Пештерни цркви и манастири

ПЕШТЕРНИТЕ ЦРКВИ ВО МАКЕДОНИЈА

Македонија е библиска земја со огромно богатство на цркви, манастири, лековити води и чудотворни икони. Бројот и разноликоста на преку 155 комплетно сочувани манастири и деведесеттина кои се во различна фаза на изчезнување ни сугерираат минато на луѓе чија историја е исполнета со создавање, уметност и спиритуалност.

Доцната антика и преминот кон средниот век завршил со распадот на Римското царство на Источно и Западно. Територијално и временски овој период оставил неизбришливи траги врз археолошкиот и уметничкиот пејсаж на Македонија, со оглед на фактот што нашата земја отсекогаш била крстосница помеѓу културниот Запад и мистичниот Ориент. Место каде секогаш бил присутен дуализмот на страдања и воскреснувања. Како што духот се издигнува над пропаста, како што денот ја победува ноќта.

Оттука започнува историјата на Византија која како моќна држава опстанала се до падот на Цариград под Турците, оставајќи зад себе непроценливо културно-историско богатство преточено (покрај архитектурата) најмногу во богатата палета на икони и треперливото фреско-сликарство во црквите и манастирите кои битисувале во овој период.

Почнувајќи од палеолитот, преку другите праисториски култури, периодот од времето на старите Грци, Римјаните, целиот Среден век па се до денеска, останати се траги во многу наши пештери. Некои од нив се ставени во рангот на археолошки наоѓалишта и со самото тоа се заштитени со законот. Во нив спаѓаат и т.н. пештерни цркви.

Веројатно восхитот и фасцинантноста се само дел од чувствата кои не преплавуваат кога се соочуваме со овие енигматски христијански зданија. Изградени на влезот од некои пештери или во нивната внатрешност, пештерните цркви мамат воздишки и стравопочит со својата импозантност, долготрајност и пред се мистичност.

Спојот на пештера и црква е навистина необичен и несекојдневен како за спелеолозите, кои ги проучуваат пештерите, така и за археолозите кои ги проучуваат сите траги врз кои печат оставила човечката рака. Невообичаен предизвик претставуваат посебно за историчарите на уметноста, но и за сите оние кои ги почитуваат древните култури. Како редок феномен со својата уметничка и историска вредност успеваат да го привлечат вниманието и на светската јавност.

За пештерни цркви обично се користеле природни пештери, понекогаш сместени високо во карпите, кои ако било потребно, можеле дополнително да се преградат со ѕид од кршен камен. Подоцна кај некои од нив се доградувале и конаци. Во пештерни цркви спаѓаат и голем број на монашки испосници. Поединечните испосници упатуваат на пустинаци кои се занимавале со мистика, чудотворство и пророкување, или можеби монаси кои сакале во посебен мир нивната душа да тргне по патот на светлината и да го најде својот дом блиску до Бога.

Почетоците на пештерното живописание

Започнати да се појавуваат околу деветтиот, некаде во периодот помеѓу 13 и 14 век настанале првите живописи кои можат точно да се датираат по трагите што на нив ги оставиле анонимните мајстори од т.н. ,,сликарки тајфи. Тоа биле иконописци кои припаѓале на помалку или повеќе карактеристични сликарски школи кои гравитирале на територијата на Балканот и затоа фреските во некои од пештерните цркви се сродни со фреско-сликарството во најпознатите манастири во Македонија.
Честопати за овој тип на монументи отсуствуваат пишани извори, па денеска поради недостапноста на повеќето од нив, како и поради продирањето на атмосверските влијанија во внатрешноста, отежнато е нивното проучување, анализирање и евентуална заштита. Најбројни околу крајбрежјето на Охридското и Преспанското Езеро, засега се регистрирани преку 50 пештерни цркви на територијата на Република Македонија, кои ги има и во долните текови на Бабуна, Црна Река, но и во Источна Македонија. Помеѓу нив спаѓаат Св. Марко и Св. Лазар на Тиквешкото Езеро, Св. Архангел Михаил, Св. Спас, Успение на Богородица, Св. Еразмо, Св. Богородица Пештанска крај Охрид (со најголем зачуван ансамбл), Св. Спас, Св Евла (Ресен), Монашка пештера и Црквиче (општина Чашка) и многу други.

Вечниот сон, мој духовен дом

Секако дека за сега ќе остане тајна кои биле луѓето што на вака мистичен начин ја пресликале својата духовност на ѕидовите од карпите!?? Гледајќи го сликарството во целост, ликовните карактеристики откриваат раце на вешти зоографи кои одлично го познавале својот занает, и со вонвременска љубов сликајќи ги познатите сцени од Светото писмо и Евангелијата, ги преточиле во непознати уметнички дела полни со вдахновение. На овој човек уметник и верник, суштинската концепција му била можеби, да подигне храмови на непристапни и осамени места како дел од величенствениот поход кон кралството на вечноста.

И воопшто не зачудува зголемениот интерес на странските туристи во Македонија кои доаѓаат специјално само за да ги видат пештерните цркви, а тие пак како ретка културна вредност остануваат да бидат неми сведоци на нашата средновековна култура и уметност. Сега не ни преостанува ништо друго, туку од нив да направиме препознатлив бренд, фино да ги спакуваме и да ги понудиме на светскиот пазар.

извор: www.arheo.com.mk

Изменето од ФорумскаБаба - 03.Јули.2010 во 23:15

Пештерна црква Св. Лазар - с. Бегниште

Пештерната црква посветена на Св. Лазар се наоѓа на околу 5 км, југозападно од село Бегниште, кавадаречко, над самиот брег од сегашната акомулација на Црна Река. Лоцирана е во карпест и во сув предел на околу 30 метри височина од нивото на Тиквешкото Езеро, на самиот влез во пештерата со пречник околу десетина метри, која веројатно служела за упориште на анахоретите.

Остатоци од градбата и сликарството во црквата Св. Лазар, XIV век

Богородица Платитера, олтарна апсида

Богородица од Благовештението, источен ѕид - од јужната страна на апсидата

Пештерата ја формират две каверни и тоа: источна, пред која е подигната црквата, со должина околу 16м. и длабока околу 8 м., и југозападно, која на влезот е широка околу 1,5 м. и длабока околу 20 м. Висината на пештератаварира околу 6-8 м.



Пред создавањето на Тивешкото Езеро, по долината на Црна (1964-1968 год.) , нејзината положба била високо над кањонот на реката Каменица во близина на селото Сопиште по кое го добила и името Сопишка црква.
За разлика од минатото, денес до пештерата се пристигнува по земјен пат кој води од селото Бегниште и по водите на Тиквешкото Езеро, до устието на реката Каменица (која порано се слеваше во реката Црна, а денес во Тиквешкото Езеро), а потоа по прилично стрмен и карпест предел. Остатоците од пештерната црква Св. Лазар се видливи доколку сте во непосредна близина и подзастанете со чамец во водите на езерото.

Пештерна црква Св. Спас, с. Евла, Ресен

Под подножјето на Галичица од Преспанска страна се наоѓа црквата св. Спас, до која може да се стигне со секакво патничко возило доколку временските услови го дозволуваат тоа. Најблиско село до манастирот е Евла, кое се наоѓа на неколку километри одалеченост. На празникот Св. Спас кој секоја година се прославува на различен датум на ова место доаѓаат луѓе од целата Преспа, како и посетители од околните села кои припаѓаат под охридскиот регион кои одлучиле да дојдат пеш во оваа прекрасна црква.




Таа е единствена пештерска црква во преспанско-пелагониската епархија. Вистинското место на црквата "Спаса" било подалеку од селото, сега викано (стара Спаса), но кога Турците го испоганиле според преданијата, иконата што била таму жителите ја нашле на неколку километри од селото Евла, каде што била подигната црквичка, веднаш до пештерата до која само лежечки се приоѓа за да се наполни лековита вода од изворот што го има под планината.
Местото кај Свети Спас е мошне уредено, покрај другото и со финансиска поддршка на некогашните негови жители. Посетителите постојано се распрашуваат за Светиот камен кој се наоѓа до црквата.

Се распрашуваат дали и натаму луѓето се провираат низ него. Тие излегуваат низ едната дупка, а влегуваат низ другата. Најмладите за закрепнување и здравје, другите за добивање на пород. Над стените каде што се наоѓа пештерата е изграден крст во комплексот на црквата, како и конаци и прифатилишта за многубројни посетители. А такви доаѓаат од разни страни, со желби и надежи да им се остварат соништата и советите дека не треба да бидат малодушни и без верба за среќа и здравје.

Црквата Св.Архангел Михаил во Радожда меѓу најстарите пештерски цркви

Црквата Св.Архангел Михаил е сместена на бреговите на Охридското Езеро , во исклучителен амбиент во природна пештера високо во карпите над струшкото село Радожда.

Оваа пештерска црква се состои од два дела во кои има богат фрескоживопис, кој повеќе е зачуван во вториот дел на црквата.

Според стилот на зачуваните фрески, овој живопис датира од крајот на 14 или од почетокот на 15 век. Но, во вториот дел на црквата, под слојот на постојните фрески  постои постар живопис, кој говори дека оваа пештерска црква е изградена можеби и пред 14 век. Стручната анализа на ликот на Архангел Михаил на јужниот ѕид води кон тоа дека овој живопис највероватно потекнува од 13 век. Творецот на оваа фреска со невидена префинетост го моделирал ликот на светецот, што тој може да се вброи во најдобрите зографи од тој период.

Посебна реткост е и фреската која прикажува дел од композицијата ,,Вознесение Христово,, која според сознанијата е проширена во 14 и 15 век на вдлабнатината на една карпа.

Црквата Св.архангел Михаил поради местото на кое се наоѓа е вистинска атракција за посетителите.

Пештерните цркви, кои се јавуваат во 9 век или порано, а чии живописи се главно датирани во 13 и 14 век, се тесно поврзани со христијанското учење - исихазм. Тоа дава печат и на целокупниот некогашен живот во Македонија. Тука, во разни пештери, се појавиле многу пустинаци кои се занимавале со мистика, чудотворство и пророкување. Особено околу Охридското Езеро, Тиквешко езеро, реката Бабуна, Кумановко - Кратовски крај ,  никнувале црквички - пештери во кои живееле и дејствувале исихастите. Да споменеме неколку од нив: новооткриената пештерна црква Св. Никола кај кампот Љубаништа, стотина метри северно од с. Трпејца, на една карпа се наоѓа фреска со ликот на Св. Никола; во туристичкиот камп Градиште во карпа се наоѓаат остатоци од монашко живеалиште; стотина метри северно од него се наоѓа пештерната црква Богородица Пештанска; над синдикалното одморалиште “Орце Николов” се наоѓа пештерната црква Св. Стефан; само стотина метри западно од оваа црква се гледаат во една карпа остатоци од живопис; пештерната црква посветена на Воведение Богородичино, во карпите под црквата Св. Јован Богослов - Канео во Охрид, на плажата Лабино во една мала пештера каде што извира извор, се наоѓаат остатоци од живопис; северно од неа,на околу двесте метри, во една длабнатина, луѓето одвреме навреме палат свеќи и според искажувањето на постарите рибари од Канео, кога ќе оделе на риболов велеле дека одат да ги фрлат мрежите кај Св. Спас; на почетокот на плажата Грашница има поголема пештера, до неодамна со остатоци од живопис; западно од Охрид, на околу два километри се наоѓа пештерната црква Св. Еразмо; само стотина метри на запад од неа се наоѓа едно монашко живеалиште во внатрешноста со исцртан крст; пештерната црква Успение на Богородица во Калишта; на стотина метри јужно од неа се наоѓа пештерната црква Св. Атанасие; потоа Св. Архангел Михаил кај с. Радожда и др.