие податоци како многу драгоцени за идентификација за овој керамички материјал, упатуваат на факторот дека овие грнчари не само што биле писмени, туку тие го знаеле грчкиот јазик, односно грчкото писмо. Во таа смисла сите индиции на оваа датирана керамика, што е настаната во периодот 1851 - 1905 година, која се чува во Етнолошкото депо на музејот на Македонија, наведува на фактот дека таа е дело на грнчарите од родот Миладиновци и Голабовци.
        
        *****
        
http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1511.htm">         Завршувајќи го овој труд, а според изнесените податоци, можеме да го изведеме следниот заклучок. Имено, струшката керамика како производ на струшките грнчари, се одликува, пред сè, со монументалност и складност, изразена преку убавите форми, извонредно изведената орнаментална декорација, присутна особено кај керамиката од постар датум, односно од XVIII - XIX век.
        Струшките грнчари "стомнари" биле надалеку познати како добри мајстори кои, освен во Струга, работеле и во Дебар, Корча и Елбасан. Меѓу нив најстари и најпознати грнчарски родови се Миладиновци и Голабовци. Освен нив со грнчарство се занимавале и Милевци и Аџиевци.
        Условени од техничко-технолошките можности што ги пружила глината како суровина, боите и нијансите на металните оксиди, оловната глазура "зод", заедно со земјените бои "енгоби", овие струшки грнчари успеале преку нивните взаемни односи да направат извонредни керамички предмети, изразувајќи ги преку нив својата творечка мисла, инвентивност, своите суптилни естетски чуства, присутни во севкупниот процес на креативната мисла.
http://www.org.mk/struga-heritage/gallery.asp-lang=mac&izdanie=01&avtor=1030&mediaid=1512.htm">         Во тој процес, композициската организација на сите елементи што ги чинат ликовно-естетските содржини - формата, фактурата, орнаменталната декорација и бојата, изразуваат хармонија, во поглед на визуелната рамнотежа и пропорција и меѓусебна складност

_________________________________________

http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top10 - 10 . Вера Кличкова, Грнчарството во Македонија, каталог за изложба, во Титов Велес, Етнолошки музеј, Скопје 1968.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top11 - 11 . Исто дело.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top12 - 12 . Д-р Милоје Васић, Стара српска налазишта, Старинар I, Беогр. 1906, 77-78, Старинар II, 27, Лубор Нидерле, Словенске старине, Нови Сад 1954, 244-248. (Укажуваат дека повеќето научници сметаат дека формата на садовите, употребата на правата и брановидната линија, како орнаменти потекнуваат од провинцијалната римска керамика, кои Словените ги примиле заедно со грнчарското колце и ги адаптирале).
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top13 - 13 . Аналогија со овие елементи и композициски структури како орнаментални мотиви и со нивната техничка изведба, наоѓаме кај средновековната кујнска керамика, најдена на локалитетите во Прилеп, (Бошко Бабиќ, Материјалната култура на Македонските Словени во светлината на археолошките истражувања во Прилеп, Прилеп 1986, 286-292, и Гордана Манојловић Вујовић, Керамика раносредњевековна од /Х-Х1 вск, Историја примењене уметности код Срби, том I, Београд 1977, 16-17, табла IV.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top14 - 14 . Следејќи ги наодите од византиската керамнка и поврзувајќи ја истата со локалпата, М. Бајаловић - Хаџи Пешић, укажува дека орнаменталните мотиви "Палмета" и "Лозица", заедно со други флорални мотиви и претстави на птици и животни, на територијата на Македонија, односно на јужните делови на средновековна Србија, дошле преку Средоземниот Базен (Марија Бајаловић-Хаџи Пешић, исто дело, 24.
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top15 - 15 . Појавата на "зграфито" техника се поврзува за пренесување на "тореутиката" од металот на керамиката. Нејзините први појави се забележени во Персија и Заткавказјето во 1Х-ти век, за да го опфатат во идните векови целиот Бизок Исток и Византија, од каде што, благодарение на трговските врски на Венеција со Исток, допреле до средоземјето и станале универзални на овие простори во периодот од 12-15 век. (исто дело, 24).
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top16 - 16 . "Двоглав орел" како декоративен елемент со симболично значење се појавува на уметничките споменици кај Сумерите, Хетитите, Туркестан, Во Византија се употребува од Х-ти век како орнамент на дворска облека. Во ХII-век, со ирачко и сицилијанско потекло, се појавува "двоглав орел" на кого двете глави му излегуваат од еден врат. (Добрила Стојановић, Тканине, Историји примењене уметности код Срба, Београд, 1977, 294, Бојана Радојковић, Метал средњевековни, исто дело, 88, Загорка Јанц, Орнаменти зидног сликарства, исто дело, 267, .Јован Ковачевић, Средњевековна ношња код Балканских Словена, САНУ, Београд, 1953, 201-205. Смиљка Габелић, Нови податак о севастократској титули Јована Оливера у време сликињи Лесковског наоса, "Зограф" Београд, 1980,59 Во етнолошкиот материјал, односно во керамиката "двоглав орел", како мотив, до денес е запазен во Косово на земјените шаралки за култни лебови, познати под името "тепсичии". (Персида Товић, Грнчарство у Срвији, Каталог за изложба, Београд 1982, 25, како и кај други примероци од понов датум).
http://www.org.mk/struga-heritage/tekst.asp-lang=mac&tekst=38&str=3.htm#top17 - 17 . Сребрица Кнежевиќ, претставата на змијата на садовите за течност ја поврзува со водата, со змиулестиот тек на реките, а според друго толкување, претставата на змпја на садовите за течност би требало да означи дека водата е "пивка и ладна како што е и змијата ладна". (Сребрица Кнежевић, Лик змије у народној уметности и традицији Југословена, ГЕМ, 22-23, Београд 1960).

        Текстот е преземен од списанието за наука и култура "ИЗВОРНИК" - 1997, Струга
        Друштво за наука и уметност "Браќа Миладиновци" Струга

Икони на ќерамиди

Во село Смолани, оддалечено 30-на километри од Прилеп, необичен уметник се занимава со необична уметност - цртање икони на ќерамиди. А приказната да биде уште понеобична, неговиот изложбен простор не е луксузен салон, туку селското гумно, каде иконите се „изложени" на стариот, 200 годишен даб.

Можеби залепени фотографии од светец, но сликање икони на ќерамиди ретко кој изработува - барем така вели 50-годишниот пензиониран пилот Љупчо Колевски, кој за себе вели дека е можеби единствен во создавањето на овие необични уметнички творби.
Ќерамидата е „дива" за обработка, па потребни се 40 часа за изготвување на една икона, раскажува Љупчо:
-„Затоа што морате да ја припитомите ќерамидата. Морате да ја подготвите да ги прима боите. Ќерамидата знае да биде непослушна. Колку и да се трудите, не ги прима боите и не сака да ги прикаже оние нијанси кои вие ги сакате. Премногу труд имам вложено. Една грешка е катастрофална. Ова е филигранска работа. Една грешка и овде нема исправка.“
Температа е основната боја што ја користи уметникот, иако ќерамидата тешко ја прима, а најобработен лик му е Мајката Божја:
Неговиот изложбен салон, верувале или не, е стариот 200 годишен даб и околните дрва на кои се прикачени иконите:
Тој се надева дека неговата изложбата на отворено кај гумното на село Смолани ќе ја видат многу очи а не само неговите шест соселани. Таа останува тука и на дожд и на сонце:
-„Јас давам гаранција сто години. И лани беа оставени иконите и на дожд и на сонце и гајле нема. Иден ангажман да творам, творам и само да творам се’ додека ме држат очите" - посака Љупчо Колевски и продолжи со сликање икона на ќерамида.........................

Тапанот се свири со две посебни палки:кукуда и прачка.

Кукудата се прави од оревово дрво и по облик е нешто налик на луле. Прачката пак е тенка, и обично се прави од дрен или врба.

Тапанџијата го чува тапанот нарамен со ремен во малку наведната положба за да може да удира со кукудата од едната страна, а со прачката од другата. Овој начин на свирење резултира во мешавина од длабоки и високи звуци, со комплексен ритам и непредвидлив ритмички израз.

Тапанот ретко се користи како соло инструмент. Обично се свири заедно со други инструменти, особено со зурли.

Тапанот е предвиден да ја издржи тежината на возрасен човек при изведбата на народни игри и ора. Кожите се затегаат со нагорно повлекување на јажињата, едно по едно.