Cardinal addresses Jewish community

By Neil W. McCabe

Pilot Correspondent

NEWTON — Cardinal Seán P. O’Malley made his first address to the Boston Jewish community May 10 at the Leventhal-Sidman Jewish Community Center to mark the 40th anniversary of “Nostra Aetate,” the Church’s declaration on its relationship with other religions.

Andrew H. Tarsy, the New England director of the ADL, presents Cardinal O’Malley with a framed momento commending the cardinal’s spirit of “Tikkun Olam,” a Hebrew phrase meaning “repairing the world.” Pilot photo/Neil W. McCabe

Among its proclamations, the document declares that the Jewish people cannot be held responsible for Christ’s crucifixion and “decries hatred, persecutions, displays of anti-Semitism, directed against Jews at any time and by anyone.”

Issued in the last days of the Second Vatican Council, “Nostra Aetate”— which means “In our times”— conforms with the deeper strand of our tradition, the cardinal said. “God wants us to be friends.”

Quoting from a 2000 Jewish statement issued by a group of Rabbis on Jewish-Christian relations, the cardinal agreed that “Nazism was not a Christian phenomenon, but without the long history of Christian anti-Judaism and Christian violence against Jews, Nazi ideology could not have taken a hold, nor could it have been carried out.”

During the Holocaust, too few Christians had the courage of their convictions, he said.

His address was peppered with examples of courageous actions of Christians opposing anti-Semitism. “Once and for all, we too must expose racism and anti-Semitism for what it is — a fraud, a lie, an affront to humanity,” he said.

“Nostra Aetate” is the direct received wisdom from the Holy Spirit, which assists us, illuminates us, and if need be corrects us, he said. “There is never a question of retreating. There can only be the question of how to go forward.”

Speaking about the future of Christian-Jewish relations, the cardinal urged “all Catholics to have a deepened awareness of our Hebrew roots.”

“Jesus Christ was a Jew, a descendant of King David’s. Mary and the apostles were Jews. Jesus Christ, made the God of Israel the God of the nations. We claim Abraham as our spiritual father. We venerate the Jewish Scriptures. Our theology and liturgy, indeed our history, our weekly Sabbath observance of the Lord’s Day, are all inexorably linked to the Jewish religion,” he said.

“We have much in common and we are both waiting for the same God,” he said. “The Church is the daughter of the synagogue.”

The event was sponsored by the Anti-Defamation League of New England, the Jewish Community Centers of Greater Boston and the American Jewish Committee.

After the cardinal’s remarks, Andrew H. Tarsy, the New England director of the ADL, presented him with a framed momento of the night that commended his spirit of “Tikkun Olam,” a Hebrew phrase meaning “repairing the world.”

The cardinal had said in his address that he had always liked “the Jewish concept of Tikkun Olam.

“As Catholics, we speak of repairing the world in terms of the social gospel, of building a civilization of love. I hope that we can do this together. Working together, we can address the social problems of our community and the world. Illiteracy, hunger, war, must be eliminated. Such goals can be achieved only if we are working together to repair the world, he said”

Joining members of the Jew-ish community were many Catholic participants in the Jewish-Catholic dialogue, including two coach busloads of congregants from Charlestown’s St. Francis de Sales Parish.

The St. Francis de Sales parishioners came to witness their pastor, Father Daniel J. Mahoney, receive the Tishler Confronting Anti-Semitism Award.

Tarsy said it was great to have so many from the Charlestown church in the audience because many members of the Jewish community had traveled to St. Francis de Sales to celebrate Mahoney’s 50th anniversary Mass. “We love you and we want to show you we appreciate your bringing us into your homes.”

Father Mahoney was given the award, created by Gerry Tishler and his wife Beth, in honor of his work throughout his 50 years in the priesthood, but Tishler said he wanted to highlight two examples.

In 1982, Father Mahoney, who is a chaplain with the Boston Fire Department, responded along with his firefighters to a blaze at a synagogue in Everett, he said.

Dressed in full fire-fighting gear, as was his custom, Father Mahoney found members of the congregation, who told him they had not been able to retrieve the Torah from the blaze, he said.

Tishler said Mahoney asked the location of the Torah and then rounded up a team of fire fighters to join him in a search and rescue mission.

But, it was not that simple.

When Mahoney opened the door to the synagogue, there was a burst of pressure that threw the team back 15 feet and knocked the priest and others unconscious.

When he awoke several minutes later, the priest got back on his feet, rounded up a new team of firefighters, found the Torah inside and gathering it in his arms carried it to safety, he said.

The second example of Mahoney’s support of strong Catholic-Jewish relations was during the controversy surrounding the naming of the new bridge over Charlestown for his friend, the late Leonard P. Zakim. Zakim was the former New England leader of the ADL and a pioneer in the reaching out to the Catholic community.

During the period of conflict, Tishler told Father Mahoney of one particular bigot, who was one of the loudest Charlestown critics of naming the bridge for Zakim, Tishler said.

Father Mahoney called on the man to hear him out.

Tishler said the critic was a parishioner of St. Francis de Sales. So when he saw him attend an ecumenical service at the Charlestown church he did not know what to expect.

Tishler said it even more unnerving when he saw the man approach Zakim’s widow, Joyce, after the Mass.

“I shuddered at what might happen,” Tishler recalled.

Almost afraid to know, Tishler said he went to Joyce afterward and asked her what the man had wanted. She told him that he said he had come to apologize.

When Father Mahoney was called up to receive his award, it was Joyce Zakim who made the presentation.

“He is a very special man to me. At the time we needed the support of the Charlestown community, Father Dan was there,” she said.

Clutching the heavy crystal award, the Charlestown fire-fighting priest said the award was an overwhelming moment in his life.

CANADIAN COUNCIL OF CHRISTIANS AND JEWS. - 1935-2008

Administrative History:
The Canadian Council of Christians and Jews began when several people met in 1933 to discuss inter-racial relations. From a small committee they eventually grew into an official organization in 1947. Religiously motivated, the CCCJ's clerical, educational and business community members aim to combat anti-Semitism, promote inter-faith dialogue, bring different ethnic groups together, and analyze, moderate and eliminate prejudice. Based on similar groups in America and Britain, their methods include folk and music festivals, student exchange programs, lectures, films, workshops, dances, radio and television spots, and the sponsoring of Brotherhood week. The CCCJ has a human relations award, and publishes much educational material for the school, business, youth, men's and women's groups and labour-management organizations that it deals with. Run with the help of volunteers, the CCCJ has chapters across Canada, though it was started in Montreal and Toronto.

... Особено внимание заслужува Еврејскиот хор во Скопје, со кој раководеше прочуениот диригент господин Шијачки. Хорот беше квалитетен и имаше посебно важна улога во културниот живот на Скопје. За време на поважни празници или прослави пееше и во синсгогата религиозни состави од познати композитори Евреи. Хорот со ивесна надомест пееше и на свадби и на други свечености. Покрај еврејскиот хор активен беше и хорот на учениците „Bijalik“, со кој диригираше особено талентираниот младинец Моис Хасон.
Еврејскиот клуб организираше разновидни добротворни акции, а понекогаш и забави што беа доста посетени, со оглед на тоа дека скопските Евреи беа дружељубиви и сакаа да се забавуваат.  Во врска со приредбите треба да се истакне дека  одделни населби во кои имаше повеќе Евреи за време на спарните летни вечери спонтано се организираа разни седенки и на кои се пееше, играше, свиреше, се кажуваа вицеви и анегдоти. Во тоа време особено беа популарни стиховите кои се пееја на одредена мелодија која се викаше „ој лагарио, лагарја“. Многу еврејски момчиња беа вистински мајстори на пеењето и составувањето стихови. Па затоа и алузиите на тие стихови силно и непогрешиво ги погодуваа луѓето и појавите на кои се однесуваа, што предизвикуваше општо одобрување и смеа кај насобраната публика.
Скопските Евреи беа мошне музикални ја сакаа песната и музиката особено ги сакаа романсите со најразлична, најчесто романтична содржина. Повеќето од нив со шпанско или мексиканско потекло, а најчесто плод на музичкиот гениј на сефардските Евреи. Покрај овие романси често се пееја турски, грчки, српски и особено македонските песни.
Од младинците најпознат пеач во тоа време беше Ил Малхо кој знаеше голем број шпански и мексикански песни што со радост ги пееше. Многу Евреи во Скопје свиреа на различни инструменти. Немаше друштво од момчиња и девојчина во кое некој не знаеше да свири на гитара, мандолина и виолина. Познати беа како одлични виолинисти Саул Амариљо и Хаим Ноах. А како челист извонредниот Ељо Коен. Во Скопје имаше и Евреи професионални музичари - „Los chalgidis“ кои свиреа по куќите по повод домашните свечености.
Евреите беа редовни посетители на народниот театар кој во тоа време даваше претстави на завидно ниво. Треба да се истакне дека Евреите посебно ја сакаа комедијата така што делата на Нушиќ им беа најпривлечни. Младината беше заинтересирана за дела со социјална содржина. Најпосетена беше поставката на „Господа Глембаеви“ со Рашо Плаовиќ во улога на Леон. Често се посетуваа и кината. ...

Жамила Колономос

стр. 17
Женската Организација WIZO работела покрај останатото на собирање на парични сретства, организирање продајни изложби на рачни работи, лотарија, приредби и собирање на материјални сретства, за помош на сиромашни девојки за нивно школување и оспособување за работа. Оваа организација обавувала разгранета дејност за еманципација на жените, описменување до современ начин на живот и семејството. Во 1936 год. во Битола била спроведена акција меѓу жените за помош на шпанските борци за слобода.
Од повеќето културно-просветни младински организации кои ги опфаќале работничка и средношколска младина, најзначајни биле „Хашомер Хацаир“, „Техелет лаван“ „Атехија“ и „Макаби“.
„Хашомер Хацаир“ во Битола е основана во 1930 год. имало 400 членови на школска и работничка младина. Одржувале предавања, имале богата библиотека и организирале приредби, натпревари, спортски игри. Ја развивала  работната способност и смислата за колективен живот.
„Тахелет Лаван“ во Битола е формирана во 1933 год. и имала окллу 300 члена. Поради културното ниво на членовите, активностите на оваа организација биле усмерени на образовен и културно-просветна активност и знаење од областа на земјоделството.

РЕЛИГИЈА НА ЕВРЕИТЕ

Јудаизмот настанал во оној дел на светот каде се јавиле низа духовни покрети со кои се сакало луѓето да се спасат за вечен живот. Јудејството ја поставило религијата на највисоко ниво; таа го заменила традиционалниот политеизам во вера во еден бог, бог на правдата, чии захтеви за човекова совршеност брзо откриле дека во нив има многу богати духовни чуства за човекот и со тие барања човештвото е упатено кон прогрес.
Јудаизмот во историсксото значење на зборот е религија која ја исповеда Еврејскиот народ т.е. оние кои по историско предание се сматраат за потомци на старите Хебреи а поодредено, потомци на Израелитите населени во 2 милениум пне. во земјата Канан на обалата на реката Јордан и во западните предели на Мртво море. Основен извор на јудаизмот е канонизирана збирка од дваесет и четири книги на хебрејската библија (која христијаните ја нарекуваат Стар завет), а нарочито првите пет книги на библијата, кои ја содржат петокнижието Pentateuh или како го викаат Евреите Тора што значи “учење“). Тие пет книги ги содржат десетте заповести што бог ги дал на Мојсие. Јудејството како религија нема догми. Монотеистичката вера и љубов спрема Бог е уште од времето на Тора чија суштина е Мојсиевската вера. Јудејството по својот карактер е нормативна и практична религија, која по проценка на Талмудот (материјал за изучување) на својот верник му препишува 613 постапки и забрани, од кои позитивни се 248 (оние кои се вршат во  разни животни ситуации) и негативни забрани 365 (тоа се забрани и прописи во уздржување на некои постапки).
Талмудот човекот го смета за најголема религиозна вредност. Ако човекот се најде во некоја опасност, тогаш дозволено е да се прекрши некој закон, освен три Мојсиеви прописи: забрана за убиство, забрана за прељуба (инцест) и забрана за повреда на идолите. Од ова следи дека по талмудското знаење, битни начела на верата се: почитување на животот, личноста на човекот и вера во еден бог.
Со населувањето на Евреите во Македонаија и прогоните против нив, довело до идеолошко раздвижување меѓу самите Евреи.  Ваквото раздвижување се јавило како нетрпеливоста кон римската империја за еврејската религија која немала класни елементи.
Во еврејската религија во јудаизмот се појавиле три секти: седуксите, претставници на најбогатите слоеви кои барале отворена соработка со Римјаните, Зелотите, коик потекнуваат од најсиромашни слоеви и проповедале доаѓање на божји пратеник - месија кој го замислувале како војнички и народен водач и во таа смисла започнале востание кое трагично завршило за нив, и трети биле есените, од најсиромашните плебејски маси. Тие уште повеќе го нагласиле моралниот елемент во јудизмот, тенденција кон општествена правда и единственост, а својот месија го замислувале како морален избавител. Тие проповедале целосна општествена еднаквост, живееле во примитивен комунизам и аскетизам, но не во благосостојба туку во сиромаштија. Со своите проповеди постепено прераснале во посебна секта и биле предвесници на христијанството. Така есените од секта на јудаизмот преминале во религија, а потоа и во државна религија - христијанство. Крупен чекор од секта кон религија направил апостол Павле кој се смета за идеолог и основач на христијанството.
Павле одел во многу градови, особено таму каде имало Евреи и вршел проповеди, проповедајќи ја новата религија. Тој патува и во Македонија и држел проповеди во синагогата во Солун. Отпорот на луѓето се стишил и христијанството почнало брзо да се шири. Меѓутоа се до 325 година до Нихејскиот собир според Мојсиевото Петокнижие, саботата била неработна и за Евреите и за Христијаните. Тогаш се донела одлука христијаните да не работат во недела, денот кога според верувањето воскреснал христос. На овој собир дефинитивно христијанството се одделило од јудаизмот, а потоа станало легално и државна вера во Рим и на наследниците на Рим. Меѓутоа, понатаму во својот развој христијанството ги губи првобитните револуционерни идеи и привлечност, а изедначеноста меѓу робовите и робовладетелите се пренела во задгробен живот. Се потиснувал стариот завет а поголема важност се давала на новиот завет.
Во 9 век се ширеле разни идеи за месијанство, во Солун, пак дека е дојдено времето дека на земјата ќе дојде божји пратеник и ќе ги спаси од сите маки.
Во времето на 1 крстосна војна, Евреите разочарани и исплашени барале утеха во месијанството. Бидејќи не се појавувал никаков месија, тие во момент на разочарување го напуштаат јудаизмот.

Јаков Мушон Леви од Штип
(брат на Хаим Леви), со невестата Џилда Јаков Леви од Скопје
Заминува во Скопје каде работи како службеник.
Во војната како мобилизиран војник загинува на фронтот
фото: 28 февруари 1937 година

Просветни прилики на Евреите во Македонија

АЛМАНАХ ОПШТИНЕ ГРАДА СКОПЉА, 1918-1928 ГОДИНЕ

Црковно-Школска Јеврејска Општина

стр. 38
Црковната-школска еврејска http://www.jewish.org.mk/Etnogen/Doseluva/Gradovi/Skopje/Opstini/Opst_Sk.htm - општина во http://www.jewish.org.mk/Etnogen/Doseluva/Gradovi/Skopje/Skopje.htm - Скопје датира уште од пред 300 години и таа http://www.jewish.org.mk/Etnogen/Doseluva/Gradovi/Skopje/Opstini/Opst_Sk.htm - општина се грижи за сите проблеми на своите граѓани, а особено за сиромашните. Општината има и сиротинска кујна за деца, каде се хранат, а особено деца кои одат во училиште.

Машки Евреи имало 1458, а женски 1396, вкупно 2854.

Нобеловецот Ели Визел прогласен за прв македонски амбасадор на добра волја

- Свечана седница во Собранието на Р. Македонија на која говореше нобеловецот Ели Визел.
Инсерти од вестите на МТВ Телевизија
- На свечаноста на Филозовскиот факултет бесе промовирана книгата „Питачот од Ерусалим“. - Шефот на македонската дипломатија Срџан Керим му подари македонски пасош.

Студии и сеќавања за Евреите од Македонија, Скопје, 1995

Мориц Елазар

Евреите од предвоено Скопје во моето сеќавање

Евреите од Скопје беа Сефарди. Ешкенази имаше малку. Тие, заради менталитетот и незнаењето на шпанскиот јазик тешко се вклопуваа во животот на другите Евреи. Ние ги викавме Тудескус или Ешкенази, но, често го употребувавме името Халахути кое немаше некоја подбивна смисла како што тврдат некои, туку беше збор што го користеа само младите.
Во Скопје се зборуваше шпански но со специфичен изговор, акцент и интонација на говорот, со поголем број хебрејски, турски и француски зборови. Називот ладиноза тој јазик кај нас се користеше ретко - за нас тоа беше „il espanol“. Нашиот јазик доста се разликуваше од шпанскиот на кој зборуваа Евреите од Битола, Белград, Сараево и во други места во кои живееја Сефарди. Така што секој туѓинец веднаш се препознаваше по изговорот.

Евреите во Скопје живееја во добри односи со припадниците на другите националности (во Скопје пред Втората светска војна, покрај Македонци, Срби и Црногорци, имаше и Турци, Албанци, Роми, Грци, Власи и Руси - емигранти). Особено добри односи постоеја меѓу еврејската младина и младината од другите националности. Сепак, треба да се нагласи дека и дури и младите Евреи главно се дружеа меѓу себе.
Ретки беа оние кои првенствено се дружеа со припадници од други националности. Оваа специфичност особено дојде до израс во фактот дека во предвоено Скопје мешовитите бракови беа вистинска реткост.

Повеќето постари Евреи зборуваа грчки и турски, а некои и француски. Турски зборуваа и повеќе вработени млади лиѓе со оглед на тоа дека во скопската чаршија турскиот јазик се уште доста се слушаше. Младината која идеше на училиште повеќе се приклонуваше кон учење на францускиот јазик за што придонесуваше и околноста што во Скопје, во Баданда постоеше приватно француско училиште на господинот Дер во кое учеа повеќе еврејски деца.

DRZZAVATA JA OBESSTETI EVREJSKATA ZAEDNICA VO MAKEDONIJA
Ministerot za finansii, Nikola Gruevski, vccera gi vracci dokumentite za
denacionalizacijata na imotot na Evreite vo Makedonija. Obesstetuvanjeto
i e vracceno na Makedonskata evrejska zaednica i Fondot na holokaustot
na Evreite vo Makedonija bidejkji vrateniot imot nema naslednici,
informirasse Gruevski.
Spored Gruevski, Makedonija so ova vo mala merka ja isprava istoriskata
nepravda i go vrakja imotot ccii poranessni sopstvenici ja napusstile
drzzavata poradi prislina deportacija vo fassisticckite logori i ne go
prezziveale pogromot. Imotite se vrakjaat ili obesstetuvaat so realen
nadomest. So ednoto ressenie na Fondot na holokaustot na Evreite od
Makedonija mu se opredeluva realen nadomest vo vid na obvrznici na
drzavava vo vrednsot od 29,5 milioni denari. Obvrznicite se izdavaat za
nedvizzen imot koj od objektivni okolnosti ne mozze da bide vraten. So
drugoto ressenie na Evrejskata zaednica vo Makedonija i se vrakja vo
sopstvenost nedvizzen imot koj se sostoi od zemjisste so povrssina od
10.212 metri kvadratni (Evrejskite grobissta vo Skopje) i tri objekti so
povrssina od 15, 23 i 241 metri kvadratni. Evrjskata zaednica dobiva i
realen nadomest vo vid na obvrznici od 176,5 milioni denari za imotot
koj poradi objektivni okolnosti ne mozze da bide vraten.
Kako ssto javuva Makedonskoto radio, spored pretsedatelot na Evrejskata
zaednica Viktor Komrahi, Makedonija e prva megju zemjite vo tranzicija
koja izvrssila vakov vid na denacionalizacija. Komrahi najavil deka
Evrjskata zaednica kje formira fondovi so koi kje mu pomaga na
zdravstvoto i sskolstvoto vo drzzavava.

1 Ja sam Jahve, Bog tvoj, koji sam te izveo iz zemlje egipatske, iz kuće ropstva. Nemoj imati drugih bogova uz mene.

2 Ne pravi sebi lika ni obličja bilo čega što je gore na nebu, ili dolje na zemlji, ili u vodama pod zemljom. Ne klanjaj im se niti im služi. Jer ja, Jahve, Bog tvoj, Bog sam ljubomoran. Kažnjavam grijeh otaca - onih koji me mrze - na djeci do trećeg i četvrtog koljena, a iskazujem milosrđe tisućama koji me ljube i vrše moje zapovjedi.

3Ne uzimaj uzalud imena Jahve, Boga svoga, jer Jahve ne oprašta onome koji uzalud izgovara ime njegovo.

4 Sjeti se da svetkuješ dan subotni. Šest dana radi i obavljaj sav svoj posao. A sedmoga je dana subota, počinak posvećen Jahvi, Bogu tvojemu. Tada nikakva posla nemoj raditi: ni ti, ni sin tvoj, ni kći tvoja, ni sluga tvoj, ni sluškinja tvoja, ni živina tvoja, niti došljak koji se nađe unutar tvojih vrata. Ta i Jahve je šest dana stvarao nebo, zemlju i more i sve što je u njima, a sedmoga je dana počinuo. Stoga je Jahve blagoslovio i posvetio dan subotni.

5 Poštuj oca svoga i majku svoju, da imadneš dug život na zemlji koju ti dâ Jahve, Bog tvoj.

6 Ne ubij!

7 Ne učini preljuba!

8 Ne ukradi!

9 Ne svjedoči lažno na bližnjega svoga!

10 Ne poželi kuće bližnjega svoga! Ne poželi žene bližnjega svoga; ni sluge njegova, ni sluškinje njegove, ni vola njegova, ni magarca njegova, niti išta što je bližnjega tvoga!

Кој и да ги произвел, искрено, не е шега....За голема срамота е, за сите, за женскиот род пред се. Тоа е за секоја осуда.

Вие сте за на Џери Спрингер...буквално.

Направи шоу на моја сметка, ако нека ти биде.