Митрополит Теодосиј Гологанов

Za golemo-bugarskata propaganda i otporot na makedonskit narod kon nea mnogu zboruvaat i dvete pisma na Petko Racev Slavejkov, inaku bugarski poet i opstestvenik, koj bil praten od bugarskiot egzarh vo Makedonija da go sopre dvizenjeto na makedoncite protiv Bugarskata egzarhija, a za obnovuvanje na avtokefalnosta na Ohridskata arhiepiskopija. Pismata se isprateni vo 1874 godina do bugarskiot egzarh i tuka se samo izvadoci od niv:

“Vase blazenstvo,

Vo Solun pristignav na 14 minatiot mesec (januari 1874 g.) vecerta. Vednas uspeav da se sretnam so site povazni mesni i nekoi drugi lica od drugite makedonski gardovi…
…Za ova vreme dodeka sum vo Makedonija jas go konstatirav ona sto od poodamna go znaeme i za koe pisuvavme pred tri godini. I sega kako i togas, kako i pred dvaesetina godini, stanuva zbor za makedonskoto prasanje. Vo razgovor so nekoi makedonski “patrioti” razbrav deka ova dvizenje, koe pred samo nekolku godini bese “goli zborovi”, sega e jasno precizirana misla: Makedoncite ne se Bugari i tie uporno nastojuvaat, bez ogled na cenata, da se zdobijat so svoja oddelna crkva.
Vo toj svoj partikularizam imaat podrska od nekoi crkovni visokodostojnici vo Carigrad, osobeno od Visokoprosveteniot Natanail Ohridski, Panaret Plovdivski, Anhimandritot Hariton Karauzov…

…Osobena aktivnost vo sirenjeto na idejata za obnova na Ohridskata arhiepiskopija pokazuva nam poznatiot Kuzman Sapkarev od Ohrid, koj postojano skita od Ohrid do Kukus i obratno, ne znam na cii patni trosoci. Ne pomalku e aktiven i gospodi Dimitar Makedonski, “makedonskiot ucebnikar” koj prima plata kako ucitel od Egzarhijata…
…Posebno vnimanie, Vase Blazenstvo, treba da se obrne na negovoto visokopreosvestenstvo Natanail, koj im vetuva na mesnite luge stom ke dojde vo svojata eparhija, oti keprevzeme cekori za obnova na Ohridsta arhiepiskopija…
…Prasanjeto so dedo Nil e mosne delikatno… …Kako egzarhiski pratenik, toj kako najinformiran gi siri glasovite za spogodbata so Patrijarsijata.

Vo vtoroto pismo Slavejkov ke napise:

…Imam licen vpecatok, Vase blazenstvo, deka nikoj tuka ne moli za vistinska unija so Rimokatolickata crkva. Taa treba da bide sredstvo za obnova na Ohridskata arhiepiskopija. Ova go cuvstvuvaat i katolickite sredini i zatoa nemaat golema doverba vo lugeto so koi pregovaraat. Zatoa smetam deka ne docna da se dejstvuva…
…Predvodi Kukus, po nego ide Dojran, socuvstvuvaat Strumica, Malesevo, Dojran. Po niv klinkaat solunskite, melnickite, serskite, dramskite sela…
…agentite i privrzanicite na unijata vo razgovorot sto go vodev ne slucajno smetaat deka samo preku unijata moze da se postigne razresuvanje na “makedonskoto prasanje”… …Tie zboruvaat za makedonskoto prasanje vrz crkovna osnova, no istovremeno gi pothranuvaat starite separatisticki tendencii kaj Makedoncite preku Unijata da se sozdade edna nova etnicka oblast… …Veke i vo komunikacioniot jazik na makedonskite dejci se zboruva za makedonskoto dvizenje pod koe treba da se podrazbira nezavisno nacionalno i crkovno pomiruvanje…

Sl. Dimevski. Dve pisma na Petko Racev Slavejkov za makedonizmot. - Razgledi XIV, 5 (1972). Str. 561-566

1. CDIA - Sofi®. Protokol na ekzarh. pisma. ^ast V (1878-1880), Br.172 od 20-IX-1878, (izbranata komisija od papski delegati se podgotvuva za pat vo Carigrad da pregovara za unijatstvo).
2. CDIA - Sofi®. Protokol na ekzarh. pisma. ^ast V (1878-1880), Br.173 od 23-IX-1878, (Rusite pobarale od Teodosij da se najde na~in da ja onevozmo`i papskata delegacija da dojde vo Carigrad).