Лустрација и кога ќе се проветриме?

Професорот вели дека досиеата ги нашол вчера во неговиот двор, а биле оставени од некој граѓанин и денес тој само ги донел во Комисијата за лустрација.
Се шпекулира дека се работи за документи од белградските служби -  досиеја за актуелен министер во Владата родум од Кичево, пратеник исто така од Кичево, како и за висок функционер од Дебар.
Имињата на посочените не беа јавно кажани, а професорот не ја исклучи можноста дека можат да се најдат досиеја и за функционери кои соработувале со тајните служби и во другите дворови.
Од Комисијата за лустрација за Макфакс велат дека ги немаат погледнато документите и дека не знаат за што точно станува збор и откако тие ќе бидат разгледани ќе се одлучи како ќе се постапува според законот.

Ова е содржано во писмото што генералниот секретар на ВМРО-Народна партија (НП), Миле Јакимовски го упати во недела до својот колега, генералниот секретар на владејачката ВМРО-ДПМНЕ, Мартин Протоѓер.
Во дописот во кој се изразува подготвеноста на партијата чиј неформален лидер е поранешниот премиер Љубчо Георгиевски, е изнесен предлогот да се формира работна група за измените на Законот за определување дополнителен услов за вршење јавна функција, која ќе биде составена од претставници и од други политички партии, при што ВМРО-НП е подготвена да партиципира со свој член.
Притоа, во дописот се наведуваат пет одредби кои според мислењето на ВМРО-НП би требало да се содржат во измените на популарно наречениот закон за лустарација. Тоа се: Лустрацијата да важи за сите досегашни носители на јавни функции, вклучувајќи го и периодот до денот на донесување на измените на Законот, значи до 2010 г; Имињата на сите за кои ќе се утврди дека соработувале со тајните служби да бидат јавно објавени; Комисијата за верификација на факти треба само да ги констатира фактите, а не да гласа за факти или да се надгласува; Во членовите на Законот кои се однесуваат на делот кој се однесува на опфатот на соработниците условено за стекнување на материјална и нематеријална корист, како и напредување во службата на соработниците да биде избришан. Со тоа би се отстранила границата на опфат на лицата кои треба да се лустрираат; Во членовите на Законот кои се однесуваат на континуитет на соработка со службите, да се констатира дека евиденцијата за соработник да не се условува со одреден континуитет или дисконтинуитет во соработка со службите.

Во Извештајот за месец август, Хелсиншки поставува неколку прашања во врска со, според нив „фаличната лустрација“, за тоа колку Комисијата за лустрација е самостојна, колкаво е политичкото влијание врз нејзината работа и дали истата може токму поради партиското влијание „за едни да биде мајка, а за други маќеа“?
„Дали во конкретниот случај околу актуелниот претседател на Уставниот  суд можете да бидете 100% сигурни дека Комисијата за лустрација во своето одлучување се раководела исклучиво од фактите кои ги имала на располагање?“, прашуваат од Хелсиншкиот Комитет.
Од Хелсиншкиот комитет сепак и натаму сметаат дека добро смислената и регулирана лустрација е здрава за трансформацијата на затворените во отворени општества.
„За да нема никакви сомневања за евентуални скриени намери (или „аргументи“ за тоа кому сме му алатка или му служиме) Бордот на Комитетот неодамна донесе одлука да побара од Комисијата за лустрација да бидат проверени сите членови на Комитетот,“ се вели во извештајот.

На дебатата „Нашата лустрација“ во организација на иницијативата „Граѓани за европска македонија“ (ГЕМ), Андов посочи дека со тоа што Ивановски без целосно завршена постапка некои го сметаат како виновен прават прекршување на принципот на пресумпција на невиност.
„Ивановски го сметам за невин, додека не заврши постапката. Тоа што некои го осудуваат дека е виновен, е непотребно истрчување . Требаше да го остават Ивановски по свој пат да се брани. Ако Комисијата така заклучила, тогаш тој ќе ги наведеше своите аргументи во жалбата до Управниот суд, а после до Врховен. И кога ќе се заврши тогаш ќе се знае дека е виновен.
Некои викаа дека има последици од неговата работа. Тоа е прекршување на принципот на пресумпција на невиност. Без завршена постапка не може да се каже дали бил соработник на тајните служби или не“, рече Андов.
Тој и забележува на Комисијата за како што рече со истрчувањето на информации, кои потоа ги повлекува.
„Кај нас Комисијата нема друга улога освен да ги спореди исказите на засегнатото лице со документите кои ги добила и верифицирала. Таа неможе да навлезе во автентичноста на документите. Затоа е предвидено да не се објавува ништо додека не заврши постапката. Според Законот е така. Тие не објавија име, но кажаа дека за еден уставен судија се верифицирани документите, а не се верифицирани на други двајца пратеници , за кои доставиле службите документи. Околу верификацијата има проблем со гласање. Треба таа да се држи до својата улога. Неможе со надгласување таа да ги решава работите. Со тоа мора да се престане. Комисијата треба да утврди дали се од службата дадени тие документи и дали се исто така во согласност со Законот“, вели Андов.
Тој смета дека дел од членовите на Комисијата за верификација на фактите се обесхрабрени.
„Членовите на комисијата јас ги имам запознаено како одговорни личности, но македонската јавност треба да ги охрабри за тоа што го работат. Јасно се гледа дека има притисок, кој мора да биде спречен и треба да се создаде атмосфера за спроведување на процесот на лустрација“, рече Андов.
Политичкиот аналитичар и колумнист Жарко Трајановски од ГЕМ смета дека треба да се донесат и закони кои ќе бидат првенствено фокусирани на жртвите.
„Треба да се пристапи кон довршување на оние други проекти кои првенствено се фокусирани на жртвите. Закон за рехабилитација и обештетување. Ние ги заборавивме тие закони. Значи вршиме од една страна лустрација од име на жртвите, а жртвите ги заборавивме и никаде ги нема во процесот“, рече Трајановски.
Од друга страна како што рече тој има фокус на сторителите, меѓутоа посочи дека не се знае дали навистина станува збор за нив или за помагачите.
Трајановски смета дека сторителите се практично засега изземени од процесот.
„Се надевам дека ќе се создадат некои услови за поправична лустрација затоа што лустрацијта е елемент на транзициската правда“, рече Трајановски.
И Андов смета дека се неопходни закони за рехабилитација и обештетување. Вели дека доцна се почнало со процесот на лустрација и оти немал можност да ги изготви.
Измени во законското решение за процесот на лустрација, Андов смета дека треба да се направат, но вели дека ќе чека да ги види предлозите кои ги најави ВМРО-ДПМНЕ.

Претседателот на Уставниот суд на Република Македонија, Трендафил Ивановски, тврди дека имало измени во досието што му било дадено на увид на 24 септември оваа година и во решението што денеска му го доставила Комисијата за лустрација.
Според неговите тврдења, имало измени во досието во два дела, на кои тој укажал и при неговото јавно соочување со членовите на Комисијата.
„Во истото досие имаше податок дека во 1983 г. Органот направил предлог за пререгистрација. Јас тогаш кажав дека белешката за пререгистрација се однесува на друго лице кое нема никакви карактеристики со моите. Ова е направено со цел да се фалсификува и на тој начин да се докаже дека имало континуитет во соработката. Сега во решението кое го добив стои дека соработката била прекината во 1983 г. од нивна страна кога јас сум се вработил во Општина Карпош. Комисијата не проверила дека јас во Карпош сум работел како секретар на Собрание на општина Карпош од ноември 1977 г. до април 1982 г.“ изјави Ивановски и додаде дека тогаш веќе бил во Град Скопје.
Друга промена во досието, според Ивановски била направена во потврдите што му биле доставени за примање на материјална помош. Во првото досие имало три белешки, од кои едната, според Ивановски била фалсификат,а  сега во решението имало само две белешки за примање на материјални средства.
„Ако е така, што треба дополнително да проверам, ќе поднесам кривични пријава за манипулација во досието, дали од страна на Архивот или од страна на Комисијата или таквите податоци се содржина на органот од 1964, 65-та, односно УДБА“ рече Ивановски.
Тој најави дека нема да се повлече од функцијата бидејќи не постоел писмен документ дека тој соработувал со тајните служби и повтори  дека нема намера да се повлече од функцијата.
„Ниту сум дал согласност, ниту има писмен документ, ниту сум соработувал со тајните служби“ вели Ивановски.
Ивановаски вели дека членовите на Комисијата воопшто не се потрудиле да проверат дали се работи за соработка или за нешто друго. Ивановски не знаел дека бил следен од тајната служба и дека се водело досие за него. За ова дознал во 1984 г., кога бил попречен да биде генерален секретар на Општина Карпош бидејќи имал досие во кое стоело дека се залагал за обединување на Македонија. Тогаш не мислел дека неговата идеја за обединета Македонија еден ден ќе му се врати како бумеранг.
Според него, тој признал дека е учесник во организацијата која се залагала за обединета Македонија и признал дека има и други соучесници, по тешка тортура, приведување и малтретирање.
„Иронијата за да биде уште поголема во самото решение стои констатацијата дека службата го ангажирала во соработничка мрежа бидејќи соработката со радост ја прифатил и дека се би дал за службата“ рече Ивановски наспроти неговите тврдења дека бил притворан и прогонуван, а до него стигнувале закани и за физичка ликвидација.
„Поаѓајќи од функцијата која ја вршам и со оглед на тоа што на Уставен паднале повеќе неуставни закони, сето тоа служи за да се лустрира кочничарот на реформите на Владата“ вели Ивановски.
За неговиот сомнеж изразен по неговото јавно соочување со членовите на Комисијата за лустрација, тој вели дека бил изразен во емотивни и стресни моменти. Најави дека ќе ги употреби сите правни елементи за да докаже дека не вистина дека соработувал со тајните служби.
„Инспекторот“ кој го следел поради неговата средношколска организација, според информациите на Ивановски е мртов. Досието не го поништил во 1984-та, бидејќи не знаел дека „ова петно ќе се злоупотреби“

„Немам намера да се повлечам од функцијата бидејќи не сум направил ништо, мене ми е чист образот, изјави претседателот на Уставниот суд, Трендафил Ивановски по јавното презентирање на фактите пред Комисијата за лустрација, која минатата недела му достави заклучок дека бил соработник на тајните служби
Според неговото денешно јавно излагање, неговото досие е оформено од Службата за државна безбедност на 7 мај 1964 г., кога бил малолетник и во него има бројни службени белешки, изјави, препораки, прашалници кои го обработувале наводниот „соработник“
„Меѓутоа во белешките од сослушувањата кои ги составувал самиот инспектор има непотпишани белешки, има лаги и измислени лица, фабрикувани и фалсификувани изјави и податоци, што упатува на тоа дека досието е оформено во една вешто и подло подготвена метода за компромитација на лицето“ рече Ивановски пред членовите на Комисијата.
Според неговите искази, во раните шеесети години, наводниот „соработник“, како ученик и претседател на гимназиската историска секција ги разгледувале прашањата за остварувањето на идеалите на илинденците, за обединување на распарчената земја.
„По не така долг период е извршена провала на организацијата и започнува период од селење, сослушување, испитување, прогон со физичко и психичко малтретирање со тепање и притворање. Како другите членови, така и наводниот „соработник“ морал да ја истрпи целата оваа тортура од претставникот на службата за безбедност. Понатаму бил принуден да го признае учеството во организирањето и во делувањето на Организацијата и да ги открие другите нејзини членови, кои веќе биле претходно откриени сослушувани од тајната полиција“ рече Ивановски пред членовите на Комисијата.
Исто така, според Ивановски, бил евидентиран како учесник во младонационалистичката група по ослободувањето, за што бил притворен како малолетник во 1964 г.
„На бегањето да се дадат изјави, инспекторот постојано ја нагласува можноста од физичка ликвидација. Дали ваквата состојба претставува соработка со тајната служба? Не постојат елементи што ќе потврдат дека имало соработка со органите на тајната полиција. Имало само принуда, прогон и тортура врз младиот човек“ смета Ивановски.
Тој како факти за ова ги наведе тоа што немало жртва во наводната „соработка“, немало остварување на некаква корист, бенефиција, привилегија или пак, остварување на кариера или унапредување. Исто така, тој наведува дека се нема ни помислено да се земе некаква награда, пари и материјални средства.
„Во таа смисла категорички тврдам дека двете подметнати признаници за примени 10.000 динари  и друга признаница со 20.000 динари се чист фалсификат извршен или од оперативниот службеник или од доставувачот на досието“, вели Ивановски.
Во нaредните 46 години, судијата тврди дека немал никаков допир со инспекторот. Тој додава дека за да се прикаже континуитет во неговата наводна „соработка“ се вметнати содржини од друго лице, во периодот во 1983 година, кога не бил повикуван на информативни разговори.
Настапот на премиерот Никола Груевски, тој го оквалификува како преседан.
„Ниту Бранко Црвенковски, ниту СДСМ стоел позади мене“ рече Ивановски.
Претседателот на Комисијата за верификација, Томе Аџиев истакна дека Комисијата не работи под притисок и под влијание на Груевски.
Тие во рок од три дена ќе донесат решение, кое ќе го достават до носителот.
Ивановски најави жалби до Управниот, како и до Врховниот суд, додавајќи дека единствена можност му е правната битка против заклучокот на Комисијата.
„Ако сево ова не се раководи од вистината, јас друга артилерија немам, јас сум Давид, Голијат е другиот кој има инструменти, органи и можност за притисок, кој што ако сака да ја дискредитира институцијата и мене као носител е друго прашање, мислам дека тоа  е веќе удар на поредокот“, истакна Ивановски и се пожали дека неколкупати бил ограничуван во своите излагања од страна на членовите на Комисијата.
Комисијата за верификација на фактите минатата недела му достави заклучок на уставниот судија дека поседува докази за негова соработка со тајните служби. Тој побара јавно излагање на своите аргументи.

Од владејачката ВМРО-ДПМНЕ сметаат дека треба да се направат дополнувања во Законот за лустрација и да се лустрираат сите оние кои извршуваат државни функции се до 2010 година, а не како сега до деведесетите.
„Во периодот што е пред нас ќе направиме консултации со експерти и ќе видиме какво законско решение ќе предложиме се со цел да не наиде на удар од страна на Уставниот суд, и да се лустрираат сите до 2010 година“,изјави денеска пратеничката од ВМРО-ДПМНЕ Силвана Бонева.
Таа посочи дека во моментов течат неопходните консултации за тоа како да се премости тоа што е одлучено од Уставниот суд и забраната која што се стави да не можат по 1990-та година да бидат лустрирани сите оние кои кодошеле и нивното јавно објавување во Службен весник.
Од СДСМ велат дека за нив е прифатливо процесот на лустрација да важи за било кој период и за било која личност.
Тие го прашуваат премиерот Никола Груевски ако е вистинска поддршката за процесот на лустрација, зошто ги брани од лустрирање членовите од парламентарното мнозинство.
„Прв во јавноста со отворено писмо за процесот на лустрација се појави премиерот Груевски каде посочи дека лустрираниот судија на Уставен суд е избран на предлог на претседателот Црвенковски.  Веќе кажавме дека Груевски безочно лаже, затоа што посочениот судија е избран од страна на Собранието а, а на предлог на Републичкиот судски совет, кој во тоа време е под целосна контрола на ВМРО-ДПМНЕ“, рече Андреј Петров од СДСМ, во врска со лустрацијата на претседателот на Уставниот суд, Трендафил Ивановски.
Тој праша кој од Комисијата за лустрација му кажал на Премиерот за кого се работи.
„Кој од комисијата за лустрација му кажал на Груевски за кого се работи и кои се неговите доушници? Преку кои членови на комисијата Груевски го направил неговиот пазар со ДУИ за заштита на двајцата пратеници кои припаѓаат на парламентарното мнозинство? Што е тоа ако не злоупотреба на извршната власт?!“, праша Петров.