Историјат

Обидот да се реконструира учењето, обредите и историјатот на Евионитите најмногу се темели на делата на црковните отци бидејќи недостасуваат археолошки докази и оригинални дела.

Најрано спомнување на група која може да се идентификува како Евионити се јавува во делото „Диалог со Трипо“ (околу 140 г.) од св. Јустин Маченик. Тој посочува дека постојат две групи на Јудејски христијани, едните го почитуваат Мојсеовиот закон но не го сметаат за задолжителен, а другите го сметаат за задолжителен и обврзувачки за сите.

Иринеј (околу 180 г.) е првиот кој го користи терминот Евионити да ја опише еретичката јудејска секта, за која тој вели дека тврдоглаво се држи и го почитува Законот.

Ориген (околу 212 г.), пак, објаснува од каде доаѓа терминот Евионити – од еврејското – евион – сиромаштво.

Епифаниј од Салама (IV век) дава најкомплетно, но истовремено и најнесигурно сведоштво за Евионитите во своето дело за ересите Панарион во кое набројува 80 еретички секти. Во своето дело дава општи информации за нивните религиозни убедувања при што дава и цитати од нивните евангелија, од кои до нас не стигнало ниту едно.

Евионитите најрано се спомнуваат во II век, а нивната најрана историја и поврзаноста со Ерусалимската црква остануваат неразјаснети. Многумина од научниците почетокот на оваа секта го поврзуваат со првата Јудео-римска војна, во контекст на ова се смета дека тие се дел од Ерусалимската црква предводена од апостол Петар, а подоцна од Јаков братот Господов. Евсевиј пренесува традиција, најверојатно базирана на Арист од Пела, дека христијаните го напуштиле Ерусалим пред војната и побегнале во Пела, отаде Јордан, предводени од Симеон Ерусалимски († 107), а за време на Втората јудео-римска војна биле гонети од страна на Бар Кохба бидејќи одбиле да ги прифатат неговите месијански тврдења.

            Според овие научници, токму од другата страна на Јордан, за прв пат Евионитите биле прифатени како посебна група, одделена од Христијанството која се повеќе се доближувала до Рабинското јудејство што резултирало со „дегенерирање“ во класична јудејска секта. Делови од оваа група се одделиле и приклониле кон Јудејскиот гностицизам и синкретичките влијанија, а подоцна некои Евионити се сретнуваат и во контекст на гностичкото движење широко распространето во Сирија и источните земји.

            По Првата Јудео-римска војна важноста на Ерусалимската црква почнува да опаѓа, приврзаниците на Јудејското христијанство биле распрснати низ еврејската дијаспора во Левант од каде истото полека се губи и исчезнува меѓу христијаните. На ова придонесува и Бунтот на Бар Кохба (135 г.) по кој Евреите се избркани од Јудеа, а Ерусалим станува незнабожечки град – Аелиа Капитолина. Оние Јудејски христијани кои биле во Пела целосно се откажале од Јудејството и се приклучиле кон Христијанството прифаќајќи го во целост, а оние кои останале доследни на своите убедувања биле прогласени за еретици. Епифаниј во 375 г. Спомнува група Евионити на Кипар, но веќе во средината на V век Теодорит од Кипар известува дека истите не се повеќе присутни во тој регион. Сепак има лоцирање или барем претпоставки дека успеале да дејствуваат некаде до XII век.

Во XX и XXI век се појавуваат неколку мали религиозни движења, како на пример Евионитската еврејска заедница која тврди дека ги обновува убедувањата и обредите на раните Евионити, но овие тврдења не може со сигурност да бидат потврдени.

Учењето на Евионитите

            Оците на Црквата ги опишуваат Евионитите како традиционалисти, но сепак аскетски Евреи кои фанатично го следат Мојсеовиот закон, го почитуваат Ерусалим како најсвет град и се мешаат/дружат само со оние незнабошци кои го прифатиле Јудаизмот. Еднаш во годината се собирале во периодот околу Пасха при што прекршувале бесквасен леб и користеле само вода, а не и вино, што е во целосна спротивност на христијанската Евхаристија.

            Епифаниј од Салама е единствениот црковен отец кој некои Евионити ги опишува како одделени од традиционалните јудејски религиозни принципи и обреди, особено потенцирајќи практикување на претерано ритуално миење, постоење на Ангелологија во која тие тврделе дека Христос е голем архангел кој се воплотил во Исус и бил усвоен син Божји. Исто така, се противеле на животинските жртви, негирале делови од Законот и практикувале релиогиозно вегетаријанство. Но, некои научници се сомневаат во веродостојноста на дел од овие тврдења на Епифаниј, бидејќи истиве се поблиски до христијанскиот гностицизам отколку до јудејскиот.

            Голем дел од црковните оци се сложуваат дека Евионитите отфрлаат многу од централните христијански погледи по однос на Христа, на пример: постоење од вечноста, божественоста, раѓањето од девица и физичкото воскресение на Христа. Но затоа пак, ја нагласуваат единственоста на Бога и човечноста на Христа како син на Марија и Јосиф, кој поради својата праведност бил избран од Бога да биде месијански пророк како Мојсеј, кога Светиот Дух го помазал за време на крштението во Јордан.

            По однос на Евангелијата го признавале само Евангелието според Матеј и тоа само еврејската верзија и истото било именувано: Евангелие на Евреите и сметано за додаток на Еврејската библија. Како што сведочи Иринеј во ова Евангелие недостасуваат првите две глави во кои се зборува за раѓањето на Исус и истото започнува со крштението на Исус од страна на Јован.

            Евионитите верувале дека сите Евреи, но и незнабошци морале да ги почитуваат заповедите од Мојсеовиот закон ако сакаат да станат праведни и да тежнеат кон единство со Бога, но овие заповеди да бидат разбрани во духот на Христовото учење објавено на „проповедта на планината“.

Евионити-гностици

Покрај јудејските Евионити има и група која се нарекува Евионити-гностици, бидејќи покрај јудејското учење истиве прифатиле и многу незнабожечки ставови.

            Како гностиците и тие материјата и с# што е материјално сметале дека е зло. Оттука и потекнува нивниот негаторски став кон старозаветната религија во онаа форма во која е изложена во свештените книги на Евреите.

            Според нив оваа религија не е вистинита туку истата била изменета прифаќајќи и развивајќи најразлични обреди, жртвопринесувања и други церемонии. Вистинската и првобитна религија му била објавена на Адам, но тој по гревопадот истата ја заборавил. Сепак, Божјиот дух истата повеќе пати ја објавувал на човечкиот рад јавувајќи се во лицето на старозаветните праведници. Истата, според преданието му била дадена на Мојсеј и зачувана само од страна на една група одбрани израелци. Повторно истата му била објавена на човечкиот род преку Исус Христос, па според тоа, Христос не е Бог Искупител туку само учител, а Неговото учење не е ново откровение, туку едноставо повторување на она што веќе било познато, иако лимитирано само на една група луѓе.

            Како алатка за духовно издигнување над материјалното, Евионитите го сметале и практикувале строгиот аскетизам, па не само што не употребувале месо, туку не јаделе ниту јајца, ниту млеко.